Εθνολογική κατάσταση πληθυσμού Μακεδονίας προ Βαλκανικών πολέμων.

Η Μακεδονία και η εθνολογική σύνθεση του πληθυσμού της απασχόλησε τους Έλληνες επιστήμονες πολύ πιο πριν από την ενσωμάτωση της μισής και πλέον στο ελληνικό κράτος. Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν δεν είχαν κινητοποιηθεί ακόμη οι Έλληνες της Μακεδονίας, άρχισαν να παρουσιάζο­νται οι πρώτες στατιστικές αναλύσεις και εκτιμήσεις για την εθνολογική σύνθεση των μακεδονικών εδαφών.

Πολλοί υποστηρικτές της αναθεωρητικής ιστορίας αλλά και των Σκοπιανών εθνικιστικών θέσεων (Λιθόξοου) υποστηρίζουν ότι οι Έλληνες ήσαν μειονότητα σε σχέση με τους άλλους πληθυσμούς. Μειονότητα όχι μόνο σε σχέση με τις Μουσουλμανικές ομάδες(Τούρκοι, Έλληνες και Σλάβοι) αλλά και τις χριστιανικές.

Το μεγάλο πρόβλημα στις στατιστικές εκτός από τις εθνολογικές ομάδες ήταν και ο προσδιορισμός των συνόρων της Μακεδονίας. Οι Σλάβοι (Βούλγαροι και Σέρβοι) προσδιόριζαν την Μακεδονία σύμφωνα με τα χαμένα εδάφη της Συνθήκης του Αγ Στεφάνου ενώ οι Έλληνες σύμφωνα με τα σύνορα της αρχαίας Μακεδονίας. Δυστυχώς επικράτησε διεθνώς αυτά των Σλαβικών.

Σε αυτό το άρθρο θα επικεντρωθώ στις χριστιανικές ομάδες μιας και όλες οι στατιστικές συμφωνούν ότι οι Μουσουλμάνοι ήσαν η μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα.


ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ[1],[2],[3]
Βασικό κριτήριο για τη σύνταξη των ελληνι­κών στατιστικών αποτέλεσε η εθνική συνείδηση ή το «φρόνη­μα» των κατοίκων, προκειμένου για τη διάκριση των Σλαβό­φωνων σε Έλληνες και Βούλγαρους και των Βλάχων σε Έλλη­νες και Ρουμανίζοντες, αλλά και η θρησκεία, προκειμένου να διαχωριστούν οι Έλληνες από τους Εβραίους και τους Τούρ­κους. Με βάση το «φρόνημα», που πήγαζε βεβαίως από την εκ­κλησιαστική υπαγωγή, οι πατριαρχικοί Σλαβόφωνοι θεωρήθη­καν Έλληνες, ενώ οι εξαρχικοί Βούλγαροι.

Αφετηρία για τη σύνταξη των ελληνικών στατιστικών προ βαλκανικών πολέμων αποτέλεσε η στατιστική του Ιτα­λού Τζιοβάνι Αμαντόρι-Βιργκίλι, που δημοσιεύθηκε στο έργο του La Questione Rumeliota e la Politico Italiana το 1908. Ο Αμαντόρι-Βιργκίλι έκανε εκτενή αναφορά σε μια στατιστική που είχε δημοσιευθεί το 1904 στο Bulletin d'Orient και επαναδημοσιευθεί στην παρισινή εφημερίδα Le Temps, στις 27 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, από την Ελληνική Πρεσβεία στο Παρίσι όπου παρουσίαζε την εθνο­λογική σύνθεση των βιλαετίων Θεσσαλονίκης και Μοναστη­ρίου στις αρχές του αιώνα, ως εξής:

ΕΘΝΟΤΗΤΕΣ......................Έλληνες.............Βούλγαροι
Βιλαέτι Θεσσαλονίκης ....... ..372.831...............189.447
Βιλαέτι Μοναστηρίου............279.964...............142.715
Σύνολο.............................652.795...............332.162

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1910, ο Γραμματέας του Ελλη­νικού Προξενείου Μοναστηρίου την περίοδο του Μακεδονι­κού Αγώνα, Αθανάσιος Χαλκιόπουλος, δημοσίευσε μια στα­τιστική η οποία, σύμφωνα με τους ελληνικούς ισχυρισμούς, βα­σιζόταν στην απογραφή που είχε διενεργήσει ο Τούρκος Γε­νικός Διοικητής του βιλαετίου Θεσσαλονίκης, Χιλμή Πασάς, το 1905. Σύμφωνα με τον Χαλκιόπουλο, η εθνολογική σύνθε­ση των βιλαετίων Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου είχε ως εξής:


ΕΘΝΟΤΗΤΕΣ......................Έλληνες.............Βούλγαροι
Βιλαέτι Θεσσαλονίκης ....... .. 287.092...............223.537
Βιλαέτι Μοναστηρίου........... 289.800............... 176.500
Σύνολο.............................576.892...............400.037



ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΕΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ[1],[2],[3]
Οι Βούλγαροι ιστορικοί και εθνογράφοι ασχολήθηκαν εκτετα­μένα με τη Μακεδονία και την εθνολογική της σύνθεση. Δημο­σίευσαν μάλιστα, νωρίτερα από τους Έλληνες, αναλυτικές στα­τιστικές του πληθυσμού της. Σε αντίθεση με τους Έλληνες με­λετητές, οι Βούλγαροι ομόλογοι τους χρησιμοποίησαν ως βα­σικό κριτήριο για τη σύνταξη των στατιστικών τους όχι την εκ­κλησιαστική υπαγωγή, αλλά τη μητρική γλώσσα ως τεκμήριο της εθνικής συνείδησης των κατοίκων της περιοχής. Το κριτή­ριο της γλώσσας ευνοούσε σαφώς τη Βουλγαρία, αφενός επει­δή οι Σλαβόφωνοι της Μακεδονίας μιλούσαν ένα γλωσσικό ιδίωμα που έμοιαζε περισσότερο με τη Βουλγαρική παρά με άλλη σλαβική γλώσσα και αφετέρου διότι η γλώσσα ήταν το κριτήριο που δέχονταν οι περισσότεροι Δυτικοί επιστήμονες ως βασικό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας μιας ανθρώπινης κοινότητας.

Η πρώτη ολοκληρωμένη βουλγαρική στατιστική παρουσιά­σθηκε το 1900 από τον Βασίλ Κάντσωφ στο έργο του Makedonja Etnographia e Statistika όπου η εθνολογική σύνθεση του πληθυσμού των βι­λαετίων Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου είχε ως εξής:

ΕΘΝΟΤΗΤΕΣ......................Έλληνες.............Βούλγαροι
Βιλαέτι Θεσσαλονίκης ...........154.741...............551.800
Βιλαέτι Μοναστηρίου............ 70.361............... 369.925
Σύνολο.............................225.102...............921.725


Λίγα χρόνια αργότερα, το 1905, ο Ντ. Μπρανκώφ δημοσίευ­σε μια νέα στατιστική για τον πληθυσμό και τα σχολεία της Μακεδονίας. Ο Μπρανκώφ, ψευδώνυμο του Ντ. Μίσεφ, Γραμ­ματέα της Βουλγαρικής Εξαρχίας και άντλησε τα περισσότερα από τα στοιχεία του από εθνογραφικό χάρτη της περιοχής που είχε δημοσιεύσει η Εξαρχία το 1901. Η στατιστική του Μπρανκώφ έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί είναι η πρώτη βουλγαρική στατιστική που κάνει τη διά­κριση ανάμεσα σε εξαρχικούς Βούλγαρους (661.136) και σε πατριαρχι­κούς «Γραικομάνους»Βούλγαρους (189.801). Το στοιχείο αυτό φανερώνει ίσως ότι το κριτήριο της μητρικής γλώσσας που χρησιμοποιούσαν ως τότε οι Βούλγαροι, δεν θεωρήθηκε αρκε­τό για να στηρίξει τις βουλγαρικές θέσεις στο ζήτημα της εθνολογικής σύνθεσης του πληθυσμού.

