Η ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ ΤΟΥ ΙΛΙΝΤΕΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ , μέρος 2

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΌ ΜΕΡΟΣ 1

Η Αθήνα παρακολουθούσε τις κινήσεις των Βουλγαρομακεδονικών κομιτάτων και δεν απέκλειε βουλγαρική εξέγερση στη Μακεδονία. Μιλώντας στις 19 Μαΐου 1902 με τον πρέσβη της Αυστρο-Ουγγαρίας στην Αθήνα, Burian, ο πρωθυπουργός Ζαΐμης αναφέρθηκε στην προπαγάνδα της V.M.R.O. για μια υπερεθνική εξέγερση όλων των Χριστιανών της Μακεδονίας ώστε να αυτονομηθεί η Μακεδονία. Η προπαγάνδα αυτή, συνέχισε ο Ζαΐμης, παρέσυρε και μερικούς Έλληνες, που άρχισαν να πιστεύουν ότι ήρθε η στιγμή μιας κοινής ενέργειας με τους Σλάβους για την απελευθέρωση, αλλά η ελληνική κυβέρνηση μέσω των προξενείων της τους προειδοποίησε για τις οδυνηρές συνέπειες, διότι «αυτοί θα βγάλουν τα κάστανα από τη φωτιά αντί για τους Βούλγαρους» [8]. Ιδιαίτερα επισήμανε ο Ζαΐμης ότι η Θεσσαλία είχε καταστεί κέντρο λαθρεμπορίου όπλων από Βουλγάρους που εγκαθίσταντο εκεί δήθεν ως εργάτες, αλλά ο πραγματικός τους σκοπός ήταν η αγορά όπλων, που είχαν εγκαταλειφθεί από τον ελληνικό στρατό μετά την ήττα του 1897. Οι ελληνικές αρχές, όταν τους συνελάμβαναν, τους αφόπλιζαν και τους απέλαυναν, κατέληξε ο Ζαΐμης [9].

Το λαθρεμπόριο όπλων από την Ελλάδα ήταν συχνό φαινόμενο, καθώς τα θεσσαλο-μακεδονικά σύνορα δεν μπορούσαν να φυλαχτούν αποτελεσματικά. Αλλά και στην ίδια την Αθήνα υπήρχε μια μικρή ομάδα Βουλγάρων (μεταξύ των άλλων συγκαταλέγονταν οι Lambro Rali, Naum Ruka, Dimitar Uzunov, Hristo Jambruki, Lazar Kiselincev) με κύρια αποστολή την εξασφάλιση οπλισμού. Οι Βουλγαρομακεδόνες αυτοί αλληλογραφούσαν με τον Goce Delcev και είχαν επαφές με τον Κεντρικό Μακεδονικό Σύλλογο, δηλαδή τους Έλληνες από τη Μακεδονία που ζούσαν στην Αθήνα. Παρουσιάζοντας τον αγώνα τους ως μια χριστιανική υπερεθνική υπόθεση είχαν τη βοήθεια του Συλλόγου στην αγορά οπλισμού. Είναι άξιο προσοχής το γεγονός ότι στα τέλη Νοεμβρίου 1902 την Αθήνα επισκέφθηκε ο συνταγματάρχης Jankov, μέλος του Ανώτατου Μακεδονικού Κομιτάτου της Σόφιας, και συναντήθηκε με τους αδελφούς Γερογιάννη από τον Κεντρικό Μακεδονικό Σύλλογο. Συζήτησαν κυρίως τη δυνατότητα μιας εξέγερσης στη Μακεδονία. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή του Lazar Kiselincev (28.11.1902) από την Αθήνα προς τον Delcev για τις επαφές του Jankov.

