Του Νεκτάριου Δαπέργολα *
Φτάνοντας πλέον στο τοπωνυμικό υλικό ειδικά του μακεδονικού χώρου και λαμβάνοντας υπόψη και όσα αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, μπορούμε να πούμε τα εξής:**
1) Τα μαρτυρούμενα κατά τη βυζαντινή περίοδο (και κυρίως από τον 11° αι. και εξής) σλαβικής ετυμολογίας τοπωνύμια της Μακεδονίας είναι συνολικά 138. Από αυτά, τα 75 βρίσκονται στην Κεντροανατολική και Ανατολική Μακεδονία (ιδίως στην περιοχή του Στρυμόνα και του Παγγαίου), τα 42 στην Κεντρική Μακεδονία (ιδίως στην περιοχή Α. της Θεσσαλονίκης και στη Χαλκιδική) και τα 21 σε όλο τον υπόλοιπο μακεδόνικο χώρο δυτικά και βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης. Θα επισημάνουμε ωστόσο για μια ακόμη φορά ότι ειδικά σ' αυτόν τον χώρο τα τοπωνυμικά δεδομένα είναι τελείως ανεπαρκή και δεν μπορούν να οδηγήσουν στην παραμικρή ουσιαστικά εκτίμηση.
2) Τα μαρτυρούμενα κατά την ίδια χρονική περίοδο ελληνικής ετυμολογίας τοπωνύμια είναι συνολικά 222 και κατανέμονται γεωγραφικά ως εξής: 52 στην Κεντροανατολική Μακεδονία, 149 στην Κεντρική και 23 στις δυτικότερες σε σχέση με τη Θεσσαλονίκη περιοχές.
3) Από μία λεπτομερέστερη συγκριτική αντιπαράθεση των τοπωνυμίων σλαβικής ετυμολογίας προς τα μαρτυρούμενα στον ίδιο τόπο και κατά την ίδια εποχή ελληνικά, προκύπτει η εξής εικόνα:
Φτάνοντας πλέον στο τοπωνυμικό υλικό ειδικά του μακεδονικού χώρου και λαμβάνοντας υπόψη και όσα αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, μπορούμε να πούμε τα εξής:**
1) Τα μαρτυρούμενα κατά τη βυζαντινή περίοδο (και κυρίως από τον 11° αι. και εξής) σλαβικής ετυμολογίας τοπωνύμια της Μακεδονίας είναι συνολικά 138. Από αυτά, τα 75 βρίσκονται στην Κεντροανατολική και Ανατολική Μακεδονία (ιδίως στην περιοχή του Στρυμόνα και του Παγγαίου), τα 42 στην Κεντρική Μακεδονία (ιδίως στην περιοχή Α. της Θεσσαλονίκης και στη Χαλκιδική) και τα 21 σε όλο τον υπόλοιπο μακεδόνικο χώρο δυτικά και βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης. Θα επισημάνουμε ωστόσο για μια ακόμη φορά ότι ειδικά σ' αυτόν τον χώρο τα τοπωνυμικά δεδομένα είναι τελείως ανεπαρκή και δεν μπορούν να οδηγήσουν στην παραμικρή ουσιαστικά εκτίμηση.
2) Τα μαρτυρούμενα κατά την ίδια χρονική περίοδο ελληνικής ετυμολογίας τοπωνύμια είναι συνολικά 222 και κατανέμονται γεωγραφικά ως εξής: 52 στην Κεντροανατολική Μακεδονία, 149 στην Κεντρική και 23 στις δυτικότερες σε σχέση με τη Θεσσαλονίκη περιοχές.
3) Από μία λεπτομερέστερη συγκριτική αντιπαράθεση των τοπωνυμίων σλαβικής ετυμολογίας προς τα μαρτυρούμενα στον ίδιο τόπο και κατά την ίδια εποχή ελληνικά, προκύπτει η εξής εικόνα:
α) Στην Κεντροανατολική Μακεδονία πρωτομαρτυρούνται έως και τον 10° αι. 8 τοπωνύμια ελληνικής ετυμολογίας έναντι 1 σλαβικής, 10 έναντι 25 τον 11° αι., 3 έναντι 6 τον 12°, 1 έναντι 4 τον 13° και 30 έναντι 39 τον 14°.
