ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ 29ης ΙΟΥΛΙΟΥ 1903, μέρος 1

Αυτές τις μέρες και λόγο της γιορτής του Αη-Λιά ένα από τα πολλά που ακούσαμε ήσαν η περιβόητη επανάσταση του Ίλιντεν. Στις 2 Αυγούστου το κράτος των Σκοπίων σαν ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΕΣ γιορτάζει, όπως κάθε χρόνο, την εθνική του επέτειο. Η ημερομηνία περικλείει ένα διπλό συμβολισμό. Στις 20 Ιουλίου 1903 ξεκίνησε η τυχοδιωκτική εξέγερση των Βουλγάρων κομιτατζήδων κατά των Τούρκων που κατείχαν τότε την Μακεδονία, γνωστή ως επανάσταση του Ίλιντεν ( στα βουλγαρικά σημαίνει: ημέρα του Προφήτη Ηλία). Η δεύτερη επέτειος τιμά την συνέλευση του 1944 που αποφάσισε να κατασκευάσει το τεχνητό έθνος των «Μακεδόνων». Η δεύτερη δεν μας αφορά άμεσα.

Σήμερα και μέχρι στις 2 Αυγούστου θα ξεκινήσω να βάζω σειρά κειμένων που έχουν σκοπό την ενημέρωση ΟΛΩΝ μας σε ότι αφορά το Ίλιντεν. Ξεκινάω με τον Γεώργιο Μόδη, μία από τις πιο αξιόπιστες πηγές σε ότι αφορά τα ιστορικά γεγονότα. Πηγή μου το on-line βιβλίο της Εταιρίας των Μακεδονικών Σπουδών Ο Μακεδονικός Αγών και η Νεώτερη Μακεδονική Ιστορία

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ 29ης ΙΟΥΛΙΟΥ 1903

Τά Κομιτάτα, ή βουλγαρική κυβέρνηση, όλοι γενικά οί Βούλγαροι, χειρο­κρότησαν τις Μεταρρυθμίσεις, πού οί Μ. Δυνάμεις θέλησαν νά επιβάλουν στη τουρκική Μακεδονία, ευχαρίστησαν τους Αύστρο-Ρώσσους ««εντολοδόχους», ζήτησαν περισσότερα, δηλ. τήν αυτονομία και συνέχισαν τή δουλειά τους... "Εβαλαν μάλιστα σέ ενέργεια πρωτότυπα «απελευθερωτικά» μέσα, τήν ανα­τίναξη ευρωπαϊκών περιουσιών.

Στις 17 Απριλίου 1003 ανατίναξαν στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης το γαλ­λικό ατμόπλοιο «Γκουαλντακιβίρ». Τήν άλλη μέρα τίναξαν στον αέρα και το Υποκατάστημα της Όθωμανικής Τραπέζης στή Θεσσαλονίκη. Δεν υπήρχαν ευτυχώς ανθρώπινα θύματα, γιατί ή Τράπεζα ήταν άδεια άπό υπαλλήλους και πελάτες. Είχαν σκάψει υπόνομο άπό εν α γειτονικό μπακάλικο. Οί μυημένοι πε­λάτες του έπαιρναν χαρτοσακκούλες γεμάτες μέ χώμα άντί ρύζι ή ζάχαρι... "Εριξαν έπειτα βόμβες στήν εγκατάσταση και τους αγωγούς του φωταερίου, σέ σταυροδρόμια, κέντρα, κτίρια κλπ. Μιά έπεσε στή γερμανική Λέσχη, όπου σκότωσε άδελφωμένους δυο Γερμανούς και δυο Γάλλους. Κανείς Τούρκος δεν έπαθε τίποτε.