...Ο Jankov εδώ έκανε πολύ καλή εντύπωση στους Ελληνομακεδόνες. Ιδιαίτερα ο Γερογιάννχς (ο αντισυνταγματάρχης του ελληνικού στρατού), ο αδελφός του (ο γιατρός) και μερικοί ακόμα άλλοι συζήτησαν με τον Jankov σχετικά με την οργάνωση και το ξέσπασμα μιας παλλαϊκής εξέγερσης. Ο Γερογιάννης κατέληξε στο εξής συμπέραμα: να αναβληθεί η εξέγερση για 3-4 χρόνια, για να επέλθει συμ­φωνία μεταξύ των ηγετών του μακεδονικού κινήματος και των διαβιούντων στην Αθήνα Μακεδόνων, για να μπορέσουν οι τελευταίοι να κατανοήσουν καλύτερα τον σκοπό των μακεδονικών κομιτάτων. Κατά τη γνώμη μου πρέπει να επέλθει μια συμφωνία με τους εδώ Μακεδόνες. Γνωρίζετε ήδη πόσα τουφέκια και σφαίρες έδωσε ο θεός. Θα είναι πολύ δύσκολο να τα αγοράσει ένας μη Έλληνας. Για τον λόγο αυτό ελπίζω σ αυτή τη συνεννόηση. Και να μη μας βοηθήσουν με κάτι, δεν θα μας εμποδίσουν... [10]

Ο Κεντρικός Μακεδονικός Σύλλογος δεν είχε ακόμα σαφή γνώση των επιδιώ­ξεων των βουλγαρομακεδονικών κομιτάτων και για τον λόγο αυτό ζήτησε πίστωση χρόνου, πριν καταλήξει σε μια ενδεχόμενη συμφωνία συνεργασίας με προοπτική την εξέγερση. Η βουλγαρική προπαγάνδα για έναν κοινό αγώνα των Χριστιανών κατά των Τούρκων στη Μακεδονία φαίνεται ότι δεν είχε μείνει ατελέσφορη. Κύκλοι στην Αθήνα εξόπλιζαν τα βουλγαρομακεδονικά κομιτάτα. Οι ελληνικές αστυνομι­κές αρχές γνώριζαν για τη δράση των Βουλγάρων της Αθήνας και τους φυλάκιζαν προσωρινά, για να τους απελευθερώσουν αργότερα, από φόβο μήπως στη Βουλγα­ρία εκδηλωθεί ανθελληνικό κίνημα.

Τα γεγονότα του 1903 άλλαξαν άρδην το σκηνικό και δεν άφηναν πλέον καμιά αμφιβολία για τις επιδιώξεις των Βουλγάρων. Η είδηση για την εξέγερση του Ίλιντεν, επίκεντρο της οποίας ήταν το βιλαέτι του Μοναστηρίου και τα θύματα Έλλη­νες και Βλάχοι, ούτε εξέπληξε την ελληνική κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη ούτε προκάλεσε πανικό στην Αθήνα. Η ελληνική κυβέρνηση απέστειλε τηλεγραφικές εγκυκλίους στα ελληνικά προξενεία της Μακεδονίας με τις οποίες προέτρεψε το ελληνικό στοιχείο να παραμείνει ήσυχο και να έχει την πεποίθηση ότι η τουρκική κυβέρνηση θα καταπνίξει το κίνημα [11]. Στον ελληνικό τύπο η εξέγερση παρουσιά­στηκε ως κίνημα ληστανταρτών, αλλά και ως κίνημα Βουλγάρων πατριωτών που αποσκοπούσε στην πραγμάτωση του ονείρου της Βουλγαρίας του Αγίου Στεφάνου [12], ενώ η ανακατάληψη του Κρουσόβου από τον τουρκικό στρατό εκτιμήθηκε ως η απαρχή της καταστολής της εξέγερσης [13]. Τα όρια μεταξύ ληστή και εθνικού ήρωα δεν ήταν σαφώς διαγεγραμένα. Ιδιαίτερη ευαισθησία επέδειξαν οι Μακεδό­νες φοιτητές που σπούδαζαν στην Αθήνα και ο Κεντρικός Μακεδονικός Σύλλογος. Πάνω από 150 φοιτητές προθυμοποιήθηκαν να μεταβούν στη Μακεδονία για να πολεμήσουν κατά των Βουλγάρων και για τον λόγο αυτό ζήτησαν την άδεια της τουρκικής πρεσβείας. Επίσης ο Γερογιάννης ως Πρόεδρος του Κεντρικού Μακεδονικού Συλλόγου υπέβαλε στην τουρκική πρεσβεία υπόμνημα, ζητώντας από την Υψηλή Πύλη να δοθούν όπλα στους Έλληνες της Μακεδονίας για να πολεμήσουν κατά των Βουλγάρων [14]. Αν και τα διαβήματα αυτά επαναλήφθηκαν, για ευνόη­τους λόγους οι τουρκικές αρχές απάντησαν αρνητικά, πιστεύοντας ότι έχουν τον έλεγχο της κατάστασης. Ο Γερογιάννης ζήτησε επίσης την άδεια της κυβέρνησης για τη διοργάνωση ενός συλλαλητηρίου στην Αθήνα, αλλά ο Ράλλης πρότεινε να αναβληθεί επί του παρόντος η διοργάνωσή του διότι δεν θα είχε κανένα πρακτικό αποτέλεσμα, εφόσον η κυβέρνηση είχε λάβει όλα τα μέτρα για την ασφάλεια των Ελλήνων της Μακεδονίας [15]. Η Ελλάδα ζήτησε τόσο από την Υψηλή Πύλη όσο και από τις Μεγάλες Δυνάμεις την προστασία του ελληνισμού [16], ενώ η ελληνική αστυ­νομία διατάχτηκε από τον Ράλλη να παρακολουθεί αυστηρά τις κινήσεις των Βουλ­γάρων στην Αθήνα και τη Θεσσαλία. Για προληπτικούς λόγους μερικοί Βούλγαροι φυλακίστηκαν προσωρινά [17]. Κατά τη ανάκριση αποδείχτηκε ότι ήταν μέλη βουλ-γαρομακεδονικών κομιτάτων που απέστελναν πολεμοφόδια και περίστροφα στη Μακεδονία και μάλιστα ο Uzunov είχε φιλοξενήσει τον Cekalarov κατά την παρα­μονή του στην Αθήνα [18].

