Η γέννηση του σύγχρονου Ελληνικού Έθνους

Σήμερα στα πανεπιστήμια, στα σχολεία, στα ΜΜΕ της χώρας μας έχει στηθεί ένας τεράστιος μηχανισμός προπαγάνδας, συνεπικουρούμενος από φιλοαμερικανικού προσανατολισμού και αγνώστων χρηματοδοτών ΜΚΟ, με σκοπό τη δημιουργία μίας νέας γενιάς μνημοκτομημένων  Ελλήνων,  οι οποίοι δεν θα γνωρίζουν το παρελθόν τους και που θα είναι ανίκανοι να αντιμετωπίσουν το μέλλον τους, οι οποίοι και θα σκέπτονται «πολιτικά ορθά», διαπνεόμενοι από τις «αξίες» της «ανοιχτής κοινωνίας», της «δημοκρατίας», του «αντιρατσισμού», του ατομικισμού, του «ορθολογισμού», του «πολυπολιτισμού» κτλ. Στόχοι τους είναι η επιβολή μίας μεταμοντέρνας/μετανεωτερικής(postmodernism) μεθοδολογίας της γένεσης των εθνών, η διαμόρφωση ενός νέου είδους «πολυπολιτισμικού πολίτη ή κοσμοπολίτη», και η αντικατάσταση του «έθνους-κράτουςς» από ένα «διεθνικό πολιτειακό-κράτος».  Δυστυχώς τα τελευταία 15 χρόνια μας το φαινόμενο αυτό έχει λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, αφού οι οπαδοί της μεταμοντέρνας(post-modernist) ιστοριογραφίας επιδοτούνται με παχυλή χρηματοδότηση από διάφορα κέντρα (π.χ. ταμεία της ΕΕ και ορισμένες ΜΚΟ), εξασφαλίζοντας παράλληλα την ταχύτατη ακαδημαϊκή τους ανέλιξη, ενώ όσοι δεν συμμερίζονται τις «εκσυγχρονιστικές» τους αντιλήψεις εξοβελίζονται, στηλιτευόμενοι ως «συντηρητικοί», «ρατσιστές» ή «εθνικιστές», ενώ επιχειρείται η τρομοκράτηση και η φίμωσή τους, με σκοπό τη διατήρηση του μονοπωλίου της μίας και μοναδικής «πολιτικά ορθής» άποψης, όπως αυτή εκφράζεται από το «ιερατείο» της λεγόμενης «εθνομηδενιστικής» ελίτ.

Σε αυτό το νήμα θα επικεντρωθώ στο ζήτημα της επιβολής της μεταμοντέρνας/μετανεωτερικής(postmodernism)  μεθοδολογίας της γένεσης των εθνών μιας και είναι ο πυρήνας της κατάρρευσης του Δυτικού πολιτισμού. Αυτή η μεταμοντέρνα «εθνομηδενιστική σχολή» με τις διάφορες παραλλαγές της έχει υιοθετήσει ορισμένα θεμελιώδη αξιώματα, τα οποία και επέχουν τη θέση δόγματος. Αυτά συνοψίζονται στα εξής:

• Το έθνος είναι δημιούργημα του κράτους. Οι κάτοικοι μίας χώρας αισθάνονται ότι ανήκουν σ' ένα έθνος, λόγω της εισαγόμενης καλλιέργειας της ιδέας του εθνικισμού από  μία πνευματική ελίτ(στην περίπτωση μας η διασπορά)
• Το έθνος αποτελεί μία πολιτική ένωση πολιτών και μόνο.
• Το έθνος είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το κράτος, αποτελώντας μία ενιαία και αδιαίρετη ολότητα, που ονομάζεται «έθνος-κράτος». Δε νοείται έθνος χωρίς κράτος.
• Ο σχηματισμός της εθνικής ταυτότητας σχετίζεται με την άνοδο της εγχώριας αστικής τάξης και με την κατάργηση της φεουδαρχίας και κυρίως με το κράτος και τον εθνικισμό.
• Ο δυτικός πολιτισμός είναι ξεπερασμένος και υπεύθυνος για πολλά δεινά. Η αντικατάσταση του από τον «δυτικό πολυπολιτισμό» επιβάλλεται.
• Ο εθνικός πατριωτισμός και ο εθνικισμός αποτελούν προβληματικές και ξεπερασμένες πολιτικές φιλοσοφίες, αφού ζούμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Δεν είναι εξάλλου μακριά ο καιρός που θα επέλθει το «τέλος της ιστορίας». Για αυτό πρέπει να αντικατασταθούν από τον «συνταγματικό πατριωτισμό» και τον «πατριωτισμό του πολίτη».
• Επιβάλετε η αντικατάσταση του έθνους-κράτους με μία ομοσπονδία κρατών κάτω από μία κοινή ηγεσία. Τα έθνη-κράτη πρέπει να αντιληφθούν ότι το πρόθεμα «έθνος» ενέχει οπισθοδρόμηση και είναι ανασταλτικός παράγοντας στη μετεξέλιξή τους.

Χαρακτηριστικό μάλιστα του τρόπου σκέψης τους, είναι ότι αρνούνται την εγκυρότητα και την αξιοπιστία των ίδιων των ιστορικών πηγών, δεδομένου ότι αυτές επιδέχονται πολλαπλές αναγνώσεις. Οι μεταμοντερνιστές, εν ολίγοις, πιστεύουν ότι δεν υπάρχει αντικειμενικότητα. Κάθε ισχυρισμός είναι ύποπτος, ειδικότερα εάν γίνεται γενικά αποδεκτός ως αληθινός. Τα κίνητρα κάθε ιστορικού πρέπει επομένως να εξετάζονται λεπτομερώς, εκτός από εκείνα των ίδιων των μεταμοντερνιστών[Λέφκοβιτς, Μάθημα ιστορίας, σελ 13]. Υπάρχει επίσης μία τάση κατάργησης στην πράξη της ιστορικής επιστήμης  και αντικατάστασής της από την κοινωνική ανθρωπολογία.

Αυτοί λοιπόν οι  Έλληνες ειδικοί ή  διανοούμενοι μας αποκρύπτουν —ή συσκοτίζουν— , την ύπαρξη τεσσάρων τουλάχιστον διακριτών απόψεων πάνω στο ζήτημα. Δηλαδή τους αρχεγονιστές (primordials), τους εθνοσυμβολιστές (ethnosymbolists), τους μοντερνιστές/νεωτερικούς (modernists) και, βέβαια, τους μεταμοντερνιστές/μετανεωτερικούς (post-modernists).Υπενθυμίζω ότι:

• Κατά ορισμένους(νεωτερικοί/modernists) το ελληνικό έθνος δημιουργήθηκε με βάση τις ιδέες του διαφωτισμού. Στην Ελλάδα δεν θα βρεις σχεδόν κανένα. Ο λόγος;
• Kατά άλλους(μεταμοντέρνους/post-modernists), πιο σκληροπυρηνικούς και υπερσχετικιστές, αποτελεί κατασκευή του νεοελληνικού κράτους. Κοινή διαπίστωση και μόνιμη επωδός η πρόσφατη δημιουργία του ελληνικού έθνους και η σύνδεση της δημιουργίας της με τις επιδιώξεις του εθνικισμού. Συνήθως θα επικαλεστούν ειδικούς επί του θέματος όπως ο Έρνστ Γκέλνερ, ο κ. Μπένεντικτ Άντερσον και ο Έρικ Χόμπσμπωμ. Μάλιστα για αυτούς το σύγχρονο Ελληνικό έθνος είναι μια πανσπερμία φυλών, νεών , ιδεών και γλώσσών, οι οποίες μπήκαν στην χύτρα που λέγεται κράτος, και βγήκε αυτό που λένε «Νέο Ελληνικό Έθνος».
• Το Αρχεγονικό που λέει ότι είμαστε αναλλοίωτοι εδώ και 3000 χρόνια. Παρουσιάζουν το παρελθόν ως την ιστορία των εθνών, που βρίσκονται σε μία διαρκή στιγμή αυτοπραγμάτωσης όπως επίσης ότι τα έθνη ήσαν πρωτογενείς οντότητες, με ρίζες στην φύση και στην ιστορία, αντικειμενικά προσδιορίσιμες, από τον ξεχωριστό τρόπο ζωής, τον εδαφικό προσδιορισμό, την επιθυμία για πολιτική αυτονομία και απορρίπτουν τον πάσης φύσεως ιδεολογικό ρεύμα που προέρχεται από τον νεωτερισμό.
• Και τέλος αυτοί  που λένε ότι προυπάρχουν τα εθνοτικά σύμβολα(γλώσσα, θρησκεία, κουλτούρα, κοινή ζωή και ιστορία) σε μια ομάδα ανθρώπων, διαχωρίζουν το έθνος από το κράτος και κυρίως υποστηρίζουν ότι το έθνος και η εθνική ταυτότητα(ethnicity, ethnic Identity) αποτελούν εθνο-συμβολική κατασκευή, δηλαδή συστήνονται με βάση την επιλογή, το συνδυασμό και την ανακωδικοποίηση αξιών, συμβόλων και μνημών που προϋπάρχουν μέσα στην εθνοτικότητα(ethnie). Αυτοί είναι από Ελληνικής πλευράς οι Βακαλόπουλος, Σβορώνος και Καραμπελιάς , από ξένης ο A.D. Smith όπου υποστηρίζουν ότι το σύγχρονο Ελληνικό έθνος(modern Greek nation) γεννήθηκε κάπου το 13ο αιώνα(1204) ενώ και η Ελληνική εθνική ή εθνοτική ταυτότητα παραμένει εδώ και 2500 χρόνια.

Θα επικεντρωθώ στο στην τελευταία άποψη, διότι στην Ελλάδα αποκρύπτονται  οι θέσεις των εθνοσυμβολιστών μελετητών που αντιτίθενται στην έννοια της σύγχρονης δημιουργίας των εθνών εκ του μηδενός ή μέσω προπαγάνδας και καταδεικνύουν την αρχαιότητα και ιστορική συνέχεια των εθνοτήτων και των εθνοτικών στοιχείων. Ο Άντονι Σμιθ (όπως μας την μετάφρασε το bigfatopinion.net), κατά την περίφημη διάλεξη του στο πανεπιστήμιο του Ουόργουικ, καταθέτει τα εξής για την εθνοσυμβολική προσέγγιση επιτιθέμενος στις απόψεις του Γκέλνερ:

Πιστεύω ότι αυτού του είδους η προσέγγιση, ας την πούμε «εθνο-συμβολιστική», μας βοηθάει περισσότερ στην κατανόηση της ανάπτυξης των εθνών, την άνοδο των εθνικών εθνικισμών και τις σχετικές συγκρούσεις.

Καταρχάς, πρόκειται περί προσέγγισης ή οπτικής, όχι περί θεωρίας. Αμφιβάλλω ότι είμαστε ήδη στην θέση να διαμορφώσουμε μια θεωρία για κάτι τόσο πρωτεϊκό και πολυσύνθετο όσο το φαινόμενο των εθνοτήτων, των εθνών και των εθνικισμών, παρεκτός σε πολύ αφηρημένο επίπεδο.

Δεύτερον, αυτού του είδους η προσέγγιση μπορεί να μας βοηθήσει να εξηγήσουμε γιατί ορισμένοι πληθυσμοί είναι πιθανότερο να ξεκινήσουν ένα εθνικιστικό κίνημα υπό ορισμένες προυποθέσεις, και τι περιεχόμενο θα έχει αυτό το κίνημα —αν και σε αυτό το τομέα απομένουν να γίνουν πολλά.

