Ἡ ἑλληνικότητα ὡς πολιτικὴ συμπεριφορὰ

Τοῦ Χρήστου Γιανναρᾶ (ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ 19/10/2003)

Μάθαμε νὰ τεμαχίζουμε τὴ ζωή μας, νὰ ταξινομοῦμε τὶς ἀνάγκες μας σὲ αὐτονομημένα στεγανά. Καὶ τὰ κόμματα, μὲ παραγγελμένες δημοσκοπήσεις, προσπαθοῦν νὰ ἐξιχνιάσουν τὴν ἱεράρχηση τῶν ἀναγκῶν καὶ τῶν ἐνδιαφερόντων μας γιὰ νὰ πλασάρουν ἀνάλογα τὶς ἐπαγγελίες τους.

Ὅμως, αὐτὸ ποὺ πρωταρχικὰ χρειάζεται ἡ ἑλλαδικὴ κοινωνία μας σήμερα, ἴσως εἶναι ἕνας πολιτικὸς λόγος ἱκανὸς νὰ συναρμόσει τὰ θραύσματα τῆς κομματιασμένης ζωῆς μας νὰ μᾶς δείξει τὴν ὀργανικὴ ἀλληλεξάρτηση τῶν ταξινομημένων ἀναγκῶν μας. Λόγος ποὺ νὰ μᾶς δείξει ρεαλιστικὰ ὅτι δίχως προσωπικὴ καλλιέργεια, εὐαισθησία καὶ γόνιμη φαντασία, μειώνουμε δραματικὰ τὶς πιθανότητες ἐπιτυχίας σὲ ὁποιοδήποτε ἐπάγγελμα, τὰ ἐνδεχόμενα ἔστω νὰ βελτιώσουμε τὸν βιοπορισμό μας. Ὅτι ὁ τύπος τοῦ «ἀεριτζῆ», τοῦ μυθοποιημένου ἀμοραλιστῆ ποὺ ἁρπάζει τὴν «εὐκαιρία», τοῦ τυχεροῦ τζογαδόρου ποὺ ἀναίσχυντα τὸν προπαγανδίζει ἡ κυβέρνηση εἶναι μέσα στὴ ζωὴ ἐξαίρεση τόσο σπάνια ὅσο καὶ μία πετυχημένη ληστεία.

Ἔστω καὶ ἂν οἱ Νεοέλληνες σήμερα ἔχουμε πάψει νὰ πιστεύουμε (ἢ καὶ νὰ ἀντιλαμβανόμαστε) τὴν προτεραιότητα ποὺ ἔχει ἡ ποιότητα τῆς ζωῆς, ἡ παιδεία, ἡ μόρφωση ὡς αὐταξία, θὰ μπορούσαμε ἴσως νὰ κατανοήσουμε πόσο πραγματιστικὰ συνδέεται ἡ χαρὰ τῆς ζωῆς, ἡ ἱκανοποίηση καίριων ἀναγκῶν τοῦ ἀνθρώπου, μὲ τὸν πλουτισμὸ τῆς ἐμπειρίας καὶ τὸ τέντωμα τῆς εὐαισθησίας, ὄχι μὲ τὸ ὑψηλὸ εἰσόδημα. O πολιτικὸς λόγος, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν εὐθύνη ποὺ ἔχει γιὰ τὴν ἐξοργιστικὴ καθυστέρηση τῆς χώρας σὲ πάμπολλους τομεῖς, εἶναι καὶ αὐτουργὸς τεράστιου γύρω μας ἀριθμοῦ ἐγκλημάτων ὑπανάπτυξης, εὐτελισμοῦ ἢ ἐξαχρείωσης τῆς προσωπικῆς ζωῆς στὸ πλαίσιο τοῦ συλλογικοῦ μας βίου. Καὶ ὅταν πρόκειται γιὰ συνέπειες ἀλλοτρίωσης ἀνθρώπινων ὑπάρξεων, ὁ ὅρος «ἔγκλημα» κυριολεκτεῖ.