Σχολιάζοντας το πνεύμα της αυτοθυσίας των Μακεδόνων φοιτητών και την υπόθεση του συλλαλητηρίου η εφημερίδα Άστυ, αφού έκρινε ως ανώφελη τόσο την έξοδο 150 ανταρτών όσο και την εκφώνηση πατριωτικών λόγων στην Αθήνα, ανα­ζήτησε τα αίτια της δύσκολης θέσης της Ελλάδας στην έλλειψη μιας συστηματικής πολιτικής στο Μακεδονικό, αλλά και στην άγνοια του ευρύτερου κοινού για τις συνθήκες που επικρατούν στη Μακεδονία.

Ή αίτησης των φοιτητών, Μακεδόνων καϊ μή, όπως μεταβώσιν εις Μακεδο­νία καϊ πολεμήσωσιν μετά τών Τούρκων κατά τών Βουλγάρων επαναστατών, καϊ ή διοργάνωσις υπό τοϋ ένταϋθα Μακεδονικοϋ Συλλόγου συλλαλητηρίου, όπως διαμαρτυρηθεί κατά τοϋ κινήματος τών Βουλγάρων έν Μακεδονία, αν καϊ είναι διαβήματα πατριωτικά, δηλωτικά τοϋ ότι τό νπερ τών έν Μακεδονία κινδυνευόντων αδελφών αίσθημα συγκινεί πάντα τόν Έλλψ>ισμόν, δεν φρονοϋμεν ότι θά απολήξουν είς πρακτικόν τι αποτέλεσμα νπερ τοϋ επιδιωκομένου σκοποϋ. ...Τό κίνημα τών Βουλγάρων, ώς είνε διωργανωμένον καϊ έξηπλωμένον σήμερον, χάρις είς ανωτέρους αξιωματικούς τοϋ βουλγαρικοϋ στρατοϋ καϊ τήν έθελοθυσίαν Βουλ­γάρων πατριωτών -ας μή νποβιβάσωμεν τόν ήρωϊσμόν τών ριψοκινδύνων αυτών Βουλγάρων- διά νά κατασταλή καϊ μηδενισθώ άπαιτοϋνται έκτακτα στρατιωτικά μέτρα, με άλλους λόγους χρειάζεται μεγάλη δύναμις πειθαρχοϋντος τακτικοϋ στρατοϋ διά νά έντόπιση τουλάχιστον έπϊ τοϋ παρόντος τόν κίνδυνον.