Όλη ή πόλη βυθίστηκε στο σκοτάδι και τον τρόμο. Οί Τούρκοι παραζαλισμένοι και φανατισμένοι άρχισαν νά σκοτώνουν όποιον γκιαούρη έβρισκαν. Ό φιλοβούλγαρος Γάλλος αντισυνταγματάρχης Λαμούς στο βιβλίο του «Δεκα­πέντε χρόνια βαλκανικής ιστορίας» υπολογίζει τους νεκρούς σέ 200-300, σύμφωνα βέβαια μέ βουλγαρικές πηγές, ό Ιταλός Πρόξενος σέ 80-100. Μερι­κοί Ομως άπό τούς κατοίκους της Θεσσαλονίκης ανέβαζαν τον αριθμό τών θυμάτων σέ πολλές εκατοντάδες. Εΐδαν αξιωματικούς, αστυνομικούς ή και ιδιώτες Τούρκους νά σκοτώνουν άγνωστους και τά κάρρα της δημαρχίας νά κου­βαλούν πτώματα. Δεν ήταν δυνατόν νά έξακριβωθή ό αριθμός τών χριστιανών, πού βρήκαν άδικο θάνατο στήν ταραχή. Πολλοί προέρχονταν άπ' τό εσωτερι­κό της Μακεδονίας. Ό Μοναστηριώτης π.χ. Στέφανος Γρηγορίου, ό οπλαρ­χηγός αργότερα καπετάν Στέφος, πού δούλευε τότε στή Θεσσαλονίκη κοντά σέ δυο εξαδέλφια του, βρέθηκε εκείνη τήν νύχτα χωρίς νά τό καταλάβη στά μπουν­τρούμια του Λευκού Πύργου και έπειτα στο Επταπύργιο. Ύστερα άπό μερι­κούς μήνες τον έστειλαν στή φυλακή Μοναστηρίου, Οπου κρατήθηκε άλλους 4 μήνες χωρίς δίκη ή καν ανάκριση. Και ήταν πολύ τυχερός. Οί δυο έξάφελφοί του χάθηκαν για πάντα εκείνη τή τραγική νύχτα, παρόλο πού δεν ήταν ούτε έ­νοχοι ούτε Βούλγαροι.

Αγριεμένος ο τουρκικός όχλος είχε συγκεντρωθή στους πάνω μαχαλάδες, έτοιμος νά χυμήξη προς τά κάτω και να λεηλατήση. "Εσπευσε δμως ο δραστή­ριος βαλής Φεχμή πάσας και τούς συγκράτησε. Για καλή τύχη άραξε τότε στο λιμάνι και ένα ατμόπλοιο με δυο τάγματα εφέδρων της Μικράς Ασίας, πού έ­σωσαν τήν κατάσταση.

Τά γεγονότα της Θεσσαλονίκης είχαν αντίκτυπο και στο Μοναστήρι. Τήν ήμερα του Αγίου Γεωργίου έγινε και έκει μικροσφαγή. Ό Αντώνιος Ζώης π.χ., ό μετέπειτα οπλαρχηγός, πού είδε νά έρχωνται κατ' επάνω του πολλοί Τούρκοι με τά μαχαίρια στο χέρι, μπόρεσε και γλύτωσε σ' ένα εβραϊκό σπίτι, οπού κατέφυγε. Ό βαλής πρόλαβε νά κινητοποίηση πολύ στρατό μέ αυστηρές διαταγές.

Ωστόσο ή τουρκική αστυνομία έπιασε τον δυναμιτιστή του «Γκουαλντακιβίρ» ΙΙαύλο Σιάτεφ κάπου κοντά στά Σκόπια. Ό Σιάτεφ, αν και καταδι­κάστηκε σέ θάνατο, εξορίστηκε στο Φεζάν της Τριπολίτιδας και μέ μιά άπ' τις πολλές άμνηστεΐες γύρισε ελεύθερος στά έργα του. Ό Μάρκος Στογιάν, πού ά­ναψε τή Ορυαλλίδα στά υπόγεια της Όθοομανικής Τραπέζης, τά ομολόγησεν ό­λα. Μπροστά μάλιστα στον ανταποκριτή του «Νέου Ελεύθερου Τύπου» της Βιέννης αποκήρυξε τούς αρχηγούς του Κομιτάτου και τούς χαρακτήρισε κα­κούργους και ανόητους. «Περίμενα», είπε, ν' αποβίβαση ευθύς ή "Ευρώπη" στρατεύματα στή Θεσσαλονίκη και νά τήν καταλάβη».

Δυναμιτιστικές απόπειρες έγιναν τότε σέ σιδηροδρομικές γέφυρες, τούνελ, γραμμές, και σέ σταθμούς ακόμη και σέ επιβατικά τραίνα. "Ενα τραίνο, γεμά­το ταξιδιώτες, μόλις γλύτωσε τήν καταστροφή.

