Μαίρη Λέφκοβιτς: Η αξιοπιστία των ιστορικών κειμένων έχει χαθεί

αναδημοσίευση από τα ΝΕΑ τις 14 Ιουλ 2001

Οι διαφορετικές αλήθειες είναι πιθανές μόνο αν η αλήθεια γίνεται αντιληπτή ως «γνώμη»

ΕΦΗ ΦΑΛΙΔΑ

Η Μαίρη Λέφκοβιτς είναι το κατ' εξοχήν επιστημονικό πρόσωπο που από το 1991, ως καθηγήτρια των Αρχαίων Ελληνικών και των Λατινικών, υπερασπίζεται την ιστορική αλήθεια. Καθώς μια ακόμη θεωρία, του «μαζικού δανεισμού», που διατυπώθηκε από τον Μάρτιν Μπερνάλ στο βιβλίο του «Μαύρη Αθηνά», συνδέεται με το κίνημα των Αφροκεντριστών και αμφισβητεί τη σημασία, αλλά και τη γνησιότητα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού

Η Μαίρη Λέφκοβιτς, καθηγήτρια στο Κολέγιο Γουέλσλυ της Μασαχουσέτης, ανέλαβε τον δύσκολο ρόλο να φωτίσει τις σκοτεινές πλευρές ενός μοντέρνου μύθου, που δείχνει την αρχαία ελληνική Ιστορία ως κλεψίτυπο του αιγυπτιακού (ο κατά τον Μπερνάλ «μαζικός δανεισμός» στοιχείων του αιγυπτιακού πολιτισμού), που προβάλλει τους αρχαίους Έλληνες όχι ως γνήσιους δημιουργούς, αλλά ως σφετεριστές τού αφρικανικού πολιτισμού (η θεωρία της «Κλεμμένης Κληρονομιάς», πάνω στην οποία οι Αμερικανοί ριζοσπαστικοί Αφροκεντριστές στηρίχτηκαν, για να προωθήσουν έναν αφρικανικό σωβινισμό που ισοδυναμεί με αντίστροφο ρατσισμό). Σε αυτόν τον δρόμο της αποκατάστασης της επιστημονικής αλήθειας και του καθαρού λόγου, η Μαίρη Λέφκοβιτς συνάντησε τις μασονικές τελετουργίες και άλλες θεωρίες συνωμοσίας, με τις οποίες μία μεγάλη μερίδα της αμερικανικής ακαδημαϊκής κοινότητας κατηγορεί μέχρι και σήμερα την Ευρώπη ως γενεσιουργό αιτία όλων των σύγχρονων δεινών.

Από τη στιγμή μάλιστα που ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίχτηκε στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία για να αναπτυχθεί, πηγή όλων των συμφορών είναι και πάλι οι αρχαίοι Ελληνες.
«Αυτό είναι άδικο», σκέφθηκε η Μαίρη Λέφκοβιτς. Και με τη συνείδηση του επιστήμονα που σκύβει πάνω από τις πηγές για να εντοπίσει στις μαρτυρίες και στις πρωτογενείς πληροφορίες το φως της αλήθειας, επέλεξε το δύσκολο μονοπάτι της επιστημονικής αντιπαράθεσης και τεκμηρίωσης. Σε μια εποχή μάλιστα που στην Αμερική η διαδικασία της «μείωσης της ευρωπαϊκής πολιτιστικής υπεροψίας» γρονθοκοπεί την επιστημονική τεκμηρίωση. Έτσι, έγινε η ίδια συγγραφέας δύο βιβλίων, με τα οποία ανασκευάζει την αφροκεντρική θεωρία, αντικρούοντας ταυτόχρονα και τις προσωπικές κατηγορίες, με τις οποίες τη χαρακτήρισαν ρατσίστρια.

Στα βιβλία «Not out of Africa» («Η Μαύρη Αθηνά, Μύθοι και πραγματικότητα ή οι παραποιήσεις του αφροκεντρισμού», Εκδόσεις Κάκτος) και «Black Athena Revisited», η Μαίρη Λέφκοβιτς καταρρίπτει τα πλαστά επιχειρήματα του αφροκεντρισμού. Εξετάζει τα στοιχεία από τον αρχαίο κόσμο, δείχνει με ποιο τρόπο παρεξηγήθηκαν ­ τόσο κατά την αρχαιότητα όσο και στη σύγχρονη εποχή ­ εξηγεί πως γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι ο Σωκράτης και η Κλεοπάτρα ήταν Έλληνες και όχι μαύροι, ότι ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης και πολλοί άλλοι Έλληνες φιλόσοφοι δεν έκλεψαν τις ιδέες τους από τους Αιγύπτιους. Αποδεικνύει πως δεν υπάρχει κάποια σύγχρονη συνωμοσία των ανθρώπων των γραμμάτων, με στόχο την απόκρυψη του χρέους που, δήθεν, οφείλει η Ελλάδα στην Αίγυπτο και ότι μερικές παρεξηγήσεις έχουν τη ρίζα τους σε παρανοήσεις των ίδιων των αρχαίων Ελλήνων σχετικά με τις αιγυπτιακές θρησκείες. Ενώ με διαλέξεις σε Κολέγια και Πανεπιστήμια, με τηλεοπτικές εκπομπές και άρθρα και μελέτες σε περιοδικά, η Μαίρη Λέφκοβιτς υπερασπίζεται το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, αλλά και το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου και της καλύτερης παιδείας. Γιατί όπως τόνισε η ίδια στα «Πρόσωπα»: «Η ελευθερία του λόγου απαιτεί από τον κόσμο να μιλάει και να διαφωνεί όταν κάτι δεν είναι αληθινό. Και η παιδεία τούς δίνει τα εργαλεία για να έχουν τη δική τους ορθή κρίση».


