Οι γηγενείς Μακεδονομάχοι της Έδεσσας

Οι γηγενείς Μακεδονομάχοι πολέμησαν και αυτοί για την ελευθερία της Μακεδονίας, αλ­λά διέφεραν σε πολλά από τους επήλυδες Μακεδονομάχους, από τον Παύλο Μελά, τον Γεώργιο Τσόντο-Βάρδα, τον Ιωάννη Καραβίτη και άλλους, Ελληνικής, Βλαχικής, Αλβα­νικής ή Σλαβικής Φωνής, πολέμησαν για την Ελληνική Μακεδονία από κοινού με τους άλλους Έλλη­νες Μακεδονομάχους. Δεν διακρίνονταν από τους άλλους Έλληνες, ούτε οι ίδιοι διέκριναν τον εαυτό τους: Έλληνες όλοι για την Ελληνική Μακεδονία. Διακρίνονταν από τους άλλους, τους Νό­τιους Έλληνες, από το γεγονός ότι οι γηγενείς δεν ήταν περαστικοί όπως το νερό της βροχής, αλ­λά μόνιμοι, όπως τα ψηλά βουνά τους. Σε αντίθεση με τους επήλυδες οι γηγενείς Μακεδονομάχοι δεν χρειάζονταν διάκριση, επειδή ήταν διακεκριμένοι στον τόπο τους.

Έτσι λοιπόν και με αφορμή την 99η απελευθέρωση της Έδεσσα, ξεκινάω να αναρτώ τον κατάλογο των γηγενών Μακεδονομάχων της  που έλαβαν μέρος στον Μακεδονικό αγώνα. Πηγή μου είναι το βιβλίο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών «Οι αφανείς γηγενείς μακεδονομάχοι, (1903-1913)». Ας δούμε ποιοι ήταν οι Μακεδόνες της Έδεσσας:

Η μυστική οργάνωση της Έδεσσας κατά τον Μακεδονικό Αγώνα.

Παρά την πληθώρα απομνημονευμάτων, μονογραφιών, αλλά ακόμα και συνθετικών εργασιών για την ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνα, ελάχιστα έχουν γίνει γνωστά για τη μυστική οργάνωση που κατηύθυνε επιτοπίως την όλη προσπάθεια. Ακόμη λιγότερα, βέβαια, είναι γνωστά για τη Μυστική Οργάνωση της Έδεσσας, δηλ. το «Κέντρο Βοδενών».
Το ανέκδοτο υλικό, στο οποίο στηρίζεται η παρούσα μελέτη και παρουσιάστηκε το 1992 από τον Εδεσσαίο Ιστορικό Δρ. Ευάγγελο Κωφό, προέρχεται από το Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, στα πλαίσια μιας γενικότερης έρευνας που διεξήγαγe για την ιστορία της Μακεδονίας, είχαν περιέλθει στην κατοχή του αντίγραφα των εκθέσεων του Κέντρου Βοδενών.
Πολύτιμη βοήθεια επίσης ήταν η διάθεση αρχείων και υλικού  ο γνωστός ιστοριοδίφης και μελετητής της ιστορίας της Έδεσσας, Γιώργος Τουσίμη, ο οποίος είχε την καλοσύνη να τα θέσει στη διάθεση του Ευάγγελου Κωφού. Έτσι σχηματίστηκε μία ικανοποιητική συλλογή ανέκδοτων εγγράφων με εξαιρετικά ενδιαφέρον υλικό για τον αμυντικό αγώνα στην Έδεσσα και την περιοχή της κατά την ιδιαίτερα κρίσιμη χρονιά του 1905.
Ακολουθεί η μελέτη:…

Η Έδεσσα κατά τον 17ο αιώνα σύμφωνα με τον Εβλιγιά Τσελεμπή

Η περιγραφή των Βοδενών, όπως ονομάζει ο Εβλιγιά την Έδεσσα, είναι αρκετά λεπτομερής. Ιδιαίτερη εντύπωση έκαναν στον Εβλιγιά οι διάφοροι εξοχικοί τόποι της πόλης. Ο Εβλιγιά βρήκε εύκολα μία δεύτερη ονομασία, πού να χαρακτηρίζει την Έδεσσα. Η αφθονία των νερών στην πόλη πρέπει να του ενέπνευσε την αραβοπερσική έκφραση «dar-i ma» («χώρα του νερού»). Τη λέξη «Βοδενά» ο Εβλιγιά τη θεωρεί «λατινική», δηλ. βλάχικη.

Η Έδεσσα με τις δώδεκα συνοικίες της ήταν κι αυτή γεμάτη από Τούρκους. Εννέα συνοικίες της ήταν μουσουλμανικές και τρεις χριστιανικές με την πλειοψηφία να είναι Έλληνες. Εβραίοι, όπως δηλώνει ο Τούρκος συγγραφέας, δεν επιτρεπόταν να κατοικούν μέσα στην Έδεσσα. Ο Εβλιγιά λέγει πως η πόλη είχε 1.060 σπίτια, ο αριθμός όμως πρέπει να θεωρηθεί συμβατικός όπως λέει ο Δημητριάδης. Στην πόλη η παρουσία των Ελλήνων ήταν αισθητή. Ο Εβλιγιά μιλά για τις όμορφες Ελληνίδες, πού πολλοί πρόκριτοι πήραν για γυναίκες τους, για τις καλογριές και τους καλόγερους πού είδε να τριγυρνούν στην πόλη, για τους χορούς των Ελλήνων σε ορισμένη τοποθεσία. Χαρακτηριστικό απόσπασμα πάντως είναι ο τρόπος εξισλαμισμού που εξιστορεί το Τούρκος περιηγητής. Τελειώνοντας  σημειώνω  ότι ο Εβλιγιά Τσελεμπί στην Δυτική και Κεντρική  Μακεδονία συνάντησε Χριστιανούς Λατίνους (Βλάχους), Σέρβους, Έλληνες , Βούλγαρους  και  Αλβανούς.

Ας απολαύσουμε την περιγραφή επισημαίνοντας ότι είναι από το βιβλίο του Βασίλη Δημητριάδη «Η κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή», εκδόσεως ΕΜΣ, 1973 και ότι οι παραπομπές που υπάρχουν είναι ακόμα πιο ενδιαφέρουσες(είναι σχεδόν τριπλάσιες σε υλικό) από το ίδιο το κείμενο που ακολουθεί: