Τα λάθη του Πρωτόκολλου Πολίτη-Καλφώφ(29-9-1924)

Υπήρχαν και άλλοι λόγοι που ώθησαν την Ελλάδα στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου αυτού, δηλαδή κατά κάποιο τρόπο στη διαιτησία της ΚτΕ ως προς τις ελληνοβουλγαρικές διαφορές εκτός από την εφαρμογή της Συνθήκης του Νεϊγΰ. Πρέπει να λάβει κανείς υπόψη του ότι εκείνη την εποχή η ΚτΕ ήταν στο απόγειο της πολιτικής και διπλωματικής σύσταση της και πίστευε ότι μπορούσε να παίξει πολύ καθοριστικό ρόλο υπέρ της ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών. Η Ελλάδα, την ίδια ακριβώς εποχή, είχε ανάγκη να κερδίσει την καλή μαρτυρία της ΚτΕ γιατί είχε πολλές ανοιχτές πληγές:

• H Ιταλία είχε επιτεθεί στην Κέρκυρα μετά τη δολοφονία του Τελίνι και επιπλέον ζητούσε αποζημίωση από την Ελλάδα
• Οι σχέσεις μας με την Αλβανία είχαν οξυνθεί με επίκεντρο το ζήτημα της ανταλλαξιμότητας των Τσάμηδων.
• Οι Μικρασιάτες και Πόντιοι πρόσφυγες έπρεπε να αποκατασταθούν και οι ελπίδες της Ελλάδας για σύναψη διεθνούς δανείου στηρίζονταν αποκλειστικά στην έγκριση της ΚτΕ.

Επιπλέον υπήρχε και η πάγια αντίληψη των διπλωματών, οι οποίοι έπαιζαν πολύ αποφασιστικό ρόλο στη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας εκείνη την εποχή των εναλλασσόμενων αδύναμων κυβερνήσεων, ότι καλύτερα είναι να συνεργαζόμαστε εκ των προτέρων με την ΚτΕ παρά να απολογού¬μαστε ενώπιον της εκ των υστέρων. Κάτι μας θυμίζει αυτό σήμερα.

Έτσι κατά εφαρμογή της Συνθήκης του Νεϊγΰ και ύστερα από το επεισόδιο στο Τερλίτσι, στις 29 Σεπτεμβρίου 1924 υπογράφηκε στην έδρα της Κοινωνίας των Εθνών στη Γενεύη, από τους αντιπροσώπους της Ελλάδας και της Βουλγαρίας, Νικόλαο Πολίτη και Χρήστο Καλφώφ, Πρωτόκολλο με τον τίτλο «Προστασία της βουλγαρικής μειονότητας στην Ελλάδα». Το Πρωτόκολλο έγινε γνωστό με τον τίτλο Πρωτόκολλο Πολίτη-Καλφώφ από τα ονόματα των δύο πνευματικών του πατέρων. Η καινοτομία του Πρωτοκόλλου εντοπιζόταν στο γεγονός ότι για πρώτη φορά αναγνωριζόταν από επίσημο ελληνικό κείμενο βουλγαρική μειονότητα στη Μακεδονία. Η ελληνική κυβέρνηση μάλιστα αναλάμβανε την υποχρέωση να εξασφαλίσει στα πρόσωπα που ανήκαν στη βουλγαρική μειονότητα μια δίκαιη μεταχείριση σύμφωνη με τους όρους της Συνθήκης που υπογράφηκε στις Σέβρες, στις 10 Αυγούστου 1920, μεταξύ της Ελλάδας και των κυριοτέρων συμμάχων Δυνάμεων. Την τήρηση των όρων του Πρωτοκόλλου θα αναλάμβαναν δύο μέλη της Μικτής Ελληνοβουλγαρικής Επιτροπής Μεταναστεύσεως, ο Συνταγματάρχης Α. C. Corfe και ο Ταγματάρχης Marcel de Roover. Μάλιστα στο δεύτερο άρθρο αναφερόταν ότι οι δύο αξιωματούχοι της Κ.τ.Ε. θα προσδιόριζαν μετά από επιτόπια έρευνα τις ανάγκες της μειονότητας ειδικά στα θέματα εκπαίδευσης και θρησκείας και θα υπέβαλαν στην ελληνική κυβέρνηση εκθέσεις σχετικές με τα μέτρα που θα έπρεπε να πάρει. Τονιζόταν επίσης, ότι ο εκάστοτε αντιπρόσωπος της Ελλάδας στη Μικτή Επιτροπή όφειλε να τους παράσχει κάθε δυνατή διευκόλυνση. Ακόμη, στο άρθρο 3 αναφερόταν ότι οι Corfe και de Roover θα είχαν το δικαίωμα να δέχονται αιτήσεις, συλλογικές ή ατομικές, από άτομα που ανήκαν στη μειονότητα και τα οποία θα θεωρούσαν ότι παραβιάζονταν τα δικαιώματα τους.

