«Επιχειρηματικό κράτος»: Tο κράτος ως ένας από τους επικεφαλής παίκτες στο μηχανισμό δημιουργίας αξίας.

Ομιλία της Mariana Mazzucato

Ποτέ δεν ήταν πιο αναγκαίο από σήμερα να αναρωτηθούμε για τον ρόλο του κράτους στην οικονομία – ένα καυτό θέμα από την εποχή που ο Adam Smith έγραφε το έργο του An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (1776). Το επιχειρηματικό κράτος.

H Μαριάνα Ματσουκάτο (Marianna Mazzucato), καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ, ανοίγοντας μια συζήτηση που στην Ελλάδα μας αφορά με πολλούς και διαφόρους τρόπους, αφού ένα τεράστιο μέρος της κρίσης οφείλεται στη διεστραμμένη σχέση που διατηρούν διαχρονικά τόσο η πολιτική όσο και η επιχειρηματική ελίτ με την έννοια «κράτος».

«Αυτό συμβαίνει επειδή στα περισσότερα μέρη του κόσμου είμαστε μάρτυρες μιας εκτεταμένης απόσυρσης του κράτους, όπως αυτή έχει δικαιολογηθεί με όρους μείωσης του χρέους και –ίσως πιο συστηματικά– με όρους σχετικούς με την επιδίωξη να καταστεί η οικονομία πιο «δυναμική», «ανταγωνιστική» και «καινοτομική». Η επιχείρηση είναι αποδεκτή ως …
..  η δύναμη της καινοτομίας, την ίδια ώρα που το κράτος επιλέγεται για τον ρόλο της δύναμης της αδράνειας, που είναι αναγκαία για τα «βασικά», αλλά πολύ μεγάλη και βαριά για να είναι η δυναμική μηχανή».
 

0:11

Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί οι εταιρείες, οι αληθινές καλές εταιρείες, οι καινοτόμες, οι δημιουργικές, οι νέες εταιρείες της οικονομίας –Apple, Google, Facebook- προέρχονται από μια συγκεκριμένη χωρά, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής; Συνήθως όταν το λέω αυτό, κάποιος λέει, «Spotify! Αυτή είναι η Ευρώπη». Αλλά ναι. Δεν είχε τον αντίκτυπο που είχαν οι άλλες εταιρίες.

0:34

Είμαι οικονομολόγος και στην ουσία μελετώ τη σχέση μεταξύ της καινοτομίας και της οικονομικής ανάπτυξης σε επίπεδο επιχείρησης, κλάδου και έθνους και δουλεύω με διαμορφωτές της πολιτικής σε όλο τον κόσμο ειδικά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά και σε ενδιαφέροντα μέρη πρόσφατα, όπως η Κίνα, και μπορώ να σας πω ότι η ερώτηση αυτή τους απασχολεί όλους: Πού είναι τα Ευρωπαϊκά Google; Ποιο είναι το μυστικό πίσω από το μοντέλο ανάπτυξης της Σίλικον Βάλεϊ που κατανοούν ότι είναι διαφορετικό από το παλιό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης. Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι συχνά, ακόμα και αν είμαστε στο 21ο αιώνα, καταλήγουμε τελικά στην ιδέα της αγοράς εναντίον του κράτους. Συζητείται με αυτούς τους μοντέρνους τρόπους, αλλά η ιδέα είναι πως πίσω από μέρη όπως το Σίλικον Βάλεϊ το μυστικό ήταν οι διαφορετικοί τύποι των μηχανισμών αποφάσεων της αγοράς, η ιδιωτική πρωτοβουλία, είτε αφορούσε ένα δυναμικό τομέα επιχειρηματικού κεφαλαίου που είναι σε θέση να παρέχει χρηματοδότηση υψηλού κινδύνου σε αυτές τις καινοτόμες εταιρείες, τις γαζέλες όπως τις αποκαλούν συχνά, τις οποίες οι παραδοσιακές τράπεζες φοβούνται ή διαφορετικά είδη πραγματικά επιτυχημένων πολιτικών εμπορευματοποίησης που επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να φέρνουν αυτές τις εξαιρετικές εφευρέσεις, τα προϊόντα τους, στην αγορά και να ξεπερνούν αυτήν την τρομακτική περίοδο της κοιλάδας του θανάτου στην όποια πολλές εταιρείες αντιθέτως αποτυγχάνουν.

