Η Σλαβική ονοματοδοσία της Θεσσαλονίκης(Solun)

Του Δρ Φαίδωνα Μαλιγκούδη

Η σλαβική ονοματοδοσία της μακεδονικής μητροπόλεως δεν έχει μέχρι σήμερα διευκρινισθεί ικανοποιητικά. Όλες οι προσπάθειες ετυμολόγησης του σλαβικού ονόματος Solun ξεκινούν από την προϋπόθεση ότι αυτό προήλθε είτε από τον δημώδη τύπο Σαλονίκη[11], είτε από τον τύπο Saruna της Αρωμουνικής[12]. Η ερμηνεία όμως αυτή προσκρούει σε μιαν ανυπέρβλητη, κατά τη γνώμη μου, δυσκολία, μια και δεν μας παρέχει μιαν ευλογοφανή εξήγηση, γιατί αποβλήθηκε η κατάληξη -ικη στα σλαβικά. Η επικρατέστερη από τις παρόμοιες προσπάθειες ετυμολόγησης (η οποία διατυπώθηκε πριν από 60 περίπου χρόνια από τον βούλγαρο γλωσσολόγο Stojan Romanski) [13] λαμβάνει, μάλιστα, ως δεδομένο ένα -εξωγλωσσικό φαινόμενο, το οποίο είναι αδύνατο να καταδειχθεί: κατά το βούλγαρο γλωσσολόγο οι Σλάβοι, ακούγοντας τον τύπο * Σαλουνίκ’ εξέλαβαν την κατάληξη -ικ(η) ως υποκοριστικό επίθημα και, επειδή τους φαινόταν παράλογο να χρησιμοποιούν για μια μεγαλούπολη ένα υποκοριστικό όνομα, απάλειψαν με την καθημερινή χρήση του ονόματος την «υποκοριστική» κατάληξη  –ικη[14].

Η λύση, ωστόσο, είναι απλούστερη και ανταποκρίνεται απόλυτα στη μορφολογία των σλαβικών γλωσσών:

Εγκατάσταση των Σλάβων στον ελληνικό χώρο

Της Μαρίας  Νυσταζοπούλου Πελεκίδου,

Απόσπασμα από τον βιβλίο  «όψεις της Βυζαντινής Κοινωνίας 8»,Ιδρύματος Γουλανδρή Χόρν, 1993,

Πηγές και παραπομπές στο αρχικό κείμενο.

Σύμφωνα με τα «Θαύματα», γύρω στο 604 (η το 610) 5.000 επίλεκτοι Σλάβοι ενήργησαν αιφνιδιαστική νυκτερινή επίθεση εναντίον της Θεσσαλονίκης. Οι βάρβαροι, λέει το κείμενο, κατά την επίθεση τους έβγαζαν κραυγές, πού οι Θεσσαλονικείς αναγνώριζαν, γιατί τις είχαν πια συνηθίσει («και τίνα της βαρβαρικής κραυγής σημεία δια της έθάδος ακοής έπεγίγνωσκον»). Επομένως η κατάσταση είχε στο μεταξύ μεταβληθεί: το 586 (η 597) οι Θεσσαλονικείς για πρώτη φορά έβλεπαν μπροστά στα τείχη της πόλης τους Σλάβους το 604 (η 610) είχαν πια συνηθίσει τις πολεμικές κραυγές τους. Αν ή μαρτυρία αυτή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, τούτο σημαίνει ότι στο μεταξύ διάστημα οι Σλάβοι είχαν εγκατασταθεί σε μια περιοχή όχι πολύ μακριά από τη Θεσσαλονίκη, από όπου ενεργούσαν επιθέσεις εναντίον της μεγάλης αυτής πόλης και της ενδοχώρας της. Η ίδια πηγή αναφέρει άλλες τρεις ακόμη επιθέσεις των Σλάβων εναντίον τής Θεσσαλονίκης: συμφώνα με τη χρονολόγηση του P. Lemerle, τό 614-615 επιτέθηκαν άπό τή θάλασσα, το 618 πολιόρκησαν την πόλη - αυτή τη φορά σέ συνεργασία με τους Αβάρους-, και πολύ αργότερα το 676-678 Ο ρήγας των Ρηγχίνων Περβοΰνδος επιχείρησε εκτεταμένη επίθεση με τον φιλόδοξο σκοπό να συνενώσει όλες  τις  Σκλαβηνίες κατά του Βυζαντίου, επιχείρηση πού τελικά απέτυχε.

