Η αναγέννηση του Ευρωπαίου «μαζάνθρωπου»

Όλες αυτές τις μέρες όπως καταλάβατε υπολειτουργούσα. Κάτι οι γιορτές, κάτι η οικογένεια,  μου «αφαίρεσαν» πολύ χρόνο από το αγαπημένο μου χόμπι: το διάβασμα και η μελέτη βιβλίων. Έτσι λοιπόν αυτές τις μέρες, ξεσκόνισα από την βιβλιοθήκη μου, ένα βιβλίο του 1989 με θέμα «το ολοκληρωτικό σύστημα». Το έγραψε μία σπουδαία Αμερικανογερμανίδα φιλόσοφος η Hannah Arendt. Ας δούμε κάποια κομμάτια του που έχουν ως θέμα τον Ευρωπαίο μαζάνθρωπο του μεσοπολέμου, ο οποίος μοιάζει πολύ με τον σημερινό.Η ψυχολογία της μάζας δεν υποτάσσεται στη λογική, δεν επηρεάζεται από τεκμήρια, αποδείξεις, ψηλαφητά πειστήρια. Η μάζα και το άτομο της μάζας, ο μαζάνθρωπος, δεν βλέπει, δεν ακούει, δεν σκέφτεται, δεν κρίνει. Γι’ αυτό και ποτέ δεν μετανοεί. Ας δούμε λοιπόν τι είναι ο «μαζάνθρωπος» :...

Η κατάρρευση του ταξικού συστήματος(σήμερα καταστρέφεται από την νεοφιλελεύθερη Γερμανική λαίλαπα,  η εργατική και η μεσαία τάξη της ΕΕ) είχε σαν αυτόματο επακόλουθο την κατάρρευση του κομματικού συστήματος. Τα κόμματα, ως εκφραστές συμφερόντων, δεν μπορούσαν πια να αντιπροσωπεύουν τα ταξικά συμφέροντα. Η επιβίωση τους είχε κάποια σημασία στα μάτια των μελών των παλιότερων τάξεων, που έλπιζαν απεγνωσμένα να ξανακερδίσουν την παλιά τους κοινωνική θέση και που έμεναν ενωμένα, όχι επειδή είχαν κοινά συμφέροντα, αλλά επειδή έλπιζαν να τα ξαναποκτήσουν. Το αποτέλεσμα ήταν ότι τα κόμματα έγιναν όλο και περισσότερο ψυχολογικά και ιδεολογικά στην προπαγάνδα τους, όλο και περισσότερο απολογητικά και νοσταλγικά στην πολιτική τους στάση. Επιπλέον, είχαν χάσει, χωρίς να το καταλάβουν, την υποστήριξη εκείνων των ουδέτερων που δεν είχαν ποτέ ενδιαφερθεί για την πολιτική, επειδή είχαν την εντύπωση ότι δεν υπήρχε κανένα κόμμα που να ασχολείται με τα συμφέροντα τους. Έτσι, τα πρώτα σημεία κατάρρευσης του κομματικού συστήματος, στην ευρωπαϊκή ήπειρο, δεν ήταν η διαρροή των παλιών μελών των κομμάτων, αλλά η αδυναμία στρατολόγησης μελών από τη νέα γενιά και η απώλεια της σιωπηρής ανοχής και της υποστήριξης των ανοργάνωτων μαζών: Οι τελευταίες έχασαν την απάθεια τους και πήγαν παντού όπου έβλεπαν μια ευκαιρία να εκφράσουν τη νέα και βίαιη διαμαρτυρία τους.