Μια διερεύνηση των παλαιότερων εθνικών σχηματισμών θα μας βοηθήσει, κατά την γνώμη μου, να εξηγήσουμε τα σημαντικά ζητήματα και προβληματισμούς των εθνικισμών που ακολούθησαν σε κάποιο πληθυσμό, και να μας δώσει στοιχεία για την πιθανή ανάπτυξη ενός έθνους και ενός εθνικισμού. Η σύγχρονη Ελλάδα αποτελεί παράδειγμα αυτού του πράγματος. Η διπλή της κληρονομία της αυτοκρατορικής βυζαντινής ορθοδοξίας και της κλασσικής δημοκρατίας της αρχαιότητας καθόρισε τα πρότυπα και τα περιεχόμενα των ελληνικών εθνικισμών του δεκάτου ενάτου αιώνα και μετά —και δείχνει τους λόγους για τους οποίους θα έπρεπε κανείς να περιμένει την ανάπτυξη ενός ισχυρού εθνικιστικού κινήματος στους Έλληνες, και όχι, π.χ. στους γειτονικούς Βλάχους (Campbell and Sherrard 1968, ch. 1; Kitromilides 1989).

Τρίτον, η προσέγγιση που προτείνω δίνει έμφαση στην σημασία της μνήμης, των αξιών, των μύθων και των συμβόλων. Ο εθνικισμός συχνότατα περιλαμβάνει την επιδίωξη συμβολικών στόχων —εκπαίδευση σε μια συγκεκριμένη γλώσσα, απόκτηση τηλεοπτικού σταθμού στην γλώσσα σου, διατήρηση των αρχαίων ιερών τόπων όπως το τζαμί στην Αντιόχεια και το Τείχος των Δακρύων, το δικαίωμα στην ίδια θρησκευτική έκφραση, το να έχει ένας λαός τα δικά του δικαστήρια, σχολεία και τύπο, το δικαίωμα σε συγκεκριμένες φορεσιές και ούτω καθεξής, στόχοι οι οποίοι συχνά καταλήγουν σε εξεγέρσεις και αιματηρές συγκρούσεις, βασισμένες καθώς είναι σε λαϊκές μνήμες, σύμβολα και μύθους. Οι υλιστικές, ορθολογιστικές και μοντερνίστικες θεωρίες πολύ λίγα έχουν να πουν για τα συγκεκριμένα θέματα, ιδιαίτερα για το πολύ σημαντικό στοιχείο της συλλογικής μνήμης (see Connor 1993; Horowitz 1985, ch. 2; Hutchinson 1987; Kapferer 1988; cf. Tonkin, McDonald and Chapman 1989).

Τέταρτον, η εθνο-συμβολιστική προσέγγιση μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε γιατί ο εθνικισμός έχει τόσο συχνά μεγάλη λαϊκή απήχηση. Μπορεί η διανόηση να «προσκαλεί τις μάζες στην ιστορία» και να πολιτικοποιεί αυτές και τις κουλτούρες τους, αλλά γιατί οι μάζες ανταποκρίνονται; Όχι απλά λόγω υλικών ανταμοιβών. Ο λόγος είναι ότι η παραδοσιακή, λαϊκή τους κουλτούρα θεωρείται σημαντική και μετατρέπεται σε θεμέλιο μια καινούργιας, λαϊκής κουλτούρας του έθνους. Επομένως ο εθνικισμός συχνά περιλαμβάνει την λαϊκή κινητοποίηση των μαζών. (Nairn 1977, ch. 2; Smith 1989).

Κατά την γνώμη μου επίσης σημαντικό είναι και το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο του Άντονι Σμιθ(Nationalism,σελ 106) όπου εξηγεί και αυτός την άποψή του για την γένεση του σύγχρονου Ελληνικού έθνους:

«Μήπως οι Έλληνες εθνικιστές είχαν εντελώς άδικο όταν ισχυρίζονταν ότι το ελληνικό έθνος αναγόταν στη βυζαντινή αυτοκρατο­ρία ή ακόμα και στην αρχαία Ελλάδα και, αντιθέτως, είχαν δίκιο οι νεωτεριστές στον ισχυρισμό τους ότι το ελληνικό έθνος δημιουργήθηκε μό­λις στις αρχές του 19ου αιώνα με την έλευση της νεωτερικότητας; Εφόσον οι νεωτεριστές ορίζουν το έθνος με όρους συλλογικών πολιτικών δικαιω­μάτων, δημόσιας κουλτούρας και οριοθετημένης εδαφικής επικράτειας, τότε δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η έννοια έθνος είναι αδιανόητη πριν από τη μοντέρνα εποχή. Αλλά όμως ένα πιέσουμε αυτά τα κριτήρια (sic:των νεωτεριστών), μπορoύμε να μιλάμε για Ελληνικό έθνος πριν την Ελληνική ήττα του 1922 από τους Τούρκους και την απόρροια ανταλλαγή πληθυσμού και σταθερότητας μέσα στα σύνορα; Οι νεωτεριστές μιλάνε πριν τον 20^ο αιώνα.  Εάν όμως ορίσουμε το έθνος, εμείς (sic: οι εθνο-συμβολιστές) με τους νέο-διαχρονιστές με όρους εθνικότητας(ethnicity), λαϊκής γλώσσας και θρη­σκευτικής κουλτούρας, τότε θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι το ελληνικό έθνος υπάρχει από τους ύστερους βυζαντινούς χρόνους, όπως και από την ορθόδοξη κοινότητα που ακολούθησε και η οποία διοικείτο από Έλληνες και από έναν ελληνόφωνο κλήρο.

Επιπλέον, παρόλο που επήλθε σοβαρή ρήξη στη δημογραφική συνέ­χεια της Ελλάδας εξαιτίας των εισβολών των Αβάρων, των Σλάβων και των Αλβανών τον 6ο αιώνα, θα μπορούσε να υποστηριχτεί ακόμα και η ύπαρξη μιας έντονης πολιτισμικής συνάφειας με την αρχαία Ελλάδα, όπως φαίνεται από την αναβίωση της ελληνικής φιλοσοφίας στην ύστερη Βυζαντινή αυτοκρατορία.»

Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω ο Νάσος Βαγενάς,  σε μια μία ενδιαφέρουσα αντιπαράθεση με τον Αντώνη Λιάκο που είχε γίνει το 2005 στο «Βήμα της Κυριακής», με θέμα την  εθνογένεση του σύγχρονου Ελληνικού Έθνους, γράφει  μεταξύ άλλων:

Με το Ελληνικό έθνος ο Σβορώνος δεν επιχειρεί μια συνθετική αφήγηση της ελληνικής ιστορίας αλλά παρακολουθεί την πορεία της ελληνικότητας προσδιορίζοντας τα κύρια χαρακτηριστικά των διαφόρων σχηματισμών από τους οποίους πέρασε το ανθρώπινο σύνολο που ονομάζεται ελληνισμός έως ότου φτάσει στη διαμόρφωση μιας εθνικής ταυτότητας. Αν θέλαμε να εντάξουμε την προσέγγισή του στο πλαίσιο των ποικίλων προσεγγίσεων για το έθνος και τον εθνικισμό των τελευταίων πενήντα χρόνων - αρχεγονικές, παλαιικές, μοντερνιστικές, εθνοσυμβολικές, μεταμοντερνιστικές - θα λέγαμε ότι ο Σβορώνος προοικονομεί τις εθνοσυμβολικές.  Απορρίπτοντας την ιδέα της φυλετικής σύστασης του έθνους και συσχετίζοντας τον κοινωνικοοικονομικό παράγοντα με την πολιτισμική παράδοση, ο Σβορώνος μάς δίνει μιαν άποψη για την πορεία του ελληνισμού πειστικότερη από εκείνη των κυρίαρχων σήμερα στη χώρα μας, στο πανεπιστημιακό επίπεδο, μοντερνιστικών και μεταμοντερνιστικών σχημάτων, μιαν άποψη που ενισχύεται από τις πρόσφατες μελέτες των εθνοσυμβολιστών (Perry Anderson, Α Zone of Engagement, 1992 Α. D. Smith, Nationalism, 2001), όπως και από πρόσφατες παρατηρήσεις της κοινωνικής ανθρωπολογίας και της εξελικτικής ψυχολογίας για τον σημαντικό ρόλο των πολιτισμικών στοιχείων και του αισθήματος στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης. Αλλά και που βρίσκει μιαν απροσδόκητη (ακούσια βέβαια) συνηγορία από τις μεταμοντερνιστικές απόψεις για τη γλώσσα ως απόλυτο διαμορφωτή της πραγματικότητας. Διότι αν «δεν υπάρχει εκτός γλώσσας», όπως υποστηρίζουν οι απόψεις αυτές, αν τον κόσμο μου τον ορίζει η γλώσσα μου, και αφού δεν υπάρχει μία, παγκόσμια, γλώσσα αλλά πολλές και διαφορετικές, τότε η συνέχεια της ελληνικής γλώσσας, που είναι αδιαμφισβήτητη, θα πρέπει να συντηρεί εκείνο που ο Σβορώνος περιγράφει ως λανθάνουσα ελληνική συνέχεια.