Πρέπει νά έννοήσωμεν, ότι δεν πρόκειται περϊ κατσικοκλεφτών ή κλεφτοπο­λέμων, άλλά περϊ συστηματικής έπιθέσεως σώματος ανταρτών, διευθυνομένων καϊ ένεργούντων καθ όλους τους κανόνας τής τακτικής τοϋ πολέμου. ΟΙ έπαναστάται δεν είνε βέβαια σταυραετοϊ τοϋ έπαίσχυντου πολέμου μας, ώς μόνον προσόν έχοντες τό στρίψιμο με τήν πρώτην ντουφεκιά.
ΟΙ Βούλγαροι ώς έπϊ τό πλείστον είνε άνδρες ήσκημένοι είς τόν χειρισμόν τοϋ όπλου, τάς κακουχίας καϊ τάς στερήσεις τοϋ πολέμου, αποφασισμένοι ή νά ανάψουν πυρκαϊάν, καθ όλψ/ τήν Μακεδονίαν, ή νά σκεπάσουν με τά πτώματά των τά πεδία τής Μακεδονίας...
Ήμεΐς δε οί Έλληνες ας παύσωμεν νά σκιαμαχώμεν καϊ νά μεγαλαυχώμεν, ας άφήσωμεν δε τήν Τουρκίαν καϊ τήνΕυρώπην νά προστατεύσουν τά δικαιώματα τοϋ Έλληνισμοϋ έν Μακεδονία, διότι οιονδήποτε ταραχώδες έκ μέρους ήμών κίνημα θά προκαλέση τήν χλεύην καϊ τό όνειδος καϊ αυτών τών ολίγων φίλων μας [19].

Οί πάσχοντες άπό άδιόρθωτον σωβινισμόν ένοχλοϋν καθ έκάστψ> τήν Κυβέρνησιν, έπιμένοντες καϊ καλά νά κατακεραυνώσουν τους Βουλγάρους άπό τής πλατείας τοϋ Άρεως, έκσφενδονίζοντες είς τήν Γουμένιτσαν καϊ τό Κρούσοβον άντϊ βομβών καϊ σφαιρών λόγους, λόγους, λόγους. Άλλ' είναι καιρός πλέον νά παύσουν αί άναίμακτοι καϊ έκ τοϋ άσφαλοϋς αυταϊ έπιδείξεις καϊ νά άφήσουν τήν Κυβέρνησιν νά πράξη τό καθήκον της. Τί φρονοϋν οί διάφοροι φιλοπόλεμοι καϊ σταυραετάρχαι, ότι αί Δυνάμεις θά δώσουν περισσοτέραν σπουδαιότητα είς καπεταναίους καϊ τους πιστικούς των, όσοι κατορθώσουν νά βγοϋν είς τήν Μακεδονίαν διά νά μάς γελωτοποιήσουν, ή είς τήν ελληνική Κυνέρνησιν, ήτις έξ ονόματος όλου τοϋ Έλληνισμοϋ, δούλου καϊ έλευθέρου, διεμαρτυρήθη καϊ είς τους έδώ πρεσβευτάς καϊ είς τους έν Ευρώπη άντιπροσώπους τής ή Έλλάδα διά τάς κακουργίας τών Βουλγάρων; Υποθέτουν ότι θά λάβουν νπ' δψιν των τους πενήντα ή έκατόν άντάρτας διά νά ένθυμηθοϋν ότι υπάρχει καϊ έν Έθνος τό όποιον ευλόγως άξιοι νά μή λησμονηθή άπό τήν Ευρώπην όταν σκεφθή νά λύση τό Μακεδονικόν δίλημμα, ή την έπίσημον διαμαρτύρησιν της Ελλάδος;
Βεβαίως ό θόρυβος τον όποιον προκαλούν οι Βούλγαροι, καϊ αν κατασταλη το κίνημά των καϊ αν καταστραφούν οι ένοπλοι συρφετοί, θα τους ωφελήσει έθνολογικώς, διότι υπάρχουν δυστυχώς εις την Μακεδονίαν πληθυσμοί, οϊτινες έχουν συγκεχυμένας ιδέας περϊ εθνικότητας, γλώσσης, θρησκεύματος καϊ ας μη τα θέλωμεν δλα δικά μας, ευρίσκονται πληθυσμοϊ πού σας λέγουν «Εμείς θα πάμε μ' εκείνους που θα μάς πρωτολευθερώσουν».
Καϊ ομιλούν με αύτην την γλώσσαν οι ολίγοι αύτοϊ πληθυσμοί, διότι ή αδια­φορία καϊ ή άδράνειά μας τους ήνάγκασαν να ελπίζουν ολιγώτερον άπο ήμάς καϊ περισσότερον άπο τους Βουλγάρους. 'Ό,τι δε δεν έκάμαμεν εις διάστημα δεκάδων έτών φροντίζοντες πώς να άναπτερώσωμεν το φρόνημα τών Μακεδόνων, να φανατίσωμεν αύτους υπερ ήμών, να έμπνεύσωμεν εις αύτους την άποστροφη προς τους Βουλγάρους δολοφόνους, έρχόμεθα σήμερον να το έπιτύχωμεν με τα κενα λόγια καϊ τας έκ τού ασφαλούς άπειλας καϊ τους βρυγμους τών οδόντων.