Η πτώση των προστατευτικών τειχών που αποτελούσαν οι τάξεις, μεταμόρφωσε τις πλειοψηφίες, που ως τότε μισοκοιμόντουσαν κάτω από την αιγίδα όλων των κομμάτων, σε μια μοναδική μεγάλη άμορφη μάζα έξαλλων ατόμων. Δεν είχαν τίποτα το κοινό, εκτός από μια αόριστη συνείδηση ότι οι ελπίδες των κομματικών μελών ήταν μάταιες, και ότι, επομένως, τα πιο σεβαστά, τα πιο καλλιεργημένα, τα πιο αντιπροσωπευτικά μέλη της κοινότητας ήταν ηλίθιοι, ότι όλες οι κατεστημένες δυνάμεις δεν ήταν μόνο ηθικά ύποπτες, αλλά και ανόητες και απατηλές. Λίγη σημασία είχε, για τη γέννηση της τρομαχτικής αυτής αρνητικής αλληλεγγύης, ποια μορφή είχε το μίσος εναντίον του κατεστημένου και των πολιτικών δυνάμεων: Για τον άνεργο έφταιγε το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, για τον απογυμνωμένο μικροϊδιοκτήτη κάποιο κόμμα του κέντρου ή της δεξιάς και για τις παλιές μεσαίες και ανώτερες τάξεις η παραδοσιακή ακροδεξιά. Ο αριθμός των γενικά απογοητευμένων και απελπισμένων αυτών ανθρώπων αυξήθηκε ραγδαία στη Γερμανία και την Αυστρία μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο πληθωρισμός και η ανεργία( σύμφωνα με τον νεοφιλελευθερισμό, η ανεργία είναι απλά ένας αδιάφορος αριθμός όπως λέει ο Heynwood στις πολιτικές ιδεολογίες. Μάλιστα για τους πιο σκληρούς ο άνεργος και ο συνταξιούχος είναι βαρίδια για την οικονομική ανάπτυξη) χειροτέρεψαν την αποδιάρθρωση που ακολούθησε τη στρατιωτική ήττα(η δημοσιονομική κρίση είναι μία εξίσου στρατηγική ήττα). Βρέθηκαν πολλοί τέτοιοι, σ' όλα τα κράτη, που δημιουργήθηκαν τότε και υποστήριξαν τα εξτρεμιστικά κινήματα στη Γαλλία και την Ιταλία, μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.(Νομίζω ότι η άνοδος της ακροδεξιάς αλλά και της ακροαριστεράς δεν είναι πλέο μη αμελητέα αναφορά)

Σ' αυτή την ατμόσφαιρα, μέσα στην κατάρρευση της ταξικής κοινωνίας, αναπτύχθηκε η ψυχολογία του Ευρωπαίου «μαζάνθρωπου». Το γεγονός ότι, με μια μονότονη αλλά αφηρημένη ομοιομορφία, η ίδια τύχη είχε πλήξει μια μάζα ατόμων, δεν τους εμπόδισε να θεωρήσουν τους εαυτούς τους ατομικά αποτυχημένους, ούτε να πιστέψουν ότι ο κόσμος τους αδίκησε. Όμως αυτή η εγωκεντρική πικρία, αν και αναπαραγόταν σε πάμπολλες ατομικές και μεμονωμένες περιπτώσεις, δεν αποτελούσε κοινό δεσμό: Παρ' όλη την τάση της να εξαλείφει τις ατομικές διαφορές, δεν βασιζόταν σε κανένα κοινό συμφέρον, οικονομικό, κοινωνικό ή πολιτικό. Επομένως, ο εγωκεντρισμός συνοδεύτηκε από αποφασιστική εξασθένιση του ενστίκτου αυτοσυντήρησης. Η ανιδιοτέλεια, με την έννοια ότι το άτομο δεν έδινε σημασία στον εαυτό του, το αίσθημα ότι δεν πείραζε να θυσιαστεί, δεν αποτελούσαν πια έκφραση ατομικού ιδεαλισμού, αλλά μαζικό φαινόμενο. Το παλιό ρητό σύμφωνα με το οποίο οι φτωχοί και οι καταπιεσμένοι δεν έχουν τίποτα ναχάσουν εκτός από τις αλυσίδες τους, δεν εφαρμοζόταν στους «μαζάνθρωπους», γιατί έχασαν πολύ περισσότερα από τις αλυσίδες τους, όταν έπαψαν να ενδιαφέρονται για την ίδια τους την ευημερία: Η πηγή όλων των ανησυχιών και προβληματισμών, που κάνουν την ανθρώπινη ζωή δύσκολη και αγωνιώδη, είχε στερέψει.

............./.............