Σίγουρα ἀντανακλᾶται καὶ στὸν δημόσιο βίο ὁ τεμαχισμὸς τῆς ζωῆς μας σὲ αὐτονομημένα στεγανὰ – εἶναι ἀμφίδρομος ὁ ἐπηρεασμός. Ξεκόβεται ἡ ἐξουσία ἀπὸ τὴν κοινωνία, ἡ κοινωνία ἀπὸ τὴν πολιτική, ἡ πολιτικὴ ἀπὸ τὶς κοινὲς ἀνάγκες, ἀπὸ τὴ νοηματοδότηση τῆς συλλογικότητας. Ὡσὰν αὐτοὶ ποὺ τοὺς ἐκλέγουμε γιὰ διαχειριστὲς τῶν κοινῶν, νὰ μεταμορφώνονται ἀπὸ τὸ ὑπούργημά τους σὲ ὄντα ἐξωκοινωνικά, ἀπροσδιόριστα, μὴ ὑποκείμενα στὴ φυσικὴ σεμνότητα καὶ μετριοπάθεια τῶν θνητῶν πλασμάτων, σὲ νόμους καὶ δεσμεύσεις, στὴ λογικὴ καὶ στὴν εὐπρέπεια, στὴν ὑποχρέωση τῆς εἰλικρίνειας. Δὲν ὑπάρχει γιὰ τοὺς διαχειριστὲς τῆς ἐξουσίας σήμερα ἔννοια «κοινωνικοῦ συμβολαίου» καὶ «κοινωνίας πολιτῶν», αἴσθηση ὅτι λειτουργοῦν στὸ πλαίσιο «ἀντιπροσωπευτικοῦ» συστήματος, ὅτι ὑπηρετοῦν δεδομένη ἀπὸ τὸν λαὸ «ἐντολή».

O πολιτικὸς λόγος ἀντιμετωπίζει τὸ ἐκλογικὸ σῶμα σὰν «ἀγορά», σὰν δυνάμει πελάτες ποὺ πρέπει νὰ τοὺς ἀγρεύσει ἡ παραπλανητικὴ διαφήμιση. Καὶ ἡ ἀγορὰ εἶναι πάντα ἀντὶ-κείμενη πραγματικότητα διαφορετικὴ ἀπὸ αὐτὴν τῆς κοινωνίας καὶ τῆς κοινῆς πατρίδας, πεδίο ἀποξενωμένο ἀπὸ προσλαμβάνουσες ἱστορίας, πολιτισμοῦ, παράδοσης. Γιὰ τὸν πολιτικὸ λόγο σήμερα (ὅλων τῶν «ἀποχρώσεων») ἑλληνικότητα σημαίνει μόνο κρατικὴ ὑπηκοότητα, ἡ ἐπίκληση τῆς ἱστορίας σημαίνει «ἐθνικισμὸ» καὶ ἐπαρχιωτικὴ ἀπομόνωση, ὁ πολιτισμὸς εἶναι ἕνα ψυχαγωγικὸ ὑπουργεῖο, ἡ παράδοση ἀνήκει στὸ λεξιλόγιο συντηρητικῶν ἢ ὀλιγοφρενῶν τοῦ περιθωρίου.

Δημοσκοπήσεις ποὺ ἀνιχνεύουν τὴν ἱεράρχηση προτεραιοτήτων στὶς ἀνάγκες τοῦ Νεοέλληνα, δὲν ξέρω ἂν δημοσιοποιοῦνται. Ὑποθέτω, πάντως, ὅτι ἡ οἰκονομικὴ ἐξασφάλιση καὶ καταναλωτικὴ εὐχέρεια θὰ ἀποτελεῖ πρώτη ἀνάγκη. Μαζὶ καὶ ἡ ἀπαίτηση ἀποτελεσματικότερου κρατικοῦ μηχανισμοῦ, κυρίως στὸν τομέα τῆς ὑγείας, τῆς πρόνοιας, τῶν διευκολύνσεων τῆς ἀγορᾶς. Γιὰ μία σημαντικὴ μερίδα πληθυσμοῦ θὰ ὑπάρχει φαντάζομαι κάπου στὴν κλίμακα προτεραιοτήτων καὶ ἡ (ψυχολογικὴ) ἀξίωση νὰ διασωθεῖ ἱστορικὰ ἡ ἑλληνικότητα, νὰ γίνεται διεθνῶς σεβαστή. Ἀλλὰ εἶναι πολὺ πιθανὸν αὐτὴ ἡ ἀξίωση νὰ μὴν συνδέεται στὴ συνείδηση τῶν φορέων της μὲ πραγματικὰ πολιτικὰ δεδομένα: Ἀξιώνουν πολλοὶ νὰ διασωθεῖ ἱστορικὰ ἡ ἑλληνικότητα, ἀλλὰ ψηφίζουν τὰ κόμματα τὰ ὑπεύθυνα γιὰ ἐκπαιδευτικὲς μεταρρυθμίσεις ποὺ ἔχουν κάνει ἄγλωσσα τὰ Ἑλληνόπουλα ἢ γιὰ τὴν αὐτουργία ἰδεολογικῆς κατασυκοφάντησης τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας. Δὲν διανοοῦνται οἱ πολίτες νὰ ἀντισταθοῦν μὲ τὴν ψῆφο τους στὴν κατάργηση τῆς διδασκαλίας τῶν ἀρχαίων ἢ στὸ ἔγκλημα τοῦ μονοτονικοῦ. Δὲν περνάει ἀπὸ τὸν νοῦ τοὺς ἔστω νὰ μποϋκοτάρουν ὅσες ἐφημερίδες πρακτορεύουν ἀπροσχημάτιστα τὴ νεοταξικὴ «παγκοσμιοποίηση», χλευάζοντας κάθε αἴσθηση πατρίδας καὶ ἰδιαιτερότητας πολιτισμοῦ.