Η δικιά μου άποψη είναι ότι το Ελληνικό έθνος στην σύγχρονη μορφή του γεννήθηκε κάπου στην ύστερη Βυζαντινή εποχή. Γεννήθηκε φυσικά υπό το βάρος της κατάρρευσης του πολυεθνικού μονοπολιτιστικού οικοδομήματος του Βυζαντίου και της αναγέννησης της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας στην ελίτ.  Από εκεί και πέρα πέρασε πολλά ώστε να φτάσει στην τελική σημερινή μορφή του. Το 1830 γεννήθηκε το κράτος όπου συμπεριέλαβε μόνο ένα κομμάτι του Ελληνισμού της εποχής.

Θα κλείσω με μία παραφρασμένη δήλωση του Alan Sokal(πολέμιου του μεταμοντερνισμού):
«Oμολογώ πως είμαι απτόητος παλιών αντιλήψεων, ο οποίος ποτέ δεν κατάλαβε πως η «αποδόμηση» μπορεί να βοηθήσει τους Έλληνες. Eίμαι επίσης ένας πληκτικός παλιός ερευνητής που πιστεύει αφελώς ότι υπάρχει εξωτερικός κόσμος, ότι υπάρχουν αντικειμενικές αλήθειες γι' αυτόν τον κόσμο και η μέλιμά μου είναι να ανακαλύψω μερικές.

O βασικός μου σκοπός όμως δεν είναι να υπερασπίσω την Ιστορία από τις ορδές των βαρβάρων της  νεοελληνικής κριτικής (θα επιβιώσουμε μια χαρά, ευχαριστώ). Άλλωστε δεν είμαι ιστορικός, ούτε καν ΑΕΙ δεν έχω τελειώσει. H ανησυχία μου είναι περισσότερο πολιτική, να πολεμήσω την μόδα των μεταμοντερνιστών/μεταδομιστών/κοινωνικών-δομιστών(....) η οποία είναι επιζήμια για τις αρχές και το μέλλον του Ελληνισμού.»

Βιβλιογραφία και Αρθογραφία που χρησιμοποιήθηκε…

1-Anthony Smith, Nationalism, 2001

2-David Miller, National responsibility and global justice, 2007

3-Brian Barry, Culture and Equality

4- Ελληνικό έθνος και «εκσυγχρονιστική» κοσμοαντίληψη, περιοδικό Ρεσάλτο, 2007

5-Άννα Λαγουδάκη, Έθνη-κράτη και πολυπολιτισμικότητα, archive, 2007.

6-Αντώνης Λιάκος, Πως στοχάστηκαν το έθνος αυτοί που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο;,2005

7- www.bigfatopinion.net , Περί εθνών, ιστορίας και άλλων τινών, 2008

8-Μαίρη Λέφκοβιτς, Μάθημα Ιστορίας, 2010

9-Ριτσαρντ Έβανς, Για την υπεράσπιση της ιστορίας, 2007

10- Η εξαιρετική επιχειρηματολογία του Νάσου Βαγενά στις μετανεωτερικές απόψεις του Αντώνη Λιάκου, http://akritas-history-of-makedonia.blogspot.com/2010/09/blog-post_7495.html