Τα ρεύματα του ελληνικού φιλελευθερισμού

Γενικά

Ο μεταρρυθμιστής είναι αυτός που προσπαθεί να κάνει τις αλλαγές χωρίς να έρθει σε ρήξη με το σύστημα, ο ριζοσπάστης είναι αυτός που θέλει να κάνει ριζικό μετασχηματισμό σε όλα τα επίπεδα, ενώ ο ανανεωτής είναι αυτός που θέλει να κάνει αλλαγές και μετασχηματισμό βασιζόμενος σε ιδέες και πρακτικές που έρχονται απ’ έξω,  με σκοπό την ανανέωση του συστήματος. Κάπως έτσι είναι και τα σύγχρονα φιλελεύθερα ρεύματα όπως εμφανίστηκαν στις αρχές τις δεκαετίας του 30 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Ο σύγχρονος φιλελευθερισμός(1) στην Ελλάδα ως πνεύμα αντλεί τις στοχαστικές και ιδεολογικές  τους ιδέες από τον Ευρωπαϊκό διαφωτισμό και τον στοχασμό  της εθνικοαπελευθερωτικής ιδεολογίας(αυτός εκφράστηκε και με τον εθνικισμό). Πάντα σκοπός του ήταν και είναι, η ενσωμάτωση των ιδεών της Ελευθερίας, της Προόδου, των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και του Κοινωνικοδίκαιου Κράτους.

Στην Ελλάδα του μνημονίου συχνά κατηγορούμε τον φιλελευθερισμό συγχέοντας τον  εσφαλμένα με τον νεοφιλελευθερισμό, έστω και εάν αυτός τον επηρέασε  σε μεγάλο βαθμό(όπως και τον συντηρητισμό), τόσο ιδεολογικά αλλά και πολιτικά. Όχι μόνο τον φιλελευθερισμό αλλά και τον συντηρητισμό. Αυτό είναι όμως άλλο ζήτημα.

Ας δούμε λοιπόν ποια είναι τα ρεύματα του φιλελευθερισμού προκειμένου να ξεδιαλύνουμε και κάποια ιστορικά στοιχεία που εκμεταλλεύονται οι αντίπαλοι του, προκειμένου να τον κατηγορήσουν.

 

 Μεταρρυθμιστικό(Σοσιαλίζων) ρεύμα

Μετά τη χρεοκοπία του 1932 και την κατάρρευση της τελευταίας αναμορφωτικής προσπάθειας του Ελ. Βενιζέλου, εμφανίστηκε μία νέα μεταρρυθμιστική τάση στους κόλπους του ελληνικού φιλελευθερισμού. Προέβαλλε ως κεντρικά ζητούμενα την ενίσχυση του ρόλου του κράτους στην οικονομία, την αναζήτηση της κοινωνικής δικαιοσύνης, τη σύναψη των ελληνικών εξελίξεων με τις ευρωπαϊκές, την υπερκέραση του ξεπερασμένου Διχασμού, την έλευση στο προσκήνιο μίας «νέας γενεάς». Σαφώς επηρεασμένοι από την σοσιαλδημοκρατία αλλά πάντα έχοντας ως στόχο τις μεταρρυθμίσεις βάση της Ελευθερίας,  Δημοκρατίας και Κοινωνικής Δικαιοσύνης. Κύριοι εκπρόσωποί της ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και ο Γιώργος Θεοτοκάς. Παρά την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά, η μεταρρυθμιστική αυτή τάση αναζωπυρώθηκε και εν μέρει ριζοσπαστικοποιήθηκε κατά την Κατοχή, όταν βασικοί εκπρόσωποί της βρέθηκαν στο προσκήνιο των ιδεολογικών ζυμώσεων. Ωστόσο, δέχτηκε ένα σοβαρό πλήγμα με την έκρηξη διαμάχης και τα Δεκεμβριανά.

