Ο Μακεδονικός Αγώνας

Μακεδονία, το μήλο της έριδος

Ο αγώνας για την απελευθέρωση της Μακεδονίας από την οθωμανική κυριαρχία άρχισε ταυτόχρονα με την επανάσταση στη νότιο Ελλάδα το 1821, όμως δεν είχε αίσιο τέλος, ενώ οι εξεγέρσεις της περιόδου 1830-1860 δεν πρόσφεραν τίποτε περισσότερο από σφαγές, λεηλασίες και τρομοκρατία των χριστιανικών πληθυσμών. Ένα ακόμη ελληνικό κίνημα ξέσπασε στη Μακεδονία το 1877, αλλά η εξέγερση δεν κατόρθωσε να λάβει σημαντικές διαστάσεις. Όμως τώρα πλέον οι Έλληνες δεν ήταν μόνοι τους στον αγώνα για επικράτηση στη Μακεδονία.

Ήδη από τον 19ο αι. οι εθνικές επιδιώξεις των βαλκανικών κρατών κάνουν την εμφάνισή τους και έρχονται σε αντιπαράθεση μεταξύ τους. Είχε συμβάλλει, όμως, πρωτύτερα κι η ενοποίηση του βαλκανικού χώρου μέσα στα πλαίσια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία επέτρεψε την κινητικότητα των βαλκανικών λαών. Έλληνες από τη Μακεδονία και την Ήπειρο εγκαταστάθηκαν στη Σερβία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία και Βούλγαροι κατέβηκαν στη Μακεδονία ενισχύοντας το ήδη υπάρχον σλαβικό στοιχείο.

Η εθνική αφύπνιση των Βουλγάρων που συντελέστηκε στα μέσα του 19ου αι. και η εμφανής υποστήριξή τους από τη Ρωσία τους έφερε σε αντιπαράθεση με το Πατριαρχείο Κων/πολης και τους Έλληνες που μέχρι τότε είχαν πλήρη οικονομική, κοινωνική, πολιτική και εκπαιδευτική κυριαρχία στη Βαλκανική. Οι Βούλγαροι στα 1870 απέκτησαν χωριστή εκπαιδευτική εκπροσώπηση με την ίδρυση της Εξαρχίας και στα 1878 ξεχωριστό κράτος με τη δημιουργία της Βουλγαρικής Ηγεμονίας.

Οι επιδιώξεις των Βουλγάρων δεν περιορίζονταν μόνον στην ενσωμάτωση των εδαφών της σημερινής Μακεδονίας. Αντίθετα ονειρεύονταν μια μεγάλη Βουλγαρία, που θα περιλάμβανε τη σημερινή Βουλγαρία, τη Δοβρουτσά, τη Μακεδονία και τη Θράκη και η οποία είχε γίνει προσωρινά πραγματικότητα το 1877 με την υπογραφή της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, που τερμάτιζε τη ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1876-77.

Οι βουλγαρικές επιδιώξεις είχαν ως αποτέλεσμα την αρχή του ελληνοβουλγαρικού ανταγωνισμού για επικράτηση στη Μακεδονία. Ο ανταγωνισμός αυτός επικεντρώθηκε στην προσπάθεια απόκτησης εθνικής συνείδησης από τους χριστιανούς κατοίκους της Μακεδονίας. Ιδιαίτερα δε των σλαβόφωνων που κατοικούσαν στην κεντρική ζώνη της Μακεδονίας, μια ζώνη που εκτεινόταν προς νότο από την Καστοριά, την Κοζάνη, τα Γιαννιτσά και τη Ζίχνη Σερρών και προς βορρά από το Μοναστήρι, τον Περλεπέ, τη Στρώμνιτσα, το Μελένικο και το Νευροκόπι.

Το Πατριαρχείο και η Εξαρχία προσπάθησαν να κερδίσουν τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Μακεδονίας κυρίως με την αποστολή ιερέων και δασκάλων, ίδρυση εκκλησιών και σχολείων.

Ο εκκλησιαστικός διαχωρισμός των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας σε Πατριαρχικούς και Εξαρχικούς έλαβε τη μορφή της εθνικής αντιπαράθεσης μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων, διότι η διάκριση των πληθυσμών δεν γινόταν με βάση την εθνική ταυτότητα, αλλά με τη θρησκευτική επιλογή. Έτσι οι Πατριαρχικοί ταυτίζονταν με τους Έλληνες και οι Εξαρχικοί με τους Βουλγάρους.