Στην πραγματικότητα, οι μάζες αναπτύχθηκαν από κομμάτια μιας κοινωνίας πολύ ατομικοποιημένης, που η ανταγωνιστική δομή της και η ατομική μοναξιά που την συνοδεύει δεν περιοριζόταν παρά μόνο από την ταξική ιδιότητα. Το κύριο χαρακτηριστικό του«μαζάνθρωπου» δεν είναι η κτηνωδία ή η πνευματική καθυστέρηση, αλλά η απομόνωση και η έλλειψη κανονικών κοινωνικών σχέσεων.

Αυτά λέει σε γενικές γραμμές η σπουδαία φιλόσοφος. Σήμερα, στην Ελλάδα και γενικά στην ΕΕ, οι διανοητικές αντιλήψεις του κόσμου μετασχηματίστηκαν στον μέγιστο δυνατό βαθμό με την επίκληση των νεοφιλελεύθερων αρχών της ατομικής ελευθερίας, που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ελεύθερης αγοράς και του ελεύθερου εμπορίου. Αυτό απαιτεί τη διακοπή των κοινωνικών παροχών από το κράτος και τη σταδιακή διάλυση των ρυθμιστικών πλαι­σίων που είχαν εισαχθεί στις αρχές της δεκαετίας του '70 (όπως τα σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος).


Νέες μορφές καταναλωτισμού και ατομικιστικού τρόπου ζωής έχουν κάνει επίσης την εμφάνιση τους, οικοδομημένες σύμφωνα με ένα μεταμοντέρνο στυλ αστικοποίησης (ισοπεδωτικός εξωραϊσμός των αστικών κέντρων σε συνδυασμό με διάφορες αναβαθμί­σεις και αναπλάσεις υποβαθμισμένων περιοχών), όπως και η έλευση κοι­νωνικών κινημάτων, επικεντρωμένων σε ένα συνοθύλευμα εγωκεντρικού ατομικισμού, πολιτικών ταυτότητας, πολυπολιτισμικότητας, εθνομηδενισμού και σεξουαλι­κών προτιμήσεων.
Αυτός είναι ο Ευρωπαίος «μαζάνθρωπος» της εποχής της Τρόικας και των Μερκοζύ.


Όπως γράφει ο Χάρβει στο νέο του βιβλίο (Το αίνιγμα του Καπιταλισμού):

«Οι επιπτώσεις στην πολιτική υποκειμενικότητα υπήρξαν τεράστιες. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου το νεοφιλελεύθερο ήθος του έντονα κτητικού ατομικισμού και του οικονομικού οπορτουνισμού έχει γίνει το υπόδειγμα για την κοινωνικοποίηση της ανθρώπινης προσωπικότητας. Σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται ολοένα και περισσότερο από μια ηδονιστική κουλτούρα καταναλωτικής υπερβολής. Η οποία έχει καταστρέψει το μύθο (αν όχι την ιδεολογία) που θέλει την πυρηνική οικογένεια στέρεο κοινωνιολογικό μόρφωμα για τη θεμελίωση του καπιταλισμού, και η οποία εναγκαλίζεται, καίτοι αργοπορημένα και ατελώς, την πολυπολιτισμικότητα, τα δικαιώματα των γυναικών και την ισότητα ατόμων με διαφορετικές ερωτικές προτιμήσεις. Οι επιπτώσεις είναι μια όλο και πιο έντονη ατομικιστική απομόνωση, το άγχος, η προσφυγή σε βραχυπρόθεσμες λύσεις και οι νευρώσεις -και όλα αυτά σε ένα από τα μεγαλύτερα υλικά αστικά επιτεύγματα που κατασκευάστηκαν στην ιστορία του ανθρώπου.»


Κλείνω με το εξής απόσπασμα του Χρήστου Γιανναρά:«Ρεαλιστική αντίσταση σε κάθε απόχρωση φασισμού, παράνοιας ή απάτης, είναι αποκλειστικά και μόνο η άνοδος της κατά κεφαλήν καλλιέργειας. Πολιτική που υπηρετεί τη ζωή και όχι τον βασανισμό και τον θάνατο, είναι μόνο η πολιτική που υποτάσσει την οικονομία στην προτεραιότητα της παιδείας»