Οι μεταρρυθμιστές φιλελεύθεροι του 1934-44 έθεσαν στη δημόσια συζήτηση μία πλειάδα ζητημάτων και προετοίμασαν τη μεταπολεμική αναζήτηση της ανάπτυξης και της ευρωπαϊκής προοπτικής. Το ρεύμα προς το τέλος και μετά τον εμφύλιο τους σίγουρα κινήθηκε στα όρια του δημοκρατικού σοσιαλισμού, πάντα όμως ήταν εναντίον της μαρξιστικής και επιθετικής εθνικιστικής σκέψης. Όμως  είναι αυτοί που  έδειξαν τον δρόμο(αλλά και συνεργάστηκαν) στους ριζοσπάστες φιλελεύθερους αλλά και πραγματιστές συντηρητικούς. Έτσι, στους προβληματισμούς τους μπορεί να αναζητηθεί ο συνδετικός κρίκος μεταξύ της πρώιμης και της σύγχρονης περιόδου του ελληνικού φιλελευθερισμού.

 

Ριζοσπαστικό ρεύμα

Οι υποστηριχτές αυτού του ρεύματος ήταν η μεγαλύτερη και ίσως πιο σπουδαία ομάδα του ελληνικού φιλελευθερισμού. Επηρεασμένοι κυρίως από το New Deal,  επιζήτησαν, και σε μεγάλο βαθμό επέφεραν, μια δυναμική αναπροσαρμογή της ελληνικής δημόσιας ζωής: αναπτυξιακή παρέμβαση του κράτους στην οικονομία, εκβιομηχάνιση, αύξηση του εθνικού εισοδήματος, ορθολογική οικονομική διαχείριση, διεύρυνση της κοινωνικής δικαιοσύνης μέσω της ισότητας ευκαιριών και ενίσχυσης της κοινωνικής κινητικότητας, θεσμική μεταρρύθμιση, υπέρβαση των αλλεπάλληλων διχασμών, μία νέα νομιμοποίηση του πολιτικού και κοινωνικού συστήματος.

Η μεταπολεμική οικονομική ανάπτυξη, η εδραίωση μιας σύγχρονης δημοκρατίας, η πλήρης συμμετοχή στο κίνημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης αποτέλεσαν ουσιώδεις επιτυχίες της συγκεκριμένης πολιτικής αντίληψης, στοχοθεσίας και μεθοδολογίας. Κύριοι εκπρόσωποί της ήταν ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Ευάγγελος Παπανούτσος, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Σπύρος Μαρκεζίνης  και ο Ξενοφών Ζολώτας. Το ρεύμα αυτό έκανε επίσης την μεγαλύτερη δομική πολιτική αλλαγή: το πάντρεμα κέντρου και δεξιάς στην ελληνική πολιτική σκηνή. Έβαλε στο περιθώριο την άκρα δεξιά και προώθησε ριζοσπαστικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που είχε βάλει ως σημαία η σοσιαλδημοκρατία.

Σε αυτό το ρεύμα δύναται να προστεθεί και ο Κοινωνικός Φιλελευθερισμός όπως αυτός εκφράστηκε θεωρητικά από τον Κώστα Καραμανλή, ο οποίος κινήθηκε στα όρια του εξισωτικού φιλελευθερισμού. Στην πράξη όμως ξέρουμε όλοι μας τι έγινε.

 

Νεοφιλελεύθερο ρεύμα

Το νεοφιλελεύθερο ρεύμα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 70, με την ίδρυση του Νεοφιλελεύθερου Κόμματος υπό την ηγεσία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Το ρεύμα αυτό αναζήτησε κυρίως  στις αρχές του θατσερικού laissez faire και ρηγκανικού μονεταρισμού, δηλαδή: ελεύθερη λειτουργία του μηχανισμού τιμών της ανοικτής αγοράς, ελεύθερη επιχειρηματικότητα, ελεύθερος ανταγωνισμός, πλήρης απορρύθμιση εργασιακών σχέσεων, απορρύθμιση χρηματοπιστωτικού συστήματος, επεκτατική λιτότητα και ένα ισχυρό και άτεγκτο «Ελάχιστο Κράτος Δικαίου»  στην θέση του «Κοινωνικοδίκαιου Κράτους». Βασικοί υποστηρικτές εκτός από την οικογένεια Μητσοτάκη, είναι  ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος, Στέφανος Μάνος και τα σημερινά μικρά νεοφιλελεύθερα κόμματα. 

