Όταν δίνεις αθρόα «Ελληνικές ιθαγένειες» χωρίς ελληνική συνείδηση: Το ιστορικό παράδειγμα των εκλογών της 1ης Νοεμβρίου 1920.*

Του Αντώνη Παντέλη**

Κατά τη ρωμαϊκή αντίληψη, Ρωμαί­ος πολίτης είναι όποιος υπάγεται στο ρωμαϊκό δίκαιο. Η ελληνική αντίληψη για το ποιος είναι Έλ­ληνας είναι εντελώς διαφορετική. Η αρχαία Ρώμη είναι μία πόλη που κατακτά μόνη της όλο σχεδόν τον αρχαίο κόσμο. Οι ελληνικές πόλεις είναι όμως πολλές και συχνά πολε­μούν μεταξύ τους. Την έννοια του Έλληνα τη διαμορφώνει ο κοινός πολιτισμός. Αυτό το διατυπώνει ήδη ο Ισοκράτης στον Πανη­γυρικό και από τότε δεν έχει αμφισβητηθεί. Επειδή η Αθήνα είναι τότε το σημαντικότερο κέντρο πολιτισμού, αυτή «έχει κάνει το όνο­μα των Ελλήνων να μην φαίνεται πια ότι είναι όνομα του γένους αλλά του τρόπου σκέψε­ως και περισσότερο να αποκαλούνται Έλλη­νες όσοι μετέχουν στην παίδευση μας παρά όσοι μετέχουν στην κοινή φύση», δηλαδή στο σύνολο των ιδιοτήτων της διάνοιας και της ψυχής («το των Ελλήνων όνομα πεποίηκε μηκέτι του γένους αλλά της διανοίας δοκείν είναι, και μάλλον Έλληνας καλείσθαι τους της παιδεύσεως της ημετέρας ή τους της κοινής φύσεως μετέχοντας»).

Πολύ περισσότερο από το ότι έτυχε κανείς να γεννηθεί Έλληνας και να έχει τον ελλη­νικό χαρακτήρα, την ιδιότητα του Έλληνα την αποκτά κανείς με την παίδευση που συνηθίζουν οι Έλληνες. Κανένας, λοιπόν, δεν αποκλείεται εκ προοιμίου. Αρκεί να εν­στερνιστεί αυτή την παίδευση, που δεν την παίρνει μόνο στο σχολείο, αλλά σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις, δηλαδή σε πανηγύ­ρια, αθλητικούς αγώνες, γάμους και κηδείες, αλλά και στην οικογένεια και στην αγορά. Με άλλα λόγια, η ιδιότητα του Έλληνα σχε­δόν ταυτίζεται μετην εθνική συνείδηση, που αναπτύσσεται στην Ευρώπη περί τη Γαλλική Επανάσταση. Έλληνας είναι όποιος έχει ελ­ληνική συνείδηση. Έτσι, όσοι αντέδρασαν πριν από λίγα χρόνια, όταν ...

... ένα Αλβανάκι ως ο πρώτος μαθητής του σχολείου του κλήθη­κε να σηκώσει την ελληνική σημαία, έκαναν λάθος. Με την κοινή παίδευση το Αλβανάκι είχε ήδη γίνει Ελληνόπουλο. Κάθε όμως νόμισμα έχει δυο όψεις. Όποιος δεν έχει ελληνική συνείδηση πρέ­πει τάχα να θεωρείται Έλληνας; Σχετικά αξίζει να θυμηθούμε ένα ξεχασμένο ιστορικό γεγονός, και μάλιστα όχι παλαιό.

Στις μοιραίες εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 ψήφισαν οι Τούρκοι που ζούσαν στις Νέες Χώρες, δηλαδή σε όσες περιοχές προσαρτήθηκαν από τους Βαλκανικούς Πολέμους και μετά. Αυτοί οι Τούρκοι είχαν αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια, ομαδικά και χωρίς να εκφράσουν σχετικά τη θέληση τους, με πολιτοποίηση, δηλαδή με αθρόα απονομή ως συνέπεια της εδαφικής μετα­βολής. Οι περισσότεροι Τούρκοι ζούσαν στη Μακεδονία και αντηλλάγησαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή με τους Έλ­ληνες της Ιωνίας και του Πόντου. Το 1920, όμως, δεν είχαν ανταλλαγεί. Τότε ψήφισαν μαζικά τους αντιβενιζελικούς υποψηφίους. Το κόμμα των Φιλελευθέρων δεν εξέλεξε κανένα βουλευτή σε ολόκληρη τη Μακεδονία. Η ψήφος των Μουσουλμάνων έγειρε τη ζυγαριά υπέρ των αντιβενιζελικών υπο­ψηφίων σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες και το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα με σφαιρίδια απέκλεισε την εκπροσώπηση των βενιζελικών. Είναι προφανές ότι στη δεδο­μένη κρίσιμη συγκυρία οι Τούρκοι ψήφισαν με κριτήριο το συμφέρον της Τουρκίας και βρέθηκαν Έλληνες πολιτικοί που ευχαρί­στως δέχτηκαν τις ψήφους τους. Για άλλους λόγους, μαζικά ψήφισαν τους αντιβενιζελικούς και οι Ισραηλίτες της Θεσσαλονίκης. Γι' αυτούς ο Βενιζέλος συμβόλιζε το εθνικό κράτος και, οκτώ μόλις έτη μετά την είσοδο του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλονίκη, δεν είχαν ακόμη αποκτήσει ελληνική συνεί­δηση.

Όταν αυτά έχουν συμβεί, ποιος μπορεί να αποκλείσει ότι θα συμβούν πάλι στο μέλλον; Οι εθνικώς κρίσιμες στιγμές δεν θα μας λεί­ψουν και τα παθήματα πρέπει να γίνονται μαθήματα. Όταν δίνουμε το δικαίωμα της ψήφου, πρέπει να ξέρουμε αν το δίνουμε σε δυνάμει μειονότητα (εθνική, θρησκευτική ή άλλη) χωρίς ελληνική συνείδηση. Το χειρό­τερο είναι να το δώσουμε αγνοώντας τους κινδύνους.

*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Επίκαιρα» (14-1-2010) με το τίτλο «Η Ελληνική ιθαγένεια και μια ξεχασμένη εμπειρία».

** Ο Αντώνης Παντελής είναι καθηγητής στη Νομι­κή Σχολή τον Πανεπιστημίου Αθηνών.