Διεθνισμός

[Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών της UNESCO, έκδοσης Ελληνικής Παιδείας, 1972]
Α. Η λέξη διεθνισμός είναι αόριστη, με αρκετές, αλληλεπικαλυπτόμενες χρήσεις — όλες υποδηλώ­νουν τις πεποιθήσεις και την πολιτική αυτών πού υπογραμμίζουν την κοινότητα των συμφερόντων των διαφόρων λαών και εθνών. Πρόκειται για μία αντί­δραση στον οξύ και επιθετικό εθνικισμό (nationalism) και μια πίστη ότι τα ειρηνικά μέσα τής συνεργασίας μπορούν να ισχύσουν μεταξύ όλων των λαών, αν μη όλων των κρατών.

Β. 1. Μία από τις πρώτες χρήσεις του όρου — καταργημένη σήμερα — ταύτιζε τον διεθνισμό με την υποστήριξη προς τη Διεθνή Οργάνωση των Εργατών (International Working Men's Association— την αποκαλού­μενη «Πρώτη Διεθνή») και τη διάδοχο της, τη «Δεύτε­ρη Διεθνή». Ή χρήση αυτή επέζησε τουλάχιστον ως την προτελευταία δεκαετία του 19ου αιώνος.

2. Πιο πρόσφατες και πιο κοινές είναι δύο χρήσεις του όρου διεθνισμός — η μία αποτελεί αυτοπεριγραφή των λεγομένων «διεθνιστών» (internationalists) και η άλλη αποτελεί παρέκκλιση έκ μέρους εκείνων πού αντιτίθενται στους πρώτους.

α) Έτσι, ό L.L. Lorwin θεωρεί τον διεθνισμό σαν «ένα ιδανικό, μία πολιτική ή μία μέθοδο. Σε οποιαδή­ποτε περίπτωση, τό χαρακτηριστικό γνώρισμα του διεθνισμού είναι ο τονισμός των κοινών συμφερόντων των εθνών, της πολιτικής και οικονομικής αλληλεξαρ­τήσεως όλων των λαών, τής καλής θελήσεως κα'ι τής συνεργασίας, κατ' αντίθεση πρός τούς πολέμους και τις εθνικές συγκρούσεις» (Labour and Internationalism — Εργατική Τάξη κα'ι Διεθνισμός— London: Allen & Unwin, 1929, σελ. 1). Σύμφωνα μέ τήν έννοια αυτή, διεθνιστής ήταν κατά τήν έναρξη τοϋ 20ου αιώνος αυτός πού επιδοκίμαζε τήν ύπαρξη διεθνών υπηρεσιών δπως ή «Ταχυδρομική "Ενωση» κα'ι ή «"Ενωση γιά τήν Υγεία» κα'ι ευχόταν νά πραγματοποιηθή ή επέκταση τών άρχων, πού είχαν υιοθετήσει οί Συνδιασκέψεις τής Χάγης τοϋ 1899 καί 1907. "Οσοι είχαν τέτοιες αντιλή­ψεις — κα'ι δλοι σχεδόν θά έπρεπε τότε νά θεωρούν­ται στήν Αγγλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες ώς «προοδευτικοί» [liberals — στήν κυριολεξία: φιλελεύθεροι- στήν πράξη δμως ή ελληνική λέξη «φιλελεύθεροι» δέν αποδίδει τήν κάποιαν απόχρωση ριζοσπαστισμού, πού ενυπάρχει στόν ξένον δρο] ώς πρός τήν τοποθέτηση τους στήν εσωτερική πολιτική — ήσαν κατόπιν υπέρμαχοι τής Κοινωνίας των Εθνών. "Ισως θά συμφωνούσαν με τις απόψεις πού εξέφραζε ό C.R. Buxton, όταν έγραφε: «Όλο και πιο πολύ, σε κάθε ευκαιρία, πρέπει να διαδηλώνωμε την αρχή του διεθνισμού. Δεν υπάρχει άλλη γραμμή για να προχω­ρήσουμε. Η σωστή στάση είναι αυτή πού δέχεται με ειλικρίνεια την ιδέα μιάς "Μεγάλης Κοινωνίας", στην όποια πρέπει να υπαχθεί τό κυρίαρχο κράτος. Μία αποτελεσματική Κοινωνία των Εθνών, είτε για ν' ασκεί διαιτησία, είτε για να προωθεί την ανάπτυξη, είτε για να παρέχει προστασία, χρειάζεται περισσότερο παρά ποτέ στην Ιστορία του κόσμου» («lntercontinental Peace* — «Διηπειρωτική Ειρήνη», άρθρο στο συλλογι­κό έργο The Intelligent Man's Way to Prevent War — Πώς μπορεί ο Έξυπνος Άνθρωπος ν' αποτρέψει τον Πόλεμο — London: Gollang, 1933, σελ. 232).

β) Διεθνισμό αποκαλούν οι μεν εθνικιστές κάθε σύστημα σκέψεως, το όποιο κατά την γνώμη τους υποδηλώνει παραμέληση της εθνικής ασφαλείας, οι δε «ρεαλιστικά» σκεπτόμενοι αυτό πού δίνει την εντύπωση ότι δεν λαμβάνει ύπ' όψη του τις πραγματι­κότητες της διεθνούς ζωής. Έτσι, «... o διεθνιστής δεν έχει άμεση επαφή με τη διεθνή σκηνή. H σκέψη του, αν έχει επαρκή γενικότητα, μπορεί να περιδιαβάζη πάνω από την υδρόγειο χωρίς ποτέ να κινδυνεύει να συγκρουσθεί με τα άκαμπτα δεδομένα της πολιτι­κής» (H.J. Morgenthau, Scientific Man vs. Power Politics — Ό "Ανθρωπος τής Επιστήμης κατά τής Πολιτικής τής Ισχύ­ος — London: Latimer House, 1947, σελ. 88).

J.D.B. Miller

[Λεξικό Μπαμπινιώτη, 2η έκδοσης]
1. η θεωρία σύμφωνα με την οποία πρέπει να επιδιώκεται η σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των λαών και η κατάρ­γηση των επιμέρους εθνικών συμφερόντων ανί εθνικισμός
2. (στον μαρξισμό) δόγμα το οποίο πρεσβεύει την ένωση όλων των λαών και την κατάργηση των συνόρων («προλετάριοι όλων των χωρών ενωθεί­τε^) φρ προλεταριακός διεθνισμός η ενδεδειγμένη στάση τού κο­μουνιστή, όταν υπήρχε η Σοβιετική Ένωση, να υποτάσσει την πολι­τική τού τοπικού του κόμματος και τής πατρίδας στις ανάγκες τής εξωτερικής πολιτικής τής Σοβιετικής Ένωσης — διεθνιστής (ο), διε-θνίστρια (η), διεθνιστικός, -ή, -ό. διεθνιστικά επίρρ.
[ετυμ Μεταφρ δάνειο από γαλλ. internationalisme].