Χρειαζόμαστε ἕναν πολιτικὸ λόγο ἱκανὸ νὰ προσδώσει χαρακτήρα ρεαλιστικῆς ἀνάγκης στὴν ἑλληνικότητα, χαρακτήρα ποιότητας τῆς ζωῆς. Νὰ καθάρει τὸ αἴτημα τῆς ἑλληνικότητας ἀπὸ στοιχεῖα ψυχολογικά, ἰδεολογικὲς ὑπεραναπληρώσεις τῆς βαλκανικῆς μας μειονεξίας. Ἂν θελήσουμε νὰ συνεχίσουμε τὴν ἑλληνικὴ γλώσσα (τὸ μόνο ζωντανὸ στοιχεῖο ἑλληνικότητας ποὺ μᾶς ἀπόμεινε) καὶ τὸ ὅποιο βιωματικὸ φορτίο αὐτὴ ἡ γλώσσα κομίζει, νὰ τὸ θελήσουμε ἐπειδὴ ἰσοδυναμεῖ γιὰ μᾶς μὲ πλουτισμὸ τῆς ζωῆς μας, εἶναι κεφάλαιο χαρᾶς τῆς ζωῆς, προνόμιο ξεχωριστῆς καλλιέργειας καὶ ὀξυμμένης εὐαισθησίας.

Ὅσοι Νεοέλληνες ἀξιώνουν σήμερα νὰ διασωθεῖ ἱστορικὰ ἡ ἑλληνικότητα, πρέπει νὰ ξέρουν ὅτι χρειάζεται δρόμος πολὺς γιὰ νὰ ἐνδυθεῖ ἡ ἀξίωσή τους τὸν ρεαλισμὸ πολιτικοῦ αἰτήματος. Μὴν ξεχνᾶμε πόση περιφρόνηση καὶ χλευασμὸ προκάλεσαν οἱ ὑπογραφὲς τριῶν ἑκατομμυρίων Ἑλλήνων, ποὺ ζητοῦσαν ὄχι νὰ ἀναγράφεται τὸ θρήσκευμα στὴν ἀστυνομικὴ ταυτότητα, ἀλλὰ μόνο τὴν ἐλευθερία νὰ ἀποφασίσουν οἱ πολίτες μὲ δημοψήφισμα γιὰ τὸ θέμα αὐτό. Τρία ἑκατομμύρια φορεῖς ἀτομικῶν (ὑποτίθεται) δικαιωμάτων καὶ περιφρονήθηκαν ἰταμότατα ἀπὸ τὴν κυβέρνηση, χλευάστηκαν ἀπὸ τὰ μέσα «ἐνημέρωσης», προπηλακίστηκαν σκαιότατα ἀπὸ τὴν ἀφατρίαστη (ὑποτίθεται) Προεδρία τῆς Δημοκρατίας. Ἀνάλογη «τύχη» εἶχαν καὶ τὰ ἀποκαλυπτικὰ σὲ ὄγκο συλλαλητήρια γιὰ τὴν ὑπεράσπιση τῆς ἑλληνικότητας τῆς Μακεδονίας.

Χρειάζεται δρόμος πολὺς (ἴσως κάποιες γενιὲς Ἑλλήνων) γιὰ νὰ ἐνδυθεῖ τὸ αἴτημα τῆς ἑλληνικότητας ρεαλιστικὴ δυναμικὴ πολιτικῆς πρακτικῆς. Φυσικά, μὲ τὴν προϋπόθεση ὅτι θὰ ἐπιβιώσει ἐνεργὰ τὸ αἴτημα – θὰ σωθεῖ ἡ «μαγιὰ» ποὺ νοσταλγοῦσε ὁ Μακρυγιάννης.