Γιατί, κατά τη γνώμη σας, το βιβλίο του Μάρτιν Μπερνάλ «Μαύρη Αθηνά» βρήκε πολλούς υποστηρικτές και αναγνώστες διεθνώς;

«Πολλοί υποστήριξαν τη θεωρία του Μπερνάλ χωρίς να γνωρίζουν το παραμικρό για τον αρχαίο κόσμο. Εκείνο που βρήκαν ελκυστικό ήταν ότι οι μαύροι είχαν παίξει σημαντικό ρόλο στο παρελθόν. Σ' αυτό, ο καθένας θα μπορούσε να δώσει μεγάλες διαστάσεις. Οι θεωρίες τού Μπερνάλ για τον αρχαίο κόσμο ασκούν πειθώ σε ορισμένους ακαδημαϊκούς κύκλους, επειδή η "Μαύρη Αθηνά" εμφανίστηκε ακριβώς την εποχή που στα αμερικανικά Πανεπιστήμια ανησυχούσε τους επιστήμονες όλο και περισσότερο η έλλειψη ουσιαστικής προσφοράς της επιστήμης τους. Η "Μαύρη Αθηνά" ελκύει επιστήμονες που είναι διατεθειμένοι να αμφισβητήσουν την αποστολή του Πανεπιστημίου, τις βασικές αρχές και τη νομιμότητα της έρευνας, τη φύση της αλήθειας, το κύρος του καθηγητή».


Οι ισχυρισμοί του Μπερνάλ, ο οποίος λέει ότι η επιστήμη και η φιλοσοφία εκλάπησαν από την Αφρική από τους αρχαίους Ελληνες, σε τι αποσκοπούν;

«Χρησιμοποιήθηκαν για να υποστηρίξουν μύθους και θεωρίες συνωμοσίας που τελικά θα αποδειχθούν επιζήμιες όχι μόνο για τους υποστηρικτές τους, αλλά και για την κοινωνία συνολικά. Ενθάρρυνε τους ανθρώπους να αγνοήσουν την επιστημονική αναζήτηση προς όφελος ενός συστήματος πεποιθήσεων βασισμένων σε μύθους. Να δώσουν αξιοπιστία σε μύθους περί αιγυπτιακής φιλοσοφίας και επιστημονικής αναζήτησης, που εκτρέπουν την προσοχή από τη διακριτή φύση της αιγυπτιακής σκέψης και τη σχέση της με άλλους πολιτισμούς της αρχαίας Αφρικής. Αυτή, τελικά, μπορεί να είναι και η πλέον ολέθρια κληρονομιά της "Μαύρης Αθηνάς"».

Ποιος είναι ο σκοπός αυτής της υπερεκτιμημένης πολιτισμικής θέσης της Αφρικής, που θέλει τον Σωκράτη και την Κλεοπάτρα μαύρους ή τον Αριστοτέλη κλέφτη των θησαυών της Αλεξάνδρειας;

«Οι άνθρωποι στις ΗΠΑ νιώθουν ένοχοι. Η δουλεία είναι ένα τρομακτικό καθεστώς και τώρα θέλουν να βοηθήσουν τους μαύρους που υπέφεραν. Κατά τη γνώμη μου, ο καλύτερος τρόπος για να βοηθάς τον κόσμο είναι να τους δίνεις καλή παιδεία, κάθε δυνατότητα για να ξεχωρίσουν και να εξελιχθούν. Όσοι ενστερνίζονται αυτές τις αφροκεντρικές ιδέες το κάνουν επειδή νομίζουν ότι οι μαύροι θα νιώσουν καλύτερα και δεν ενοχλούνται να αφαιρούν την Ιστορία από τους Έλληνες».