Γενική κατακραυγή ακολούθησε παντού τά δυναμιτιστικά αυτά κατορθώ­ματα των Βουλγάρων. Ό παρισινός «Χρόνος», πού αποτελούσε βουλγαρικό έ­ως τότε σχεδόν φερέφωνο, έγραφε, μέ τήν υπογραφή του βουλγαρόφιλου επίσης Πρεσανσέ: « H τουρκική κυβέρνηση πρέπει νά περάση στο λαιμό των κομιτατζήδεςν όχι μόνο τή θηλιά της κρεμάλας, μά και τό παράσημο «Όσμανιέ». Νά τούς βράβευση δηλ., γιατί μέ τις πράξεις τους προεκάλεσαν τήν καθολική αγανάκτηση». Και ό Γάλλος Υπουργός των Εξωτερικών παραπονέθηκε στή Βουλή οτι οί κομιτατζήδες χτυπούσαν τά ιδρύματα και τούς υπηκόους των λα­ών εκείνων ακριβώς, πού τούς έδειξαν τή θερμότερη κατανόηση και τή πιο με­γάλη υποστήριξη. "Αλλωστε, ήταν γαλλικό τό ατμόπλοιο, γαλλικά τά κεφάλαια της Οθωμανικής Τραπέζης, γαλλική και ή σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλο­νίκης - Κωνσταντινουπόλεος.

Αλλά μήπως ή Β.Μ.Ρ.Ο., πού όργάνοσε τις απόπειρες, περίμενε ν' άνατιναχθή μέ τή δυναμίτιδα της ή Τουρκική Αυτοκρατορία και νά καταστραφούν οί στρατιές της; 5 Επιδίωκαν εκβιασμό ή ρεκλάμα; Πάντως, ή ιδέα δεν ήταν πολύ επιτυχημένη. Οί Αρμένιοι, πού πρωτοέφεραν αυτά τά καινά δαιμόνια, τό πλή­ρωσαν πολύ ακριβά μέ τις σφαγές τους. Τά Οργανα όμως του Κομιτάτου στή θεσσαλονίκη έδειξαν πειθαρχία και συνοχή, εχεμύθεια και πίστη, θάρρος και αυτοθυσία, άξια καλύτερης τύχης. Κάποιος αντιπρόσωπος του Κομιτάτου δή­λωσε στον ανταποκριτή της «Εφημερίδος της Κολωνίας», δτι το πρόγραμμα τους ήταν ν' ανατινάξουν τις πόλεις της Μακεδονίας, νά κάψουν τά χωριά, νά καταστρέψουν τις εσοδείες, ν' αχρηστεύσουν τούς σιδηροδρόμους και τις τηλε­γραφικές γραμμές, νά μεταβάλουν σέ έρημο όλη τή «Μακεδονία» (Ελληνι­σμός», 1903, σελ. 716).

Στις 3 Απριλίου 1003 έκαμαν συνέδριο στο Σμίλεβο, βουλγαροχώρι βλά­χικης καταγωγής κατά τον Τσβίιτς, οί αρχηγοί της Β.Μ.P.O., γιά νά πάρουν αποφάσεις γιά τήν επανάσταση. Οί περισσότεροι εκπρόσωποι και άρχικομιτατζήδες δήλωσαν, όπως γράφει ο Κλιέσεφ, άτι δέν ήταν έτοιμοι και ζήτησαν ν' άναβληθή κάθε επαναστατική ενέργεια. Η μειοψηφία όμως αποφάσισε ν' άρχίση τό κίνημα στις 20 Ιουλίου 1903, άνήμερα του Προφήτη Ηλία.

