Πέλλα Κατάδεσμος

Ο κατάδεσμος της Πέλλας είναι μια κατάρα (αρά) ή μαγική επωδός γραμμένη σε φύλλο μολύβδου και χρονολογείται στον 4ο ή 3ο αιώνα Π.Κ.Ε.. Βρέθηκε στην Πέλλα το 1986 και δημοσιεύτηκε στο Hellenic Dialectology Journal το 1993.

Είναι ερωτική μαγική επωδός από μια γυναίκα, πιθανώς ονόματι Δαγίνα, της οποίας ο εραστής Διονυσοφών επρόκειτο να νυμφευθεί την Θετίμα ("εκείνη που τιμά τους θεούς". Στην Αττική διάλεκτο το όνομά της θα έπρεπε να είναι Θεοτίμη. Επικαλείται τον "Μάκρωνα και τους δαίμονες" (παρκαττίθεμαι μάκρωνι και τοις δαίμοσι, [Αττικ. παρακατατίθεμαι) να μεταστρέψουν τον Διονυσοφώντα (το φως του Διονύσου) να παντρευτεί εκείνην αντί της Θετίμας, και ποτέ να μην παντρευτεί άλλη γυναίκα εκτός αν η ίδια ξετυλίξει τον κατάδεσμο.

Η γλώσσα αναγνωρίζεται ως Βορειοδυτική Ελληνική ή Δωρική Ελληνική και το χαμηλό κοινωνικό status της συγγραφέως, όπως φαίνεται από το λεξιλόγιό της και την πίστη της στη μαγεία, υπονοεί ότι μια διακριτή μορφή της Δωρικής ομιλείτο στη Πέλλα στην εποχή που γράφτηκε η πινακίδα. Οι Brixhe και Panayotou (1994:209) τη θεωρούν Μακεδονικής προέλευσης, αλλά υποδεικνύουν ότι ο πληθυσμός της Πέλλας δεν ήταν ομογενώς αυτόχθων και προτιμούν να αναμένουν την ανακάλυψη ενός δεύτερου ευρήματος πριν προβούν σε οριστικές δηλώσεις.

Ακόμη και πριν την ανακάλυψη του κατάδεσμου της Πέλλας το 1986 έχει καταγραφεί ότι η Δωρική Ελληνική ομιλείτο πιθανώς στην προελληνιστική Μακεδονία ως δεύτερη διάλεκτος (Rhomiopoulou, 1980).

Κείμενο και μετάφραση

στην αρχαία Μακεδονική διάλεκτο

1. [ΘΕΤΙ]ΜΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΦΩΝΤΟΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΓΑΜΟΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΩ ΚΑΙ ΤΑΝ ΑΛΛΑΝ ΠΑΣΑΝ ΓΥ
2. [ΝΑΙΚ]ΩΝ ΚΑΙ ΧΗΡΑΝ ΚΑΙ ΠΑΡΘΕΝΩΝ ΜΑΛΙΣΤΑ ΔΕ ΘΕΤΙΜΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΚΑΤΤΙΘΕΜΑΙ ΜΑΚΡΩΝΙ ΚΑΙ
3. [ΤΟΙΣ] ΔΑΙΜΟΣΙ ΚΑΙ ΟΠΟΚΑ ΕΓΟ ΤΑΥΤΑ ΔΙΕΛΕΞΑΙΜΙ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΟΙΗΝ ΠΑΛLΙΝ ΑΝΟΡΟΞΑΣΑ
4. [ΤΟΚΑ] ΓΑΜΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΦΩΝΤΑ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΔΕ ΜΗ ΜΗ ΓΑΡ ΛΑΒΟΙ ΑΛΛΑΝ ΓΥΝΑΙΚΑ ΑΛΛ Η ΕΜΕ
5. [ΕΜΕ Δ]Ε ΣΥΝΚΑΤΑΓΗΡΑΣΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΦΩΝΤΙ ΚΑΙ ΜΗΔΕΜΙΑΝ ΑΛΛΑΝ ΙΚΕΤΙΣ ΥΜΩΝ ΓΙΝΟ
6. [ΜΑΙ ΦΙΛ]ΑΝ ΟΙΚΤΙΡΕΤΕ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΦΙΛ[Ο]Ι ΔΑΓΙΝΑΓΑΡΙΜΕ ΦΙΛΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΚΑΙ ΕΡΗΜΑ ΑΛΛΑ
7. [....]Α ΦΥΛΑΣΣΕΤΕ ΕΜΙΝ Ο[Π]ΩΣ ΜΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΤΑ[Υ]ΤΑ ΚΑΙ ΚΑΚΑ ΚΑΚΩΣ ΘΕΤΙΜΑ ΑΠΟΛΗΤΑΙ
8. [....]ΑΛ[-].ΥΝΜ .. ΕΣΠΛΗΝ ΕΜΟΣ ΕΜΕ ΔΕ [Ε]Υ[Δ]ΑΙΜΟΝΑ ΚΑΙ ΜΑΚΑΡΙΑΝ ΓΕΝΕΣΤΑΙ
9. [-]ΤΟ[.].[-].[..]..Ε.Ε.Ω[?]Α.[.]Ε..ΜΕΓΕ [-]