β) Στην Ανατολική Χαλκιδική και την κάπως βορειότερη περιοχή της λίμνης Βόλβης και του όρους Κερδυλίου μαρτυρούνται έως και τον 10° αι. 3 τοπωνύμια ελληνικής ετυμολογίας έναντι 5 σλαβικής, 4 έναντι 6 τον 11° αι., 3 έναντι 1 τον 12°, 6 έναντι 3 τον 13°, 15 έναντι 6 τον 14° και 1 έναντι κανενός τον 15° αι.
γ) Στον χώρο που περιλαμβάνει τη Δυτική Χαλκιδική και τις εγγύς της Θεσσαλονίκης βορειότερες περιοχές μαρτυρούνται έως και τον 10° αι. 11 τοπωνύμια ελληνικής ετυμολογίας έναντι 5 σλαβικής, 40 έναντι 7 τον 11°, 9 έναντι 2 τον 12°, 13 έναντι 1 τον 13°, 42 έναντι 6 τον 14° και 2 έναντι κανενός στις αρχές του 15ου αι.
δ) Σε όλο τον υπόλοιπο τέλος μακεδόνικο χώρο δυτικά της Θεσσαλονίκης μαρτυρούνται 7 τοπωνύμια ελληνικής ετυμολογίας έναντι κανενός σλαβικής ως και τον 10° αι., 4 έναντι 9 τον 11°, 2 έναντι 2 τον 12°, 1 έναντι 4 τον 13° και 9 έναντι 6 τον 14° αι.
4) Όσον αφορά τέλος το ζήτημα της χρονολόγησης των σλαβικών τοπωνυμίων, ελάχιστες είναι οι εκτιμήσεις που μπορούμε να κάνουμε. Ουσιαστικά μόνο για το Άρδαμέρι (που ο προμεταθετικός του τύπος μαρτυρά πρώιμο εξελληνισμό των κατοίκων του) μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πως οφείλεται σε εγκατάσταση πολύ παλαιότερη του 9ου αι., χωρίς βέβαια και πάλι να μπορούμε να πούμε κάτι ακριβέστερο. Από εκεί και πέρα, εφ' όσον βασιστούμε στα συμπεράσματα του F. Brunet, μπορούμε να πιθανολογήσουμε την παλαιότητα των τοπωνυμίων που εμφανίζουν στον εξελληνισμένο τύπο τους την κατάληξη -ίκεια, δηλαδή της Ζαβερνίκειας και της Λαγκαβίκειας (στη νότια όχθη της λίμνης του Λαγκαδά), της Γαβροβινίκειας (βόρεια της Θεσσα- λονίκης), της Ψεσετηνίκειας (στην Κεντρική Χαλκιδική), της Άραβενίκειας, της Άμπλανοβίκειας και της Δεβελίκειας (στην Ανατολική Χαλκιδική) και τέλος των χωριών Δοβροβίκεια, Άβαρνίκεια, Λουκουβίκεια και Δοβνίκεια (στην Κεντροανατολική Μακεδονία). Για όλα τα υπόλοιπα ωστόσο τοπωνύμια, το μόνο στοιχείο που διαθέτουμε είναι το έτος της πρώτης μαρτυρίας τους στις πηγές, το οποίο όμως μας προσφέρει απλώς έναν ασφαλή terminum ante quern για την ύπαρξη τους, ενώ όσον αφορά τη χρονολόγηση μπορεί να έχει κάποια αξία μόνο για όσα τοπωνύμια πρωτομαρτυρούνται νωρίς, όπως το χωρίον των Αραγαβούντων στην Κεντρική Χαλκιδική, που μαρτυρείται το έτος 897, αλλά και τα χωριά Τζεχλιάνη, Ταΐκιν και Μουσδόλωκα (επίσης στην Κεντρική Χαλκιδική), που μαρτυρούνται μέσα στον 10° αι. Τα τοπωνύμια αυτά είναι φανερό πως οφείλονται σε προγενέστερες του 10ου αι. εγκαταστάσεις. Για τα τοπωνύμια όμως που πρωτομαρτυρούνται από τον 11° αι. και εξής δεν μπορεί να γίνει η παραμικρή εκτίμηση.