Ο Αγώνας

Ο διμέτωπος αγώνας εναντίον των Τούρκων και των Βουλγάρων γιά την απελευθέρωση και την ένωση της Μακεδονίας με την ΕλλάδαΟ αγώνας αυτός άρχισε ουσιαστικά το 1903 και πήρε τέλος το 1908, όταν θεσπίστηκε το τουρκικό σύνταγμα με το κίνημα των Νεοτούρκων. Σ'αυτό το χρονικό διάστημα, δύο ήταν οι κυριότεροι εχθροί του ελληνικού στοιχείου: οι Βούλγαροι κομιτατζήδες και οι Τούρκοι σωβινιστές.

Πρώτη συστηματική εξόρμηση των Σλάβων ήταν να πετύχουν την ψυχική και γλωσσική αφομοίωση του ελληνικού πληθυσμού, ώστε να έχουν να επικαλεστούν στοιχεία ενισχυτικά των επιδιώξεών τους. Η προσάρτηση στη Βουλγαρία της Ανατολικής Ρωμυλίας τους ενίσχυσε, ώστε να στραφούν απερίσπαστοι στην απόσπαση του μακεδονικού χώρου. γνωρίζοντας πως το ελληνικό στοιχείο δεν θα υπόκυπτε εύκολα, έριξαν το σύνθημα "η Μακεδονία γιά τους Μακεδόνες" ζητώντας και τη συνδρομή των Ελλήνων γι'αυτόν τον "κοινό αγώνα". Στο μεταξύ, στα τέλη του περασμένου αιώνα και τις αρχές του 20ου, πράκτορες, κάτω από το ράσο του καλόγερου, σταλμένοι από τη Ρωσία, άρχισαν να κηρύττουν τη σλαβική ιδεολογία και να βαφτίζουν τους χωρικούς με σλαβικά ονόματα, ενώ ταυτόχρονα τους ξεσήκωναν εναντίον του Τούρκου κατακτητή. Αλλά και οι Τούρκοι, εφαρμόζοντας το "διαίρει και βασίλευε" έβλεπαν ευχάριστα τον εμφύλιο σπαραγμό των χριστιανών κατοίκων της Βαλκανικής χερσονήσου. Στενά δεμένη την εποχή εκείνη η θρησκεία με τον εθνικισμό, χρησιμοποιήθηκε έντεχνα απο τους Βουλγάρους, πριν κινήσουν τον ένοπλο αγώνα τους εναντίον του ελληνικού στοιχείου. Άρχισαν την επίθεση τους με τη λεηλασία ναών και μοναστηριών και τη σφαγή ιερέων και καλόγερων. Ο άτυχος πόλεμος του 1897, ενώ αποθάρρυνε το μακεδονικό ελληνισμό, έδινε φτερά στους κομιτατζήδες. Παράλληλα και επίσημα οι Βούλγαροι αναλάμβαναν ζωηρή και συστηματική προπαγάνδα στην Ευρώπη.

Οργάνωσαν μικρά ευέλικτα σώματα που είχαν δυό στόχους: να εισπράτουν χρήματα με αναγκαστικές εισφορές και να εξοντώνουν όποιον αντιστεκόταν στο βουλγαρικό κομιτάτο.

Την άνοιξη του 1902, πλήθος από συμμορίες κομιτατζήδων απλώθηκαν στη Μακεδονία από τον Αλιάκμονα ως τις ακτές του Αιγαίου. Οι τουρκικές αρχές, μπροστά στις σφαγές και τους εμπρησμούς, πότε καταδίωκαν αυτές τις ένοπλες ομάδες και πότε αδιαφορούσαν -σκόπιμα- γιά τη δράση τους, αφήνοντας στο έλεός τους το μη τουρκικό πληθυσμό: ανατινάξεις σιδηροδρομικών γραμμών, τραπεζών, επιθέσεις εναντίον τουρκικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων, ακόμη και φόνοι Τούρκων στρατιωτών και χωροφυλάκων ήταν κάτι το συνηθισμένο.