1:51

Αλλά αυτό που με ενδιαφέρει πραγματικά, ειδικά στις μέρες μας, εξαιτίας και της πολιτικής κατάστασης σε όλο τον κόσμο, είναι η γλώσσα που χρησιμοποιείται, η αφήγηση, η συζήτηση, οι εικόνες, οι ίδιες οι λέξεις. Γι ' αυτό και συχνά παρουσιάζονται με το είδος των λέξεων, όπως ότι ο ιδιωτικός τομέας είναι επίσης πολύ πιο καινοτόμος επειδή είναι σε θέση να σκεφτεί ριζοσπαστικά. Είναι πιο δυναμικός. Σκεφτείτε την πραγματικά εμπνευσμένη ομιλία του Στιβ Τζόμπς προς τους τελειοφοίτους του 2005 στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, οπού τους είπε πως για να είναι καινοτόμοι πρέπει να μείνουν πεινασμένοι, να μείνουν ανόητοι. Σωστά; Άρα αυτοί είναι ένα είδος πεινασμένων, ανόητων και γραφικών ατόμων, σωστά; Και σε μέρη όπως η Ευρώπη, μπορεί να είναι πιο δίκαιο, μπορεί ακόμα, να ντυνόμαστε λίγο καλύτερα και να τρώμε καλυτέρα από την Αμερική, αλλά το πρόβλημα είναι αυτός ο αναθεματισμένος δημόσιος τομέας. Είναι κάπως μεγαλύτερος, και δεν έχει επιτρέψει πράγματα όπως τα δυναμικά επιχειρηματικά κεφάλαια και η εμπορευματοποίηση, να γίνουν πραγματικά τόσο γόνιμα, όσο θα μπορούσαν. Ακόμη και αξιοσέβαστες εφημερίδες, στις οποίες είμαι συνδρομήτρια οι λέξεις που χρησιμοποιούν είναι, ξέρετε, το κράτος όπως το Λεβιάθαν. Σωστά; Αυτό το τέρας με τα μεγάλα πλοκάμια. Είναι πολύ σαφείς σε αυτά τα άρθρα. Λένε «Ξέρετε, το κράτος, είναι αναγκαίο για να φτιάξει αυτές τις μικρές αποτυχίες της αγοράς, όταν έχετε δημόσια αγαθά ή διαφορετικούς τύπους αρνητικών εξωτερικοτήτων όπως η ρύπανση, αλλά ποια πρόκειται να είναι η επομένη μεγάλη επανάσταση μετά το Διαδίκτυο;» Όλοι ελπίζουμε να είναι κάτι πράσινο, ή όλα αυτά της νανοτεχνολογίας κα προκειμένου αυτά να συμβούν, λένε - αυτό ήταν ένα ειδικό ζήτημα για την επομένη βιομηχανική επανάσταση - λένε το κράτος, να μείνει απλά στα βασικά, σωστά; Χρηματοδοτήστε την υποδομή. Χρηματοδοτήστε τα σχολεία. Χρηματοδοτήστε ακόμη και τη βασική έρευνα διότι αυτό είναι ευρέως αναγνωρισμένο, στην πραγματικότητα, ως ένα μεγάλο δημόσιο αγαθό το οποίο οι ιδιωτικές εταιρίες δεν θέλουν να επενδύσουν, κάντε το αυτό, αλλά ξέρετε κάτι; Αφήστε τα υπόλοιπα για τους επαναστάτες. Εκείνους τους γραφικούς και ριζοσπαστικούς διανοητές. Τους ονομάζουν μαστροχαλαστές του γκαράζ επειδή κάποιοι απ' αυτούς, έκαναν πράγματι κάποια πράγματα σε γκαράζ ακόμη και αν αυτό είναι εν μέρει ένας μύθος. Και έτσι αυτό που θέλω να κάνω μαζί σας σε, ω Θεέ μου, μόνο 10 λεπτά, είναι πραγματικά να σκεφτούμε ξανά αυτή την αντιπαράθεση, γιατί έχει αντικειμενικά τεράστιες, τεράστιες συνέπειες πέρα από την πολιτική της καινοτομίας, η όποια απλώς τυχαίνει να είναι το αντικείμενο για το οποίο μιλάω συχνά με διαμορφωτές της πολιτικής. Έχει τεράστιες συνέπειες, ακόμη και με όλη αυτή την ιδέα που έχουμε για το πού, το πότε και το γιατί θα πρέπει να περικοπούν οι δημόσιες δαπάνες και τα διαφορά είδη των δημοσίων υπηρεσιών που φυσικά, όπως γνωρίζουμε, ανατίθενται όλο και περισσότερο σε εξωτερικούς συνεργάτες, εξαιτίας της αντιπαράθεσης. O λόγος που ίσως πρέπει να έχουμε ελεύθερα σχολεία ή τα σχολεία τσάρτερ είναι για να γίνουν πιο καινοτόμα χωρίς να επιβαρυνθούν από το βαρύ χέρι του κρατικού προγράμματος, κτλ. Έτσι αυτού του είδους οι λέξεις παρουσιάζονται συνεχώς, αυτές οι αντιπαραθέσεις έρχονται από παντού, όχι μόνο με την πολιτική της καινοτομίας.