Ποιος είμπορεί ν αμφισβητήσει δτι οι Βούλγαροι με τα τερατώδη κακουρ­γήματα που κάμνουν δεικνύουν καϊ έθελοθυσίαν πρωτοφανη καϊ πατριωτισμον τυφλον καϊ είς τους λαους της Μακεδονίας έμπνεύουν την ίδέαν, δτι εϊνε "Εθνος με ζωην καϊ νεύρα καϊ αποφασιστικότητα;
Οι "Ελληνες βεβαίως τοιούτο πρόγραμμα ένεργείας, πρόγραμμα έξοντώσεως, δηώσεως καϊ έμπρησμών ουδέποτε διενοήθημεν να καταρτίσωμεν οϋτε είς το μέλ­λον θα έπιχειρήσωμεν παρόμοια κινήματα τούτων δια να άμυνθώμεν υπερ τών δικαιωμάτων μας έν Μακεδονία. Αι ένέργειαί μας έν τη χώρα ταύτη εϊνε έκ διαμέ­τρου αντίθετοι προς τας τών κακούργων ορδών τών Βουλγάρων. Ημείς έργαζόμεθα δπως έμπνεύσωμεν την έμπιστοσύνην τών οίκούντων την χώραν ταύτην δια της διαδόσεως της γλώσσης, της θρησκείας, τού πολιτισμού καθόλου. Άν δμως ή Εύρώπη λαμβάνη ύπ' όψιν τα κακουργήματα τών Βουλγάρων καϊ δεν ύπολογίζη είς την έκπολιστικην ένέργειαν τών Ελλήνων, τί δυνάμεθα άλλο να κάμωμεν παρά να διαμαρτυρηθώμεν έπ' ονόματι τού πολιτισμού καϊ ύπερ τών αναρίθμητων όμοεθνών μας, οϊτινες υφίστανται τόσα δεινοπαθήματα έκ μέρους τών έχόντων θηριώδη ένστικτα Βουλγάρων;

Ενώ όμως ούτοι προσπαθούν δια τοιούτων άτίμων μέσων να προκαλέσουν την προσοχην τών Μακεδόνων, ήμείς οι Ελληνες δεν κατορθώσαμεν άκόμη να έχωμεν ένα σύγχρονο χάρτη της Μακεδονίας, άλλ άρκούμεθα είς τον ξεθωριασμένον τού Κίπερτ, οϋτε έμβριθές τι σύγγραμα άπεκτήσαμεν πραγματευόμενον με άκρίβειαν καϊ εύσυνειδησίαν την χώραν ταύτην ύπο έποψιν έθνολογικήν, τοπογραφικην καϊ γλωσσολογικήν... .[20]