Τον Απρίλιο του 1903 αναστατώνεται η Θεσσαλονίκη :βόμβες σκάζουν στους κεντρικούς δρόμους, καίγεται η Οθωμανική Τράπεζα, κατστρέφονται οι εγκαταστάσεις αεριόφωτος και ανατινάζεται ένα μεγάλο γαλλικό εμπορικό πλοίο.

Το κίνημα του Ίλιντεν

Οι ταραχές στην Άνω Τζουμαγιά μπορεί να μην κατέλυσαν την οθωμανική κυριαρχία στη Μακεδονία, προκάλεσαν όμως ένα κύμα συμπάθειας στην Ευρώπη. Η Μεγάλη Βρεττανία, η Γαλλία, η Ρωσία και η Αυστροουγγαρία άρχισαν να πιέζουν την Υψηλή Πύλη να προβεί σε μεταρρυθμίσεις στη Μακεδονία.

Μπροστά στον κίνδυνο να μείνει εκτός εξελίξεων η ΕΜΕΟ αποφάσισε να προχωρήσει σε ένοπλη εξέγερση στη Μακεδονία στα μέσα του καλοκαιριού του 1903. Η εξέγερση που εκδηλώθηκε την ημέρα της εορτής του προφήτη Ηλία καταπνίγηκε γρήγορα, λόγω της άρνησης του πληθυσμού να συνδράμει τις ένοπλες ομάδες της ΕΜΕΟ, αλλά και της αποφασιστικότητας που έδειξαν οι Οθωμανοί. Τις νίκες των βουλγαρικών ομάδων στις πρώτες συγκρούσεις με τους Τούρκους διαδέχθηκαν οι απανωτές ήττες και η καταστροφή πολλών χωριών και κωμοπόλεων της Μακεδονίας, όπως το Κρούσοβο και η Κλεισούρα. Η τουρκική πλευρά προχώρησε για μια ακόμη φορά σε επίδειξη σκληρότητας σε βάρος των χριστιανικών πληθυσμών, που στην πλειοψηφία τους είχαν μείνει αμέτοχοι στην εξέγερση.
Οι τουρκικές αγριότητες ξεσήκωσαν την κοινή γνώμη στην Ευρώπη με αποτέλεσμα οι κυβερνήσεις της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας να πιέσουν τον σουλτάνο να αποδεχθεί ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων, που είχε εκπονηθεί στο Μύρστεγκ, ένα χωριό κοντά στη Βιέννη. Οι μεταρρυθμίσεις του Μύρστεγκ είχαν σκοπό να περιορίσουν την καταπίεση και τη διαφθορά στα βιλαέτια της Θεσσαλονίκης, του Μοναστηρίου και των Σκοπίων. Ότι δεν μπόρεσε να καταφέρει η ΕΜΕΟ με τη δύναμη των όπλων έγινε εφικτό με την κατακραυγή που ξεσηκώθηκε στην Ευρώπη εναντίον της διοίκησης των Οθωμανών.

Η εξέγερση του Ίλιντεν είχε σοβαρές επιπτώσεις στη συνοχή της Οργάνωσης. Η εμφανής αδυναμία των ανταρτικών ομάδων της ΕΜΕΟ να αντιπαρατεθούν στα τουρκικά στρατιωτικά αποσπάσματα και η απώλεια πολλών ηγετικών στελεχών της Οργάνωσης στη διάρκεια της εξέγερσης είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν δυο τάσεις. Η αντιπαλότητα των δυο τάσεων είχε σημαντική επίπτωση στη δραστηριότητα των κομιτατζήδων στη Μακεδονία. Οι τοπικοί βοεβόδες άρχισαν να ασχολούνται με τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις, ακόμη και να δολοφονούν ο ένας τον άλλο, με αποτέλεσμα να μειωθεί η αποτελεσματικότητα των κομιτατζήδων.