4:41

Για να το ξανασκεφτείτε, δεν υπάρχει κανένας λόγος να με πιστέψετε, έτσι απλά σκεφτείτε μερικά από τα πιο έξυπνα επαναστατικά πράγματα που έχετε στις τσέπες σας και μην το ενεργοποιήσετε, αλλά ίσως να θέλετε να το βγάλετε έξω, το iPhone σας. Ρωτήστε ποιος χρηματοδότησε πραγματικά, τα επαναστατικά, ριζοσπαστικά κομμάτια του iPhone. Τι είναι αυτό που κάνει το τηλέφωνό σας έξυπνο αντί για κουτό; Είναι το ιντερνέτ με το οποίο μπορείτε να σερφάρετε στον ιστό, οπουδήποτε και αν βρίσκεστε στον κόσμο. Το GPS, με το οποίο μπορείτε να γνωρίζετε πού βρίσκεστε οπουδήποτε στον κόσμο. Η οθόνη αφής, η όποια το καθιστά ένα εύχρηστο τηλέφωνο για όλους. Αυτά είναι τα πολύ έξυπνα κομμάτια του iPhone, και όλα χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση. Και το θέμα είναι ότι το διαδίκτυο χρηματοδοτήθηκε από την DARPA, το υπουργείο Αμύνης των ΗΠΑ. Το GPS χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα Navistar του στρατού. Ακόμη και το siri χρηματοδοτήθηκε στην ουσία από την DARPA. Η οθόνη αφής χρηματοδοτήθηκε από δυο δημόσιες επιχορηγήσεις, της CIA και του NSF προς δυο ερευνητές του δημοσίου πανεπιστήμιου του Ντέλαγουέαρ. Τώρα, ίσως να σκέφτεστε, «λοιπόν, αυτή μόλις είπε τις λέξεις «άμυνα» και «στρατός» πολλές φορές» αλλά αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι πως αυτό ισχύει στην πραγματικότητα από κλάδο σε κλάδο και από τμήμα σε τμήμα. Έτσι, η φαρμακευτική βιομηχανία, για την οποία προσωπικά ενδιαφέρομαι επειδή είχα πραγματικά την τύχη να τη σπουδάσω σε αρκετό βάθος, είναι υπέροχο να θέτει την ερώτηση για τα επαναστατικά σε σχέση με τα μη επαναστατικά κομμάτια, γιατί κάθε φάρμακο μπορεί πραγματικά να διαχωρίζεται με το αν είναι πραγματικά επαναστατικό ή στοιχειώδες. Έτσι, οι νέες μοριακές οντότητες με προτεραιότητα είναι τα επαναστατικά νέα φάρμακα, ενώ οι μικρές αποκλίσεις από τα υπάρχοντα φάρμακα - το Βιάγκρα, το διαφορετικό χρώμα, η διαφορετική δοσολογία- είναι τα λιγότερο επαναστατικά και αποδεικνύεται ότι ένα πλήρες 75% των νέων μοριακών οντοτήτων με προτεραιότητα χρηματοδοτούνται σε βαρετά Καφκικά εργαστήρια του δημοσίου τομέα. Αυτό δεν σημαίνει πως οι φαρμακοβιομηχανίες δεν δαπανούν σε καινοτομίες. Το κάνουν. Ξοδεύουν στο τμήμα μάρκετινγκ. Ξοδεύουν για το D τμήμα της R&D. Ξοδεύουν παρά πολλά για να πάρουν πίσω τις μετοχές τους που είναι αρκετά προβληματικές. Εταιρείες όπως η Pfizer και η Amgen πρόσφατα δαπάνησαν περισσότερα χρήματα για την αγορά των μετοχών τους για την ενίσχυση των τιμών των μετοχών τους από ό,τι στην R&D, αλλά αυτή είναι μια εντελώς διαφορετική ομιλία για την οποία θα σας μιλήσω κάποια μέρα.