Τά πνεύματα είχαν καλλιεργηθή εντατικά. "Ακουε κανείς χωρικούς του κάμπου, αληθινούς προβατανθρώπους, πού ήταν από γενιά σέ γενιά δουλοπά­ροικοι, νά λένε δτι ήρθε πιά τό πλήρωμα του χρόνου γιά τή λευτεριά, τή νίκη του Σταυρού, τή διανομή τών «τσιφλικιών» κλπ.
O "Ελληνας Πρόξενος Μονα­στηρίου έγραφε ήδη στις 3 Όκτωβρίου 1902:
«Κολοσσιαία μεταβολή επήλθε εις τά πνεύματα διά της ενεργείας τών κομιτάτων, ή έξέλιξις δέ προχωρεί φυσικώτατα και ΐσως μετά τινα χρόνον τά κομιτάτα δέν θά έχουν ανάγκη νά σκέ­πτονται διά τίνων μέσων θά έξαναγκάσωσι τούς Μακεδόνας νά έπαναστατήσωσι, διότι ούτοι θά έξεγερθώσι άφ' εαυτών».
Ήταν υπερβολή. Ή αλήθεια είναι άτι πολύς κοσμάκης ανυπομονούσε νά δή κάτι μεγάλο και σωτήριο, πού τό ήθε­λε από τά μύχια της ψυχής του. Δέν ήταν λίγοι και εκείνοι, πού ακολουθούσαν τήν αρχή «ή δλοι νά σκοτωθούμε ή όλοι νά ελευθερωθούμε». Ή ιδέα της ελευ­θερίας συναγείοει πάντοτε τις ψυχές και εϊχε φουσκώσει τά μυαλά.

Ό ίδιος Πρόξενος έγραψε στις 23 Ιουλίου, όταν εΐχε δηλ. ξεσπάσει τό κί­νημα:
«Οί πληθυσμοί είναι πεπεισμένοι δτι μάχονται υπέρ της απελευθέρωσε ώς των. Βλαχόφωνοι και Άλαβανόφωνοι διάκεινται ευμενώς προς τό κίνημα, δχι έτυειδή είναι βουλγαρικόν, άλλ' επειδή θεωρούν αυτό άπελευθερωτικόν, δι ό και πολλοί μετέχωσι τούτου, οί δέ λοιποί δέν δείκνυνται πρόθυμοι προς άνιίδρασιν. Τό κίνημα έν τοις διαμερίσμασι της ημετέρας επιρροής φέρει βουλγαρικόν χαρακτήρα μόνον διότι οί Βούλγαροι πρώτοι έσχον τήν πρωτοβουλίαν νά ύποκινήσοοσι αυτό και δχι διότι οί ημέτεροι ασπάζονται τούς ίδιοτελεΐς βουλγαρι­κούς σκοπούς».

Τή νύχτα της 20 Ιουλίου ή τήν παραμονή είδαμε φοοτιές στον κάμπο, πού φεγγοβολούσε. Καίγονταν οί «κουλάδες» (πύργοι) τών μπέηδων μέ τά πα­ραρτήματα τους, τις αποθήκες κλπ. Τούς έβαλαν φωτιά οί χωρικοί χωρίς νά χρειαστούν πολλή παρότρυνση άπό μέρους του Κομιτάτου. Ικανοποίησαν προ­αιώνιο πόθο. Δεν είχε τελειώσει καλά ό άλωνισμος και κάηκαν σέ πολλά τσι­φλίκια και τά δικά τους γεννήματα. Ενθουσιασμένοι άπ' τήν πρώτη λαμπρή επιτυχία τους, αναμμένοι άπ' τίς φλόγες και τή στάχτη τών παλαιών συμβό­λων τής τυραννίας, ξεκίνησαν οί περισσότεροι μέ τό στανιό, όπως έγραψε ό "Αγγλος πρόξενος, ν' ανεβούν στά βουνά και νά καταλύσουν τήν τουρκική αυ­τοκρατορία. Πολλοί ήταν οπλισμένοι μέ τσεκούρια και ρόπαλα, λίγοι είχαν πα­λιά τουφέκια γκρά ή μαρτίνι, ή και παλιότερα μέ ελάχιστα φυσίγγια. Είχαν δώσει χρυσές λίρες στους ανθρώπους του Κομιτάτου οί αφελέστεροι, μά τά ό­πλα δεν φάνηκαν και τά χρήματα χάθηκαν... Πίστευαν όμως ότι οί Τούρκοι θά τό έβαζαν αμέσως στα πόδια και θά έτρεχαν νά τούς βοηθήσουν όλοι οί χρι­στιανοί βασιλιάδες, άπ' τον Τσάρο τής Ρωσίας ώς τον κράλη του Μαυροβου­νίου και τής Γραικίας.