στην νέα Ελληνκή γλώσσα

1. Για τον γάμο της [Θετί]μας και του Διονυσοφώντα γράφω την κατάρα, και για όλες τις άλλες γυ
2. [ναίκ]ες, χήρες και παρθένες, άλλα για την Θετίμα περισσότερο, και αναθέτω στον Μάκρωνα και
3. [τους] δαίμονες ότι μόνον όταν ξεθάψω και ξετυλίξω και ξαναδιαβάσω
4. [τότε] τότε να παντρευτούν τον Διονυσοφώντα και όχι πριν και είθε να μην παντρευτεί άλλη γυναίκα, παρά μόνον εμένα
5. και είθε να γεράσω με τον Διονυσοφώντα και κανέναν άλλο. Ικέτιδά σου είμαι:
6. δείξτε ευσπλαχνία στην [ευνοούμενή] σας, αγαπημένοι δαίμονες, την Δαγίνα (;), γιατί με εγκατέλειψαν όλοι οι αγαπημένοι μου
7. παρακαλώ φυλάξτε με αυτά να μη συμβούν και με τρόπο κακό να χαθεί η Θετίμα
8. και σε μένα δώστε ευδαιμονία και μακαριότητα.

Η πινακίδα χρονολογήθηκε από τους αρχικούς ερευνητές της στα μέσα του 4ου αι. Π.Κ.Ε. ή ενωρίτερον (γράμματα, συλλαβισμός). Την χρονολόγηση αμφισβητεί ο καθ. Έντμοντς του Bryn Mawr College, που αντιπροτείνει τον 3ο αιώνα Π.Κ.Ε.

Στην άποψη περί 4ου αι. συγκατατίθεται το Κλασικό Λεξικό της Οξφόρδης, στο οποίο ο καθ. Ολιβιέ Μασσόν (Olivier Masson_ γράφει: "Αντίθετα από προγενέστερες απόψεις που θεωρούσαν την Μακεδονική Αιολική διάκετο (O.Hoffmann) θα πρέπει να σκεφτούμε πλέον ότι υφίσταται σχέση με τη Βορειοδυτική Ελληνική (Λοκρική, Αιτωλική, Φωκιδική, Ηπειρωτική). Τούτη η άποψη υποστηρίζεται από μια πρόσφατη ανακάλυψη ενός κατάδεσμου του 4ου αι. Π.Κ.Ε. στην Πέλλα, που θα μπορούσε να είναι το πρώτο μαρτυρημένο 'Μακεδονικό' κείμενο (δημοσίευση E. Voutyras, βλ. Bulletin Epigraphique in Rev. Et. Grec. 1994, no.413). Το κείμενο περιλαμβάνει το επίρρημα οπόκα, το οποίο δεν είναι θεσσαλικό." (OCD, 1996, pp 905, 906).

Της ίδιας άποψης είναι ο Τζέιμς Λ. Ο'Νιλ (James L. O'Neil) (του πανεπιστήμιου του Σίδνεϊ). Στην παρουσίαση της επιγραφής το 2005 στο Συνέδριο της Αυστραλασιατικής Εταιρείας Κλασσικών Σπουδών, με τίτλο "Δωρικές Μορφές σε Μακεδονικές Επιγραφές" (abstract) γράφει: "Ένας κατάδεσμος του 4ου Π.Κ.Ε. αι. από την Πέλλα υποδεικνύει τύπους καθαρά Δωρικούς, αλλά σε μια διαφορετική μορφή της Δωρικής από όλες τις δυτικές διαλέκτους των περιοχών που συνόρευαν με τη Μακεδονία. Άλλες τρεις, πολύ σύντομες, επιγραφές του 4ου αι. είναι αναμφίβολα Δωρικές. Δείχνουν ότι ομιλείτο στην Μακεδονία μια δωρική διάλεκτος, από τους δυτικούςς τύπους των ελληνικών ονομάτων που βρέθηκαν στην Μακεδονία. Ωστόσο, μεταγενέστερες μακεδονικές επιγραφές είναι γραμμένες στην Κοινή, στην οποία αποφεύγονται τόσο οι δωρικοί τύποι όσο και η μακεδονική προφορά των συμφώνων. Η αυτόχθων μακεδονική διάλεκτος φαίνεται πως έγινε ακατάλληλη για γραπτά κείμενα."

Τελικά ο κατάδεσμος της Πέλλας είναι η αιτία με την οποία η αρχαία Μακεδονική γλώσσα αναγνωρίζεται επίσημα σήμερα(έστω και προσωρινά) ως διάλεκτος της Ελληνικής.

Language Name: Ancient Macedonian
Alternate Name(s): Macedonian
Once Spoken in: Greece Macedonia
Language Code (Temporary): xmk (Former code: XMK )
Status: Extinct
Family: Indo-European
Subgroup: Macedonian
Subgrouping Code: IEGreekB
Code set: 639-3

πηγές:
http://linguistlist.org/forms/langs/LLDescription.cfm?code=xmk
http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=xmk
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%AC%CE%B4%CE%B5%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%A0%CE%AD%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CF%82