Ελληνική Αφύπνιση

Αυτά τα γεγονότα έδωσαν αφορμή να επέμβουν οι τότε Μεγάλες Δυνάμεις, Ρωσία και Αυστρία, και να πετύχουν κάποιες μεταρυθμίσεις στο καθεστώς της Μακεδονίας. Έτσι τους πρώτους μήνες του 1904 σχηματίστηκε στους τρία Βιλαέτια Θεσσαλονίκης, Μοναστηρίου και Κοσόβου (Σκοπίων), σώμα χωροφυλάκων με διοικητή Ιταλό στρατηγό που είχε στις διαταγές του πέντε ανώτερους Ευρωπαίους αξιωματικούς. Ομως καθεμιά από τις δυνάμεις απέβλεπε σε δικούς της σκοπούς.

Έτσι, τίποτα δεν άλλαξε, ενώ το βουλγαρικό κομιτάτο συνέχιζε με περισσότερη ένταση τη δράση του, εξαφανίζοντας Έλληνες πρόκριτους (γιατρούς, δασκάλους, ιερείς κλπ) και σφάζοντας αόπλους χωρικούς στις πλατείες των χωριών, μπροστά στα μάτια των συγχωριανών τους.

Την άνοιξη του 1903 όμως, σχηματίζεται η πρώτη επιτροπή, η Μακεδονική Φιλική Εταιρεία από τον Αργύριο Ζάχο, τον Θεόδωρο Μόδη και τον Θεόδωρο Καπετανόπουλο. Σκοπός ήταν να πειστεί η Ελληνική κυβέρνηση να ενισχύσει την ένοπλη άμυνα των ελληνικών πληθυσμών της Μακεδονίας. Έτσι την άνοιξη του 1904, έρχονται στη Μακεδονία γιά να μελετήσουν την κατάσταση και να υποδείξουν πρακτικά μέτρα οι λοχαγοί Αναστ. Παπούλας και Αλέξανδρος Κοντούλης και οι ανθυπολοχαγοί Γ. Κολοκοτρώνης καιΠαύλος Μελάςς. Παράλληλα στην Αθήνα ιδρύεται ένα μυστικό μακεδονικό κομιτάτο με πρώτα μέλη τους Δ. Καλαποθάκη, ιδιοκτήτη του "Εμπρός", Ν. Πολίτη, καθηγητή πανεπιστημίου, Ιωάννη Ράλλη, Πέτρο Σαρόγλου κλπ. Αποφασίζει να δράσει άμεσα στέλνοντας ένοπλα σώματα και οπλισμό στους ελληνικούς πληθυσμούς της Μακεδονίας. Ώσπου όμως να πειστεί η κυβέρνηση, συγκέντρωσαν μόνοι χρήματα και άρχισαν το μεγάλο τους έργο.

Στις 27 Αυγούστου 1904 πέρασε τα σύνορα ο Πάυλος Μελάς με σώμα από Μακεδόνες, Κρητικούς, Λάκωνες κλπ. Ακολούθησαν και άλλα που η παρουσία τους και η δράση τους εμψύχωνε τους Έλληνες Μακεδόνες. Σ' όλα τα Ελληνικά προξενεία αποσπάστηκαν αξιωματικοί του στρατού και δημιούργησαν ένα θαυμάσιο δίκτυο συνεργατών και αγωνιστών. Στόχος τους ήταν η εξουδετέρωση της βουλγαρικής και ρουμανικής προπαγάνδας, η εμπιστευτική αλληλογραφία, η κατασκοπεία, η μεταφορά τραυματιών, η τροφοδοσία των Ελλήνων ανταρτών και γενικά η υπεράσπιση του ελληνικού στοιχείου.
Αρχηγοί και οπλαρχηγοί των ελληνικών σωμάτων, στο μακροχρόνιο και σκληρό εκείνο αγώνα, ξεκίνησαν από όλα τα μέρη της ελεύθερης Ελλάδας και είναι αναρίθμητες οι πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας ενός αγώνα που παρατάθηκε ως το καλοκαίρι του 1908 , οπότε θεσπίστηκε το νέο τουρκικό Σύνταγμα.

Ο Μακεδονικός Αγώνας είχε δώσει τότε στην ελεύθερη Ελλάδα τη δυνατότητα όχι μονάχα να επικαλείται την ελληνικότητα της Μακεδονίας στα διάφορα συνέδρια, αλλά και να πραγματοποιήσει το μεγάλο όνειρο της φυλής με τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13.

http://www.hri.org/MPA/gr/other/Makedonikos_Agwn/index.html