"Ολο τό κίνημα περιορίστηκε σέ μια στενή ζώνη γύρο άπό τό Μοναστή­ρι, στους καζάδες Μοναστηρίου, Φλώρινας, Περλεπέ, Ρέσνας, Άχρίδος, Κιρτσόβου και Καστοριάς. Ή άλλη μεγάλη έκταση έμεινε ήσυχη, ειρηνική, πιστή στο σουλτάνο. Κινήθηκαν και οί Βέρχοβιστ, άλλά τον... Οκτώβριο. "Εστειλαν μεγάλες συμμορίες άπ' τό βουλγαρικό έδαφος στήν γειτονική περιοχή του Ράζλοκ τής Ροδόπης, όπου έκαψαν λίγα τουρκικά σπίτια και οί Τούρκοι πολλαπλά­σια χριστιανικά (100 μέ 1500), Οπως γράφει ό Da kin. Αρκετοί πάλι χωρικοί έφυγαν πρόσφυγες στήν Βουλγαρία. Ή Β.Μ.Ρ.Ο. έμεινε σέ κείνα τά μέρη ουδέτερη ! "Αφησε όλη τή τιμή και δόξα στους άσπονδους φίλους και συνεργά­τες Τσόντεφ, Γιάκωφ και τούς οπαδούς τους!

Οί Τούρκοι, γράφει ό Dakin, αιφνιδιάστηκαν άπ' τό κίνημα τής 20 Ιου­λίου. Εΐχαν συγκεντρώσει τον στρατό τους στά βουλγαρικά σύνορα και στήν Αλβανία. Δέν νομίζω ότι οί πληροφορίες του "Αγγλου προξένου Μοναστη­ρίου ήταν σωστές. Τό 3ο Σώμα Στρατού, πού εΐχε τήν έδρα του στο Μοναστή­ρι, διατηρούσε πάντοτε μέσα στή πόλη ετοιμοπόλεμο πολλές χιλιάδες τακτικό στρατό, πού έκανε τακτικά παρελάσεις μέ τό πρωοσικό βάδισμα τής χήνας. Γε­μάτοι ήταν οί απέραντοι στρατώνες και άσπριζαν σέ πολλά σημεία έ'ξω άπ' τή πόλη οί σκηνές τών στρατιωτικών καταυλισμών. Μπροστά άπ' τό σπίτι μας πέρασαν τάγματα, πού αντιπροσώπευαν όλες τίς φυλές του μουσουλμανικού Ισραήλ: Ανατολίτες ρεοντίφ (έφεδροι), βαρείς, σκυθρωποί, μοιρολατρικοί μέ τον Αλλάχ στο στόμα και στήν ψυχή, πού δέν αρκούσε μόνο νά τούς σκοτώνη κανείς, άλλά έπρεπε και νά τούς σπρώξη γιά νά πέσουν — όπος είπε ό Ναπολέων γιά τούς Ρώσους — ζωηροί και πεταχτοί Τόσκηδες Αλβανοί μέ γουρνοτσάρου-χα και άσπρους κούκους, πού γέμιζαν τον δρόμο μέ τά παράξενα και βοερά τρα­γούδια τους, έτοιμοι πάντοτε γιά μάχη και πλιάτσικο, αθλητικοί Γκέκηδες του Γκιλάν, τής Γιάκοβας, του Ίπέκ, πού μύριζαν άπό μακρυά τον άγριο πολεμι­στή. 'Υπήρχαν τότε άλλά και αργότερα Σύριοι στρατιώτες, πού δέν ήξεραν πα­ρά μόνο αραβικά. Έκτος όμως άττ' τον τακτικό και εφεδρικό στρατό ή Τουρ­κία είχε δημιουργήσει και «πρόσθετα τάγματα» (ίλαβέ ταμπούρ) από εντοπί­ους μουσουλμάνους. Τούς είχε ντύσει μέ στολές πού έμοιζαν κάπος μέ κείνες των Γάλλων ζουάβων και τούς εϊχε εξοπλίσει μέ παλαιά τουφέκια μαρτίνι, ενώ όλος ο άλλος στρατός ήταν εφοδιασμένος μέ τά γερμανικά μάουζερ.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ..............ΕΔΩ