Γιατί έχει σημασία να αποδείξετε ότι η αλήθεια είναι διαφορετική;

«Ας μη μιλήσουμε για το χρέος που οφείλουμε σε λαούς του παρελθόντος, να λέμε την ιστορία τους με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια. Ας συμφωνήσουμε ότι δεν οφείλουμε να υπερασπιζόμαστε την κληρονομιά της Ελλάδας μόνο επειδή είμαστε Έλληνες ή φιλέλληνες. Αν αποδεχθούμε τις θεωρίες του Μπερνάλ για "μαζικά δάνεια" ή τη θεωρία της "Κλεμμένης Κληρονομιάς" ­ που, μεταξύ των άλλων, υποστηρίζει πως ο Αριστοτέλης πήγε στην Αίγυπτο με τον Αλέξανδρο, έκλεψε βιβλία από τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και έβαλε το όνομά του σε αυτά ­, θα είμαστε υποχρεωμένοι να πιστέψουμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι είναι, στην χειρότερη περίπτωση, λογοκλόποι ή, στην καλύτερη, δευτερογενείς συγγραφείς. Και θα υποχρεωθούμε να συμπεράνουμε ότι επαγγελματίες μελετητές του αρχαίου κόσμου, είτε αιγυπτιολόγοι είτε κλασικιστές, είναι είτε ψεύτες είτε στενόμυαλοι σωβινιστές».


Υπάρχει όμως κάποια κλίμακα διαφοροποίησης της αλήθειας;

«Φυσικά και υπάρχουν πολλές πιθανές ερμηνείες της αλήθειας, αλλά ορισμένα πράγματα απλώς δεν είναι αλήθεια. Δεν είναι αλήθεια ότι δεν υπήρξε Ολοκαύτωμα. Υπήρξε, αν και μπορεί να διαφωνήσουμε για τον αριθμό των ανθρώπων που σκοτώθηκαν. Κατά την ίδια έννοια, δεν είναι αλήθεια ότι οι Έλληνες έκλεψαν τη φιλοσοφία τους από την Αίγυπτο. Η αλήθεια μάλλον είναι ότι οι Έλληνες επηρεάστηκαν με πολλούς τρόπους μέσα σε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα από την επαφή τους με τους Αιγύπτιους. Αλλά, ποιος πολιτισμός και σε ποια εποχή δεν έχει δεχθεί επιδράσεις από άλλους πολιτισμούς; Αν μιλάμε για την ελληνική φιλοσοφία ως "Κλεμμένη Κληρονομιά" δεν λέμε την αλήθεια, αλλά αναφέρουμε μία ιστορία ή έναν μύθο ή μία διάδοση. Αν όμως μιλάμε για την επίδραση της Αιγύπτου στην Ελλάδα, τότε συζητάμε για ένα ιστορικό ζήτημα. Ωστόσο, είναι διαφορετικό ζήτημα αν η αλήθεια επιδέχεται ή όχι διαφοροποιήσεις. Υπάρχουν, μπορεί να υπάρξουν, πολλές, διαφορετικές, διαφοροποιημένες αλήθειες; Αν ναι, ποια αλήθεια πρέπει να νικήσει; Εκείνη που εκφράστηκε με τον πιο πειστικό ή τον πιο άρτια τεκμηριωμένο τρόπο; Οι διαφορετικές αλήθειες είναι πιθανές μόνο αν η αλήθεια γίνεται αντιληπτή ως "γνώμη". Αλλά, ακόμα και τότε, δεν είναι όλες οι γνώμες αποδεκτές, έστω κι αν εκφράζονται πειστικά κι έντονα. Η έννοια της διαφοροποίησης δεν οδηγεί στην αλήθεια».


Έπειτα από αυτήν την οδύσσεια της αλήθειας στα αμερικανικά Πανεπιστήμια, πώς εκτιμάτε το μέλλον των ανθρωπιστικών σπουδών;

«Νομίζω ότι το ρεύμα του μεταμοντερνισμού έχει επιφέρει κάποιες συνέπειες. Κάθε έθνος κατασκευάζει την ιστορία του, κάθε άνθρωπος γράφει τη δική του. Νομίζω, λοιπόν, πως κατά έναν μεγάλο βαθμό έχει χαθεί η αξιοπιστία των ιστορικών κειμένων. Και όλο αυτό το παιχνίδι των ιδεών και αντιλήψεων αποθαρρύνει τους ανθρώπους από τη σκληρή και υπομονετική δουλειά που πρέπει να κάνουν για να φθάσουν και να βρουν την αλήθεια. Ο Μπερνάλ το ξεκίνησε επειδή αγνοούσε την επιστήμη και την αντικαθιστούσε με το "επιθυμητό σκεπτικό" που τον οδήγησε στο γράψιμο του παρελθόντος από την αρχή. Δεν νομίζω ότι αυτό ήταν η καλύτερη απάντηση. Η καλύτερη δεν είναι να διδάσκεις στον κόσμο λανθασμένη γλωσσολογία, πράγμα που το κάνει. Είναι δύσκολο και παίρνει χρόνο να μάθεις αρχαία ελληνικά ή να αποκρυπτογραφείς την ιερογλυφική. Όμως μόνο όταν έχεις τα εργαλεία της γνώσης βρίσκεις την αλήθεια να σε περιμένει».