Έχουν διατυπωθεί ουσιαστικές επιφυλάξεις για τη χρονολόγηση των σλαβικών επιθέσεων κατά της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 7ου αι., αλλά και γενικότερα για την αξιοπιστία της αντίστοιχης αφήγησης του αγιολογικού αυτού κειμένου, το όποιο επεκτείνει τη δράση των Σλάβων στο Αιγαίο και στη Θεσσαλία Πάντως, παρά τις....

Ανάλυση του αποσπάσματος: «Σεις λοιπόν είστε Θεσσαλονικείς και όλοι οι Θεσσαλονικείς ομιλούν συχνά τη Σλαβική»

Απόσπασμα από τον βιβλίο του Φαίδωνα Μαλιγκούδη «Ελληνισμός και Σλαβικός κόσμος», εκδόσεων Βάνιας, σελ 121-132

Η παρούσα ενότητα θα αρχίσει με μια προσωπική εμπειρία: Όταν (πριν από περίπου 40 χρόνια) παρουσιαζόταν ο συντάκτης του παρόντος για πρώτη φορά στο φροντιστήριο της παλαιοσλαβικής γραμματολογίας του πανεπιστημίου της Φραγκφούρτης, ο καθηγητής του, ακούγοντας ότι ο νεοφερμένος κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη, τον καλοσώρισε με ένα παράθεμα από τον, παλαιοσλαβικό, Βίο του Μεθοδίου: «Selunene vbsi cisto slovenbsky besedujut». Δηλαδή: «Σεις λοιπόν είστε Θεσσαλονικείς και όλοι οι Θεσσαλονικείς ομιλούν συχνά τη Σλαβική»[1].

Ανακαλώντας σήμερα στη μνήμη του το παραπάνω επεισόδιο, αναλογίζεται ο συντάκτης ότι ο ουκρανός δάσκαλος του παρουσίασε, άθελα του, ένα ζωντανό παράδειγμα του φαινομένου εκείνου που συνιστά τον πυρήνα κάθε ιστορικής ιχνηλάτησης: τη διάσταση που υπάρχει ανάμεσα στην αντικειμενική μαρτυρία της πηγής και στην υποκειμενική ερμηνεία της από τους μετέπειτα ερευνητές. Η διάσταση αυτή είναι εκείνη που θέτει τον σημερινό ερευνητή μπροστά στο δίλημμα να επιλέξει ανάμεσα στην ιστορική πραγματικότητα, όπως αυτή αντανακλάται από την πρωτογενή πηγή, ή την πλαστή εικόνα, τον μύθο, που συντηρούν οι δευτερογενείς ερμηνείες της ίδιας της πηγής. Με άλλα λόγια, για να επιστρέψουμε στο παράθεμα που χρησιμοποίησε ο ουκρανός σλαβολόγος και στο δίλημμα, μπροστά στο οποίο μας θέτει: Μιλούσαν πράγματι τον 9ο αι. όλοι οι Θεσσαλονικείς μια σλαβική διάλεκτο, όπως δέχονται πολλοί σλαβολόγοι, επικαλούμενοι το ανωτέρω παράθεμα, ή μήπως θα πρέπει να αγνοήσουμε τη μαρτυρία αυτή, χαρακτηρίζοντας την ίδια την πηγή μας αναξιόπιστη[2].

Η μόνη διέξοδος από το παραπάνω δίλημμα είναι η οδός της repetita lectio της ίδιας της πηγής. Η προσπάθεια δηλ. του ερευνητή να......