7:00

Το ενδιαφέρον σε όλα αυτά είναι πως το κράτος σε όλα τα παραδείγματα έκανε πολλά περισσότερα από το να διορθώνει τις αποτυχίες των αγορών. Στην πραγματικότητα διαμόρφωνε και δημιουργούσε τις αγορές. Χρηματοδοτούσε όχι μόνο τη βασική έρευνα, η οποία τυπικά είναι δημόσιο αγαθό, αλλά ακόμη και την εφαρμοσμένη έρευνα. Ήταν ακόμη, θεός φυλάξοι, μια καπιταλιστική επιχείρηση. Έτσι, αυτά τα προγράμματα SBIR & SDTR, τα όποια δίνουν στις μικρές επιχειρήσεις χρηματοδοτήσεις στα πρώτα στάδια είναι όχι μόνο εξαιρετικά σημαντικά, σε σχέση με τα ιδιωτικά κεφάλαια επιχειρηματικού κεφαλαίου, αλλά γίνονται όλο και πιο σημαντικά. Γιατί; Διότι, όπως πολλοί από εμάς γνωρίζουμε, το Επ. Κεφ. είναι πραγματικά αρκετά βραχυπρόθεσμο. Θέλουν τις αποδόσεις τους σε τρία με πέντε χρόνια. Η καινοτομία παίρνει πολύ περισσότερο χρόνο από αυτό, από 15 εώς 20 χρόνια. Και έτσι όλη αυτή η ιδέα - θέλω να πω, αυτό είναι το νόημα, σωστά; Ποιος χρηματοδοτεί στην πραγματικότητα τα δύσκολα πράγματα; Φυσικά, δεν είναι μονό το κράτος. Ο ιδιωτικός τομέας κάνει πολλά. Αλλά η ιστορία που μας έλεγαν πάντα είναι ότι το κράτος είναι σημαντικό για τα βασικά, αλλά δεν παρέχει πραγματικά αυτού του είδους την υψηλού ρίσκου επαναστατική σκέψη. Σε όλους αυτούς τους τομείς, από την χρηματοδότηση του διαδικτύου μέχρι τις δαπάνες, αλλά και τον οραματισμό, το στρατηγικό όραμα για αυτές τις επενδύσεις, ερχόταν τελικά μέσα από το κράτος. Ο τομέας της νανοτεχνολογίας είναι πραγματικά συναρπαστικός, για να το μελετήσεις, γιατί η ίδια η λέξη, νανοτεχνολογία, ήρθε μέσα από την κυβέρνηση.

8:20

Και έτσι υπάρχουν τεράστιες συνέπειες αυτού του γεγονότος. Πρώτα από όλα, φυσικά δεν είμαι αυτό το παλιομοδίτικο άτομο, που πιστεύει στην αγορά έναντι του κράτους. Αυτό που γνωρίζουμε όλοι μέσα στη δυναμική του καπιταλισμού, είναι ότι αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε είναι οι δημόσιες-ιδιωτικές συνεργασίες. Αλλά το θέμα είναι, με την συνεχή απεικόνιση της συμμετοχής του κράτους ως αναγκαία αλλά στην πραγματικότητα- πφφφ – λίγο βαρετή και συχνά λίγο επικίνδυνη σαν το είδος Λεβιάθαν, νομίζω ότι τελικά έχουμε εμποδίσει τη δυνατότητα να οικοδομήσουμε αυτές τις σχέσεις δημοσίου-ιδιωτικού τομέα με ένα πραγματικά δυναμικό τρόπο. Ακόμα και οι λέξεις που χρησιμοποιούμε συχνά για να δικαιολογήσουμε το μέρος «Δ» , το δημόσιο μέρος με τις σχέσεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα γίνεται με όρους 'από- κινδυνοποίησης'. Αυτό που έκανε ο δημόσιος τομέας σε όλα αυτά τα παραδείγματα που σας έδωσα, και υπάρχουν και πολλά αλλά, τα όποια εγώ και άλλοι συνάδελφοι έχουμε κοιτάξει, έχει κάνει πολλά περισσότερα από το να μην ρισκάρει. Στην ουσία αναλάμβανε αυτό το ρίσκο. Το αποζητούσε. Είναι αυτή που σκεφτόταν ριζικά. Αλλά επίσης, είμαι βέβαιη ότι όλοι έχετε εμπειρία με τις τοπικές, περιφερειακές, εθνικές κυβερνήσεις, και είστε το είδος που λέει, «ξέρετε αυτόν τον Καφκικό γραφειοκράτη, τον έχω συναντήσει». Όλη αυτή η αντιπαράθεση είναι υπαρκτή. Λοιπόν. Υπάρχει μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Μιλώντας για το κράτος σαν να είναι κάτι άσχετο και βαρετό, καμιά φορά δημιουργούμε αυτούς ακριβώς τους οργανισμούς. Έτσι, αυτό που έχουμε να κάνουμε τελικά είναι να κατασκευάσουμε αυτές τις επιχειρήσεις κρατικών οργανισμών. Το DARPA, το οποίο χρηματοδότησε το διαδίκτυο και τη Siri, πραγματικά έχουν σκεφτεί πολύ πώς να δέχονται την αποτυχία, γιατί θα αποτύχουν. Αποτυγχάνεις όταν καινοτομείς. Μόνο ένα στα 10 πειράματα παρουσιάζει κάποια επιτυχία και τα παιδιά από το Επ. Κεφ. το γνωρίζουν αυτό, και είναι σε θέση να χρηματοδοτήσουν τις άλλες απώλειες από αυτή την επιτυχία.