Όπως είναι φανερό, ελάχιστα είναι τα συμπεράσματα που μπορούμε να εξαγάγουμε από τα ανωτέρω. Εκείνο που είμαστε κυρίως σε θέση να διαπιστώσουμε είναι η οπωσδήποτε πριν από τον 10° αι. σποραδική διείσδυση κάποιων σλαβικών πληθυσμών στην περιοχή της Χαλκιδικής, γεγονός όμως που κατά τα άλλα μοιάζει να στερείται ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας (όπως δείχνει και η ολιγαριθμία των μαρτυρουμένων σλαβικών τοπωνυμίων σε σύγκριση με τα συντριπτικά περισσότερα ελληνικά) και περισσότερο αξίζει να σημειωθεί, επειδή δεν μας είναι γνωστό από καμία άλλη βυζαντινή πηγή. Όσον αφορά όμως τον υπόλοιπο μακεδονικό χώρο για τον οποίο διαθέτουμε σαφέστερες οπωσδήποτε μαρτυρίες από τις άλλες βυζαντινές πηγές, το πενιχρό τοπωνυμικό υλικό δεν μπορεί ουσιαστικά να μας προσφέρει κάτι ιδιαίτερο. Το μόνο που κατ' ουσίαν μπορεί να αποδειχθεί από τη μελέτη του, είναι η ύπαρξη έως τις αρχές του 11ου αι. κάποιων σλαβικών εγκαταστάσεων στα δυτικά της Θεσσαλονίκης καθώς και στην περιοχή του Στρυμόνα, πράγμα όμως που ούτως ή άλλως είναι ήδη γνωστό χάρη στις μαρτυρίες των Θαυμάτων αλλά και των άλλων βυζαντινών πηγών που έχουμε ήδη εξετάσει στα προηγούμενα κεφάλαια. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μάλιστα, οι μαρτυρίες αυτές είναι πολύ σημαντικότερες, γιατί όπως είδαμε, παρέχουν περισσότερες ενδείξεις και για την έκταση αυτών των εγκαταστάσεων, αλλά και για την ύπαρξη τους στις εν λόγω περιοχές από τον 7° ήδη αιώνα. Αντίθετα, από την εξέταση των τοπωνυμίων δεν φαίνεται κάτι τέτοιο, καθώς το μόνο που γνωρίζουμε με βεβαιότητα γι' αυτά είναι απλά η ύπαρξη τους στις αρχές του 11ου αι. Από κει και πέρα δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το αν αυτά σχετίζονται με εγκαταστάσεις παλιές (δηλαδή πρωιμότερες του 9ου αι.) ή κάπως μεταγενέστερες.
*Απόσπασμα από το βιβλίο «Σλαβικές Εγκαταστάσεις στην Μακεδονία από το 7ο αιώνα έως και τον 9ο αιώνα» των εκδόσεων Βάνιας, σελ 150-153.