Δυστυχώς όμως ο εμπειρότατος διπλωμάτης Ν. Πολίτης αλλά και το Υπουργείο Εξωτερικών δεν συνεκτίμησαν σωστά όλα τα διπλωματικά και πολτικά δεδομένα και παρασύρθηκαν από την επιθυμία τους να βγουν από το ελληνοβουλγαρικό αδιέξοδο με καλό διεθνές προφίλ. Παραγνώρισαν έτσι:

α) την απολύτως αναμενόμενη αντίδραση της Γιουγκοσλαβίας που θεωρούσε προκλητικότατη την expressis verbis αναγνώριση βουλγαρικών μειονοτήτων στην Ελλάδα. Ο Μαρίνκοβιτς θεωρούσε ότι η αναγνώριση αυτή θα λειτουργούσε ως ένα ακόμα επιχείρημα της Βουλγαρίας στην προσπάθεια της να αποδείξει τη βουλγαρική καταγωγή των Σλαβόφωνων που ζούσαν και στη γιουγκοσλαβική Μακεδονία. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η Γιουγκοσλαβία, για να αποφύγει την εφαρμογή του Πρωτοκόλλου, κατέφυγε σε ανοιχτές απειλές κατά της Ελλάδας, διαδίδοντας ότι θα συμπράξει με τη Βουλγαρία για να διεκδικήσουν από κοινού την ελληνική Μακεδονία.

β) την εμμονή της Βουλγαρίας στη χρησιμοποίηση των μειονοτήτων ως μοχλό της αναθεωρητικής της πολιτικής. Οι Βούλγαροι όχι μόνο δεν παραγκωνίστηκαν, όπως βιάστηκε να θριαμβολογήσει ο Πολίτης, αλλά αντιθέτως έσπευσαν να χρησιμοποιήσουν το Πρωτόκολλο με την πρώτη ευκαιρία. Ένα μήνα μετά την υπογραφή, το Υπουργείο Εξωτερικών πληροφορήθηκε ότι ο Βούλγαρος της Μικτής Επιτροπής προσπαθούσε να πείσει αυτούς που αιτούνταν ανταλλαγή να παραμείνουν στην Ελλάδα, υποσχόμενος σχολεία και εκκλησίες γιά την μειονότητα με στόχο την αυτονομία. Δηλαδή εκεί που η Ελλάδα ήλπιζε να λύσει ένα πρόβλημα, δημιούργησε ένα χειρότερο. Και αυτό ας το προσέξουμε σήμερα

Μέχρι το Δεκέμβριο διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι το Πρωτόκολλο είχε πολύ δυσάρεστες επιπτώσεις επί της διαδικασίας της ανταλλαγής, και μάλιστα υπήρχε κίνδυνος να τη ματαιώσει. Οι Βούλγαροι πίεζαν τους μειονοτικούς να ανακαλέσουν ακόμα και τις παλιές αιτήσεις ανταλλαγής, αφού με το Πρωτόκολλο εξασφάλισαν απόλυτη προστασία. Η προπαγάνδα αυτή καρποφόρησε με αποτέλεσμα οικογένειες που είχαν δηλώσει ότι ήθελαν να ανταλλαγούν, άρχισαν να καλλιεργούν πάλι τα χωράφια τους, να επισκευάζουν τις οικίες τους κ.λπ. Σε γενικές γραμμές, σύμφωνα με πληροφορίες τοπικών αρχών, διά του περί μειονοτήτων πρωτοκόλλου ανερριπίσθησαν οι περί αυτονομήσεως της Μακεδονίας παλαιοί πόθοι του βουλγαρόφωνου στοιχείου προκαλώντας έτσι την αμηχανία των Ελλήνων Σλαβόφωνων που ήταν αδύνατον να αντιδράσουν. Κατόπιν τούτων η ελληνική κυβέρνηση άρχισε πλέον να ψάχνει τρόπο να ακυρώσει το διαβόητο Πρωτόκολλο με κομψό τρόπο, ώστε να μην προκαλέσει την μήνιν της μειονοτικής Γραμματείας και των ουδέτερων μελών της Μικτής Επιτροπής. Και αυτό κάτι μας θυμίζει σήμερα. Το λάθος το διορθώνουμε με λάθος.


Βιβλιογραφία (οι πρωτογενείς πηγές βρίσκονται στα βιβλία)
1-Ιάκωβος Μιχαηλίδης, Μετακινήσεις Σλαβόφωνων Πληθυσμών (1912-1930), ΚΕΜΟ, 2003
1-Λένα Διβάνη, Ελλάδα και Μειονότητες, Νεφέλη, 1995