9:54

Και αυτό με φέρνει πιθανότατα, στη μεγαλύτερη επίπτωση, και αυτό έχει τεράστιες επιπτώσεις πέρα από την καινοτομία. Εάν το κράτος είναι κάτι περισσότερο από έναν σταθεροποιητή της αγοράς, αν είναι πραγματικά ένας διαμορφωτής της αγοράς, και για να το κάνει αυτό έπρεπε ν' αναλάβει ένα τεράστιο ρίσκο τι έγινε με το κέρδος; Όλοι γνωρίζουμε, αν έχετε διδαχτεί ποτέ ένα μάθημα οικονομικών, το πρώτο πράγμα που διδάσκεστε είναι το είδος της σχέσης κινδύνου-κέρδους και έτσι μερικοί άνθρωποι είναι τόσο ανόητοι ή μάλλον αρκετά έξυπνοι αν έχουν χρόνο να περιμένουν, να επενδύσουν σε μετοχές, επειδή έχουν υψηλότερο κίνδυνο που με την πάροδο του χρόνου θα φέρουν μεγαλύτερο κέρδος από τα ομόλογα, όλο αυτό το πράγμα κινδύνου-κέρδους. Λοιπόν, πού είναι το κέρδος για το κράτος που έχει πάρει τόσους μαζικούς κινδύνους και στην πραγματικότητα ήταν αρκετά ανόητο να δημιουργήσει το διαδίκτυο; Το Διαδίκτυο ήταν μια τρέλα. Πραγματικά ήταν. Εννοώ, η πιθανότητα αποτυχίας ήταν τεράστια. Θα έπρεπε να είσαι τελείως τρελός για να το κάνεις, και αυτοί ευτυχώς, ήταν. Τώρα, δεν χρειάζεται καν να κάνεις αυτό το ερώτημα σχετικά με το κέρδος εκτός εάν προσδιορίζεις το κράτος ως αυτόν που παίρνει το ρίσκο. Το πρόβλημα είναι ότι οι οικονομολόγοι συχνά σκέφτονται, καλά, υπάρχει κέρδος για το κράτος. Είναι ο φόρος. Ξέρετε, οι εταιρείες θα πληρώσουν φόρο, οι θέσεις απασχόλησης που θα δημιουργούν, θα δημιουργήσουν ανάπτυξη, έτσι οι άνθρωποι σε αυτές τις θέσεις εργασίας και τα εισοδήματα τους θα αυξάνονται, θα έρχονται πισω στο κράτος μέσω του φορολογικού μηχανισμού. Λοιπόν, δυστυχώς, αυτό δεν είναι αλήθεια. Αυτό δεν είναι αλήθεια, διότι πολλά από τα επαγγέλματα που δημιουργούνται πάνε στο εξωτερικό. Η παγκοσμιοποίηση είναι εντάξει. Εμείς δεν πρέπει να είμαστε εθνικιστές. Αφήστε τα επαγγέλματα να πάνε όπου πρέπει να πάνε --ίσως. Θέλω να πω, μπορεί κανείς να λάβει θέση σχετικά με αυτό. Αλλά και αυτές οι εταιρείες που είχαν πράγματι αυτό το τεράστιο όφελος από το κράτος -Η Apple είναι ένα μεγάλο παράδειγμα. Μπορεί να πήρε τα πρώτα -λοιπόν, όχι και τα πρώτα, αλλά 500.000$ δολάρια πήγαν στην εταιρεία Apple, μέσω του προγράμματος SBIC, που προηγήθηκε του προγράμματος SBIR, καθώς και, όπως είπα και πριν, όλες οι τεχνολογίες πίσω από το iPhone. Και όμως ξέρουμε ότι αυτοί νόμιμα, όπως πολλές άλλες εταιρείες, πληρώνουν πολύ λίγο φόρο.