Ο ανώνυμος αρθρογράφος σκιαγράφησε τις διαφορές Ελλήνων και Βουλγάρων. Στη σκληρότητα, τη βαυνασότητα, αλλά και στην πειθαρχία, το οργανωτικό πνεύμα, την αποφασιστικότητα για ανδραγαθήματα των Βουλγάρων οι Έλληνες είχαν να αντι­τάξουν την πολιτιστική τους υπεροχή. Αλλά το ερώτημα ήταν κατά πόσο μπορούσε πλέον «η πολιτιστική υπεροχή των Ελλήνων» να είναι λυσιτελής για την πολιτική του Ελληνισμού ή κατά πόσο οι Μεγάλες Δυνάμεις και ο Σουλτάνος μπορούσαν να σώσουν τον Ελληνισμό. Ο αρθρογράφος διαισθάνθηκε τον ελλοχεύοντα κίνδυνο για τον Ελληνισμό. Το κίνημα των Βουλγάρων ήταν καταδικασμένο σε αποτυχία, ωστόσο οι Βούλγαροι στη δίνη των ταραχών εξανάγκαζαν τους κατοίκους πατριαρχικών χωριών να μεταστραφούν στην εξαρχία. Μέχρι τις αρχές του 1904 περίπου 65 πατρι­αρχικά χωριά είχαν προσχωρήσει με τη βία στη σχισματική βουλγαρική εκκλησία [21]. Έτσι, θα μπορούσαν ίσως να ισχυριστούν οι Βούλγαροι ότι πληθυσμιακά υπερείχαν. Επρόκειτο για μια τακτική που ήδη εφαρμοζόταν στην Ανατολική Ρωμυλία. Ειδήσεις στον ελληνικό τύπο για βιαιοπραγίες κατά Ελλήνων ιερέων στη Καστοριά από τις ομάδες του Vasil Cekalarov ερέθιζαν περισσότερο την κοινή γνώμη στην Αθήνα [22].

Η εξέγερση του Ίλιντεν συνέπεσε με την έναρξη του προεκλογικού αγώνα για τη δημαρχία Αθηνών με υποψηφίους τον Σπυρίδωνα Μερκούρη, που διεκδικούσε μια δεύτερη θητεία, και τον Αγγελόπουλο. Τα κομματικά πάθη και τα συνηθισμένα στην Ελλάδα προεκλογικά έκτροπα επισκίασαν προσωρινά τα τεκταινόμενα στη Μακεδονία. Αλλά η είδηση για την καταστροφή του Κρουσόβου και την ύπαρξη θυμάτων μεταξύ των Ελλήνων της πόλης δεν άφησε ασυγκίνητο τον πληθυσμό της Αθήνας. Συγκροτήθηκε αμέσως μια «Επίκουρος των Μακεδόνων Επιτροπή» για τη συλλογή εράνων υπέρ των δεινοπαθούντων Ελλήνων της Μακεδονίας με Πρόεδρο τον Μητροπολίτη Αθηνών Θεόκλητο και μέλη του Προεδρείου τον Ι. Βαλαωρίτη, τον Δ. Βικέλα, τον Μ. Δραγούμη, τον Ι. Καυτατζόγλου, τον Κ. Ρακτιβάν και τον Γ. Στρέιτ.

Στην έκκληση της επιτροπής αναφερόταν χαρακτηριστικά:

Βαρεία συμφορα ένέσκηψεν έπϊ την Μακεδονίαν. Ξένοι έπιδρομείς, την έλευθερίαν έχοντες άνα στόμα, άλλα πύρ καϊ σίδηρον άνα χείρας φέροντες, έπιδιώκουσιν την έξόντωσιν τού Ελληνικού καϊ Όρθόδοξου πληθυσμού, ληστεύ-οντες, καίοντες οίκίας, σχολεία καϊ ναούς, σφάζοντες άνδρας, γυναίκας, παιδία, ιερείς, δλους τους μη στέργοντας ν άπαρνηθώσιν την έλληνικην καταγωγην καϊ την πατρώαν πίστιν.

Ύψιστον εϊνε καθηκον τών απανταχού Ελλήνων να έλθωσιν άρωγοϊ είς την τοσαύτην τών όμαιμόνων καϊ όμοθρήσκων κακοδαιμονίαν, να έπουλώσωσι τα τραύματα, να ένισχύσωσιν το έθνικον φρόνημα καϊ ματαιώσωσι τας κατα τού Μακεδονικού Ελληνισμού έπιβουλάς [23].