Σε αυτό το ρεύμα δύναται να προστεθεί και ο Κοινωνικός Φιλελευθερισμός όπως αυτός εκφράζεται σήμερα  από τον Αντώνη Σαμαρά και τον Κωνσταντίνο Αρβανιτόπουλο. Αυτός είναι μία εκδοχή βασισμένη στον Γερμανικό Ordoliberalism, δηλαδή στην Γερμανική κοινωνική οικονομία της αγοράς και ένα κράτος που να καλύπτει τις βασικές προνοιακές ανάγκες(π.χ. βοήθημα ανεργίας, βασική ιατροφαρμακευτική ασφάλιση, επίδομα σύνταξης κλπ)  και όλα τα υπόλοιπα ο ιδιωτικός τομέας.

 

Επίλογος

Νομίζω ότι μετά από τα παραπάνω έχω καλύψει όλες τις κύριες εκφράσεις του Ελληνικού Φιλελευθερισμού. Σήμερα οι οικονομικός φιλελευθερισμός υπερισχύει του πολιτικού. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο λοκιανός και ρωλσιανός πολιτικός φιλελευθερισμός έχουν σχεδόν ξεχασθεί και υποχωρήσει μπροστά την λαίλαπα του νεοφιλελεύθερου γκλομπαλισμού. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την γιγάντωση της Ανισότητας και την κατάρρευση της Μεσαίας Τάξης.

Σήμερα δυστυχώς η ευρωπαϊκή-αλλά και η ελληνική- κεντροδεξιά είναι εγκλωβισμένη στον νεοφιλελευθερισμό της Νέας Δεξιάς(και στον Γερμανικό νεομερκαντιλισμό), ο οποίος απαξίωσε τα κοινωνικά και ηθικά χαρακτηριστικά του φιλελεύθερου επιχειρήματος των John Locke και John Stuart Mil. Όσο, συνεπώς, η ευρωπαϊκή Κεντροδεξιά θα μένει αποκομμένη από τις φυσικές της ρίζες, χωρίς βέβαια να αποκλείονται και οι σαφείς ηθικό-κοινωνικές παραδοχές της ρομαντικής αλληλεγγύης, του θεμελιωτή της πολιτικής θεωρίας του συντηρητισμού Ιρλανδού Edmund Burke, δεν μπορεί να έχει μακροπρόθεσμα τύχη.

Κλείνω με το εξής: η κεντροδεξιά είναι η μίξη σύγχρονου φιλελευθερισμού και συντηρητικού πραγματισμού. Νεοφιλελεύθερα και ακροδεξιά στοιχεία ή ρεύματα, δεν χωράνε. Αν τα βάλεις με το ζόρι ή για λόγους ψηφοθηρικούς, τότε θα χάσεις τους υπόλοιπους, την ιδεολογία σου, τον προσανατολισμό σου.

Βιβλιογραφία

1-Σπύρος Μακρής, Ελληνικός Φιλελευθερισμός και η γενιά του 30

2-Σπύρος Μακρής, Προς ένα φιλελεύθερο πραγματισμό

3-Σπύρος Μακρής, Φιλελευθερισμός

4-Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Ο ελληνικός φιλελευθερισμός στο σταυροδρόμι

5-Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Ελληνικός φιλελευθερισμός και το ριζοσπαστικό ρεύμα

Παραπομπές

[1]-Περισσότερα για τον σύγχρονο φιλελευθερισμό στο….

http://akritas-neoliberalism.blogspot.gr/2012/04/blog-post_11.html

[2]- Πολλές αναρτήσεις για τα επιμέρους θέματα του νεοφιλελευθερισμού στο ….

http://akritas-neoliberalism.blogspot.gr/