11:46

Έτσι, αυτό που πραγματικά χρειάζεται να επανεξετάσουμε είναι πως ίσως θα έπρεπε να υπάρχει ένας μηχανισμός επιστροφής ροών που να είναι πολύ πιο άμεση από το φόρο. Γιατί όχι; Θα μπορούσε να συμβεί ίσως μέσω των κεφαλαίων. Αυτό, παρεμπιπτόντως, στις χώρες που πραγματικά σκέφτονται στρατηγικά, χώρες όπως η Φινλανδία στη Σκανδιναβία, αλλά και η Κίνα και η Βραζιλία, όπου και διατηρούν ίδια κεφάλαια σε αυτές τις επενδύσεις. Η Sitra χρηματοδότησε την Nokia, διατήρησε καθαρή θέση, έκανε πολλά χρήματα, είναι ένας δημόσιος οργανισμός χρηματοδότησης στη Φινλανδία, η οποία στη συνέχεια χρηματοδότησε τον επόμενο κύκλο της Nokia. Η Βραζιλιάνικη Τράπεζα Ανάπτυξης, η οποία παρέχει τεράστια χρηματικά ποσά σήμερα για να καθαρίσουν την τεχνολογία, που μόλις ανακοίνωσαν ένα πρόγραμμα 56 δισεκατομμυρίων στο μέλλον, είναι η διατήρηση της καθαρής θέσης σε αυτές τις επενδύσεις. Έτσι, για να το θέσω προκλητικά, αν η κυβέρνηση των ΗΠΑ το είχε σκεφτεί αυτό και είχε επαναφέρει κάτι που ονομάζεται ταμείο καινοτομίας, μπορείτε να στοιχηματίσετε, πως ακόμη και το .05% των κερδών από αυτό που παράγει το Διαδίκτυο να είχε επιστρέψει στο ταμείο καινοτομίας, θα υπήρχαν περισσότερα χρήματα να δαπανηθούν σήμερα στην πράσινη τεχνολογία. Αντ 'αυτού, ο αριθμός των κρατικών προϋπολογισμών που θεωρητικά προσπαθούν να το κάνουν αυτό περιορίζεται. Αλλά ίσως ακόμη πιο σημαντικό, ακούσαμε πριν περίπου για το ένα τοις εκατό, το 99 %. Εάν το κράτος θεωρηθεί με πιο στρατηγικό τρόπο, ως ένας από τους επικεφαλής στο μηχανισμό δημιουργίας αξίας, διότι αυτό είναι για το οποίο μιλάμε, σωστά; Ποιοί είναι οι διαφορετικοί παίκτες στη δημιουργία αξίας στην οικονομία, και έχει ο ρόλος του κράτους απορριφθεί ως ένας δευτερεύον παίκτης; Αν μπορούμε να έχουμε μια ευρύτερη θεωρία της δημιουργίας αξίας που θα μας επιτρέψει να παραδεχτούμε τι έχει κάνει το κράτος ώστε ν' αποκομίσει κάτι πίσω, θα μπορούσε αυτό να είναι στον επόμενο γύρο, και ελπίζω ότι όλοι ελπίζουμε ότι η επόμενη μεγάλη επανάσταση στην πραγματικότητα θα είναι πράσινη, ότι η περίοδος της ανάπτυξης δεν θα είναι μόνο έξυπνη, στην καινοτομία, όχι μόνο πράσινη, αλλά και χωρίς αποκλεισμούς, έτσι ώστε τα δημόσια σχολεία σε μέρη όπως το Σίλικον Βάλεϊ να μπορούν πραγματικά να επωφεληθούν από την ανάπτυξη, επειδή δεν έχουν.

13:50 Σας ευχαριστώ.

13:51 (Χειροκροτήματα)