** Πηγές, παραπομπές καθώς και τα ονόματα των τοπωνυμίων αναλυτικά στο βιβλίο.
Όπως είναι φανερό, ελάχιστα είναι τα συμπεράσματα που μπορούμε να εξαγάγουμε από τα ανωτέρω. Εκείνο που είμαστε κυρίως σε θέση να διαπιστώσουμε είναι η οπωσδήποτε πριν από τον 10° αι. σποραδική διείσδυση κάποιων σλαβικών πληθυσμών στην περιοχή της Χαλκιδικής, γεγονός όμως που κατά τα άλλα μοιάζει να στερείται ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας (όπως δείχνει και η ολιγαριθμία των μαρτυρουμένων σλαβικών τοπωνυμίων σε σύγκριση με τα συντριπτικά περισσότερα ελληνικά) και περισσότερο αξίζει να σημειωθεί, επειδή δεν μας είναι γνωστό από καμία άλλη βυζαντινή πηγή. Όσον αφορά όμως τον υπόλοιπο μακεδονικό χώρο για τον οποίο διαθέτουμε σαφέστερες οπωσδήποτε μαρτυρίες από τις άλλες βυζαντινές πηγές, το πενιχρό τοπωνυμικό υλικό δεν μπορεί ουσιαστικά να μας προσφέρει κάτι ιδιαίτερο. Το μόνο που κατ' ουσίαν μπορεί να αποδειχθεί από τη μελέτη του, είναι η ύπαρξη έως τις αρχές του 11ου αι. κάποιων σλαβικών εγκαταστάσεων στα δυτικά της Θεσσαλονίκης καθώς και στην περιοχή του Στρυμόνα, πράγμα όμως που ούτως ή άλλως είναι ήδη γνωστό χάρη στις μαρτυρίες των Θαυμάτων αλλά και των άλλων βυζαντινών πηγών που έχουμε ήδη εξετάσει στα προηγούμενα κεφάλαια. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μάλιστα, οι μαρτυρίες αυτές είναι πολύ σημαντικότερες, γιατί όπως είδαμε, παρέχουν περισσότερες ενδείξεις και για την έκταση αυτών των εγκαταστάσεων, αλλά και για την ύπαρξη τους στις εν λόγω περιοχές από τον 7° ήδη αιώνα. Αντίθετα, από την εξέταση των τοπωνυμίων δεν φαίνεται κάτι τέτοιο, καθώς το μόνο που γνωρίζουμε με βεβαιότητα γι' αυτά είναι απλά η ύπαρξη τους στις αρχές του 11ου αι. Από κει και πέρα δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το αν αυτά σχετίζονται με εγκαταστάσεις παλιές (δηλαδή πρωιμότερες του 9ου αι.) ή κάπως μεταγενέστερες.
*Απόσπασμα από το βιβλίο «Σλαβικές Εγκαταστάσεις στην Μακεδονία από το 7ο αιώνα έως και τον 9ο αιώνα» των εκδόσεων Βάνιας, σελ 150-153.
Ακρίτα,
ΑπάντησηΔιαγραφήτο καταπληκτικό είναι ότι ενώ υπάρχουν τοπωνύμια της Μακεδονίας στα σλαβικά, για την ίδια την Μακεδονία δεν ΕΧΟΥΝ.
Το όνομα Μακεδονία είναι αναμφισβήτητα ΕΛΛΗΝΙΚΟ και προυπάρχει των σλάβων.
Ρωτώ λοιπό τους ειδήμονες: Ποιό είναι το σλαβικό αντίστοιχο της Μακεδονίας
Takabara ήδη έχουν βγάλει το πόρισμα τους:
ΑπάντησηΔιαγραφήMother Land MAJKA MAKEDONIJA=Mother Macedonia
Απόλαυσε τους....
http://my.opera.com/ancientmacedonia/blog/2007/12/07/ematia
Άσχετο με το θέμα, αλλά μισή ντροπή δική μου μισή δική σας, καθότι καιγόμεθα (ελαφρώς):
ΑπάντησηΔιαγραφήΔιαβάστε τις "50 Ερωτήσεις Ενός Πολίτη"
και
Πάρτε τον κώδικα του κειμένου για τις δικές σας αναρτήσεις
Άναυδε υπάρχουν άλλες αναρτήσεις για αυτό το θέμα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑκρίτα,
ΑπάντησηΔιαγραφήμου αρέσουν οι δύσκολοι αντίπαλοι και αυτή ιστοσελίδα που δεν την ήξερα είναι καλή.