Σύμφωνα με τους δικούς του υπολογισμούς, η εθνολογική σύνθεση των βιλαετίων Θεσσα­λονίκης και Μοναστηρίου είχε ως εξής

ΕΘΝΟΤΗΤΕΣ......................Έλληνες.............Βούλγαροι
Βιλαέτι Θεσσαλονίκης ...........147.097..............494.773
Βιλαέτι Μοναστηρίου............ 42.830............... 355.894
Σύνολο.............................189.927...............850.667


Τη βάση όμως των βουλγαρικών όσο και των γιουγκοσλαβι­κών θέσεων αποτέλεσε η στατιστική που δημοσίευσε το 1913 ο Βούλγαρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας, Ιορδάν Ιβανώφ. Ο Ιβανώφ υποστήριξε πως το 1912 στο σύνολο της γεωγραφικής ή μείζονος Μακεδονίας κατοικούσαν συνολικά 1.103.111 Βούλγαροι έναντι μόλις 267.862 Ελλήνων. Ισχυρίστη­κε μάλιστα, χωρίς όμως να παραθέτει αναλυτικό πίνακα με στα­τιστικά στοιχεία, καθιστώντας έτσι τους υπολογισμούς του επι­σφαλείς, ότι στους καζάδες που αποτέλεσαν το μεγαλύτερο μέ­ρος της ελληνικής Μακεδονίας κατοικούσαν 329.371 Βούλγα­ροι έναντι 236.755 Ελλήνων.

Τα στατιστικά δεδομένα του Ιβανώφ κατηύθυναν κατά τα επόμενα χρόνια τόσο τους Βούλγαρους ιστορικούς όσο και τους Γιουγκοσλάβους συναδέλφους τους, με τη διαφορά ότι οι δεύ­τεροι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία Σλαβομακεδόνες, ονό­μασαν τους «Βούλγαρους» του Ιβανώφ «Μακεδόνες»


ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ [1],[2],[3], [5]
Η πρώτη οθωμανική στατιστική που δημοσιεύτηκε στο τέλος του 19ου αιώνα αφορά την περίοδο 1881/82. Η στατιστική αυτή έδωσε συνολικά για τα βιλαέτια Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου τα εξής στοιχεία:

ΕΘΝΟΤΗΤΕΣ...........................Έλληνες............Βούλγαροι
Βιλαέτι Θεσσαλονίκης ............277.237..............222.684
Βιλαέτι Μοναστηρίου.............215.179..............205.892
Σύνολο.....................................492.416..............428.576


Η πρώτη οθωμανική στατιστική των αρχών του 20ού αιώνα διενεργήθηκε το 1904 και δημοσιεύθηκε στην τουρκική εφημε­ρίδα Asr στις 2 Ιανουαρίου 1905. Η στατιστική αυτή έδωσε συνολικά για τα βιλαέτια Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου τα εξής στοιχεία:

ΕΘΝΟΤΗΤΕΣ.........................Πατριαρχικοί ........Βούλγαροι
Βιλαέτι Θεσσαλονίκης .............323.227..............217.117
Βιλαέτι Μοναστηρίου...............291.283...............188.412
Σύνολο........................................614.510...............405.529

Λίγους μήνες αργότερα όμως, το καλοκαίρι του 1905, οι Τούρκοι προχώρησαν σε γενική απογραφή των υπηκόων της. Το δύσκολο έργο της συλλογής των στοιχείων στη Μακε­δονία ανέλαβε ο Χιλμή Πασάς. Τα δεδομένα της πλέον σοβα­ρής αυτής απογραφικής προσπάθειας στο χώρο των βιλαετίων Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου έχουν ως εξής:

ΕΘΝΟΤΗΤΕΣ......................Πατριαρχικοί Έλληνες........Εξαρχικοί
Βιλαέτι Θεσσαλονίκης ................311.982........................244.723
Βιλαέτι Μοναστηρίου..................272.586......................178.527
Σύνολο...........................................584.568.....................423.250


Δύο χρόνια μετά, το 1906/7, μια νέα στατιστική που διενερ­γήθηκε από τους Τούρκους έδωσε για τα βιλαέτια Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου τα ακόλουθα πληθυσμιακά δεδομένα:

ΕΘΝΟΤΗΤΕΣ...........................Έλληνες...............Βούλγαροι
Βιλαέτι Θεσσαλονίκης ...........263.881.................155.710
Βιλαέτι Μοναστηρίου............ 286.001.................197.088
Σύνολο.......................................549.882.................352.798


ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ [2],[3]
Η συνολική αξιολόγηση των ελληνικών, των βουλγαρικών και των οθωμανικών στατιστικών οδηγεί στα εξής συμπεράσματα:

• Το συνολικό άθροισμα των Βουλγάρων και των Ελλή­νων των βιλαετίων Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου είναι πε­ρίπου ίσο σε όλες τις στατιστικές.
• Οι οθωμανικές στατιστικές προσεγγίζουν περισσότε­ρο με τις αντίστοιχες ελληνικές, ίσως επειδή για τη σύνταξη τους χρησιμοποιήθηκε το ίδιο βασικό κριτήριο, δηλαδή η εκ­κλησιαστική υπαγωγή των κατοίκων, γεγονός που είχε ως απο­τέλεσμα την ενσωμάτωση των πατριαρχικών Σλαβόφωνων στους Έλληνες και την αντίστοιχη των εξαρχικών στους Βούλγαρους.

ΔΥΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ[4],[6]
Το πρώτο σημαντικό ιστορικό στοιχείο είναι οι βουλευτικές εκλογές που διεξήχθησαν μετά το κίνημα των Νεοτούρκων τον Ιούλιο του 1908. Χαρακτηριστικά οι Έλληνες Βουλευτές του βιλαετίου της Θεσσαλονίκης ήσαν 3 και οι Βούλγαροι ήσαν 2. Στο Μοναστήρι ήταν από 1.

Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι η στιχομυθία μεταξύ του Χιλμή Πασά και του Michael Paillarais όπως αυτή αναγράφεται από τον Κωνσταντίνο Βαβούσκο στα «Εθνικά Θέματα» της ΕΜΣ :

Michael Paillarais:
Αλλά αυτοί οι Βουλγαρόφωνοι πράγματι ισχυρίζονται ότι είναι Έλληνες

Χιλμή Πασάς:
Ισχυρίζονται ότι έιναι Έλληνες όταν δεν ασκούνται εις βάρος τους πιέσεις

Michael Paillarais:
Και η γνώμη σας ποια είναι εξοχότατε ?

Χιλμή Πασάς:
Η γνώμη μου είναι όπως και αυτή της κυβερνήσεως μου ότι είναι Έλληνες.



ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Οι στατιστικές των προ Βαλκανικών πολέμων δεν χρησιμοποίησαν ενιαία και αντικειμενικά κριτήρια και, ως εκ τούτου, το κύρος τους είναι εξ ορισμού ελεγχόμενο, δεύτερον ότι οι στατιστικές αποτυπώνουν περισσότερο την εικόνα που είχαν οι συντάκτες τους για τους εξεταζομένους και λιγότερο την άποψη των ίδιων των εξεταζομένων και τρίτον ότι η χρησιμοποίηση του όρου «στατιστική» δηλώνει ότι τα εξαγόμενα πληθυσμιακά στοιχεία προέρχονταν από πληροφορίες που συγκέντρωναν συνήθως οι κατά τόπους κυβερνητικοί υπάλληλοι ή οι εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι. Δεν επρόκειτο δηλαδή για απογραφή του πληθυσμού, για συστηματική καταμέτρηση των μονίμων κατοίκων, αλλά για υπολογισμό -άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο αξιόπιστο- του αριθμητικού τους όγκου.

Πάντως λαμβάνοντας υπόψη ότι οι Οθωμανικές και οι Ελληνικές στατιστικές είναι πιο κοντά σε ότι αφορά την εθνολογική καταγραφή αλλά και τις βουλευτικές εκλογές του 1908 το συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι οι Έλληνες ήσαν η μεγαλύτερη χριστιανική ομάδα.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ
Για τα παραπάνω χρησιμοποιήθηκαν οι εξής δευτερογενής πηγές:

1. Ιάκωβος Μιχαηλίδης ,Ο αγώνας των στατιστικών υπολογισμών του πληθυσμού της Μακεδονίας
2. Ιάκωβος Μιχαηλίδης ,Ο αγώνας των στατιστικών υπολογισμών του πληθυσμού της Μακεδονίας, Μετακινήσεις Σλαβόφωνων πληθησμών, ΚΕΜΟ,2003
3. Wilkinson R.H., Maps and Politics, A review of the Etnographic Cartography of Macedonia, 1951
4. Douglas Dakin, o Μακεδονικός Αγώνας, 1996
5. Kemal H. Karpat, Ottoman Population Records and the Census of 1881/82-1893, 1978
6. Κωνστ. Βαβούσκος, Ιστορική και εθνολογική υποδομή του ΄Ηλιντεν