Θέλω όμως να επανφέρω το ερώτημα μου για το όνομα Μακεδονία.
Οι Σλάβοι ήταν αγράμματοι και αστοιχείωτοι. Τσαρούχι και Ταγάρι Ότι έβλεπαν σαν τσομπάνηδες μπροστα τους βουνό, ποτάμι, χωριό έδιναν το όνομα τους. Δεν σημαίνει δα ότι έδωσαν όνομα σε ήδη υπάρχοντα!!
Το Πρόβλημα τους ήταν σε μεγάλους γεωγραφικούς σχεδιασμούς, σε συμπλέγματα.
Εδώ τους έλειπε η μόρφωση.
Η λέξη Μακεδονία δηλώνει την αδυναμία αυτών των τσομπάνηδων σλάβων, δεν το λέω υποτιμητικά, να περιγράψουν αυτά τα γεωγραφικά μεγέθη.
Επομένως το να χρησιμοποιούν κάποιοι το ελληνικό όρο παραδέχονται την αδυναμία των προγόνων τους.
Καλά μην τους λες τσομπάνηδες, πες τους αγρότες.
ΑπάντησηΔιαγραφήΆσχετο αλλά με τον Bulgarmak τι έγινε;
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ ετυμολογία των τοπωνυμίων είναι επισφαλές στοιχείο, ώστε να υποθέσουμε σλαβική εγκατάσταση σε μία περιοχή.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτή μπορεί να στηριχθεί μόνο σε γραπτές μαρτυρίες ή τουλάχιστον σε προφορικές παραδόσεις.
Υπάρχουν αμέτρητα σλαβικά τοπωνύμια και μικροτοπωνύμια σε περιοχές, όπου ουδέποτε μαρτυρήθηκε σλαβική εγκατάσταση.
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣυμφωνώ απολύτως με τον Grkoman και το γράφω αυτό ξεκάθαρα και μέσα στο βιβλίο, όπου επίσης καταλήγω και σε πολλά ακόμη συμπεράσματα σχετικά με το πόσο αντιεπιστημονικές ήταν οι παλαιότερες απόψεις που τόσο υπερτίμησαν τη σλαβική παρουσία στη Μακεδονία. Αλλά βέβαια θα πρέπει να το διαβάσετε ολόκληρο. Από ένα απειροελάχιστο απόσπασμα (και δη το συγκεκριμένο) άποψη δεν μπορεί να διαμορφωθεί...
ΑπάντησηΔιαγραφήΚε Δαπέργολα και φυσικά με ένα απόσπασμα δεν μπορεί να βγάλεις συμπέρασμα. Για αυτό και εμμέσως προτείνω να αγορασθεί το βιβλίο και να μελετηθεί.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠάντως συγχαρητήρια για το βιβλίο σας.
Ο μακεδονικός χώρος δυτικά της Θεσσαλονίκης πριν τον 11ο αιώνα στο μεγαλύτερο μέρος του δεν ανήκε στη Ρωμανία=Βυζάντιο. Γι' αυτό δεν αναφέρονται τοπωνύμια της εποχής ξένα στο εξωτερικό. Και αναφέρονται όλα μαζί, καινούρια και παλιά, για πρώτη φορά από τον 11ο αιώνα και μετά.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑλλά και γενικά τα τοπωνύμια της περιοχής είναι πολύ λίγα σε σύγκριση με τις άλλες περιοχές. Ίσως επειδή εκεί κατοικούσανε κυρίως ξένοι που λίγο ενδιαφέρανε τους Έλληνες συγγραφείς. Οι οποίοι θα ανέφεραν πιο εύκολα τα τοπωνύμια με Έλληνες κατοίκους άρα ελληνικό όνομα. Άρα και η αναλογία στις μαρτυρίες ελληνικών σλαβικών τοπωνυμίων διαφέρει από την τυχαία="πραγματική".
Οι μαρτυρίες αναφέρονται και σε σλαβικές ή αλλες ξένες πηγές; Και ποια η αναλογία σε αυτές;