Στη συλλογή των εράνων, με πρόταση του Ι. Πεσμαζόγλου, Διευθυντού της Τρά­πεζας της Ελλάδας, πρωτοστάτησαν οι τράπεζες [24], αλλά συγκινητική υπήρξε και η συνεισφορά του απλού κόσμου [25], που τώρα άρχισε να ευαισθητοποιείται στο Μακεδονικό. Όταν φάνηκε ότι ο τουρκικός στρατός άρχισε να ανακτά τον έλεγχο, η κυβέρνηση Ράλλη επέτρεψε τη διοργάνωση μιας συγκέντρωσης διαμαρτυρίας των Μακεδόνων της Αθήνας. Η συγκέντρωση πραγματοποιήθηκε στις 15 Αυγούστου στις στήλες του Ολυμπίου Διός. Δεν εκφωνήθηκαν λόγοι αλλά απλά διαβάστηκε από τον Αντιπρόεδρο του Συλλόγου, Θωμά Σταύρου, ένα ψήφισμα όπου ανάμεσα στα άλλα τονιζόταν:

Διαμαρτυρόμεθα διά τό χυνόμενον αίμα τών κατά χιλιάδας άγρίως κατακρε­ουργημένων άόπλων άδελφών ήμών, διά τάς λεηλασίας, άτιμώσεις, δηώσεις καϊ τους έμπρησμους τών χωρίων αυτών νπό τών ληστανταρτών τής Βουλγαρίας.

Βεβαιοϋμεν τήν Ευρώπην, ότι έάν οί σήμερον δεινά πάσχοντες υπό τών Βουλγά­ρων Μακεδόνες ήθελον άντεπεξέλθη ένόπλως κατά τών έκ Βουλγαρίας έπιδρομέων, ουδεμία σήμερον ληστρική βουλγαρική συμμορία ήθελε τολμήσει νά λυμαίνεται τήν χώραν ήμών. Δεν τό έπράξαμεν δέ, ίνα μή διαταράξωμεν τήν είρήνην τής Ευρώπης καϊ διότι ουδέποτε ήλπίζομεν ότι ή Ευρώπη ήθελεν έπιτρέψει πρό τών ομμάτων αυτής νά διαπράττωνται τοιαϋτα κακουργήματα. Δηλοϋμεν, ότι έν δικαία άγανακτήσει διατελοϋντες πάντες οί Μακεδόνες διά τήν παράτασιν τής άγρίας καϊ άφόρητου ταύτης καταστάσεως, θέλουσιν έπϊ τέλους έξαναγκασθή είς ένοπλον δράσιν πρός ίδίαν αυτών άμυναν κατά τών έκ Βουλγα­ρίας ληστών [26].

Η «πολιτιστική υπεροχή των Ελλήνων», το εκπαιδευτικό και εκκλησιαστικό έργο, δεν αρκούσε πλέον για την επιβίωση του Ελληνισμού της Μακεδονίας. Η καταφυγή στα μέσα που μετερχόταν ο εχθρός κρίθηκε αναγκαία, αν η κατάσταση εκτραχυνόταν. Ο αγώνας εκ των πραγμάτων θα ήταν αμυντικός μπροστά στη θηρι­ώδη επέλαση των Βουλγάρων. Όταν ταυτίστηκαν τα θύματα της καταστροφής του Κρουσόβου, τελέστηκε μνημόσυνο στις 24 Αυγούστου στη Μητρόπολη Αθηνών με κάθε επιβλητικότητα μέσα σε μια συγκινησιακή ατμόσφαιρα. Παραβρέθηκαν ο δήμαρχος Μερκούρης, δημοτικοί σύμβουλοι, μέλη του Κεντρικού Μακεδονικού Συλλόγου, αξιωματικοί του Πεζικού και της Χωροφυλακής και πολλοί Μακεδόνες της Αθήνας και του Πειραιά [27]. Ήταν η πρώτη φορά που όχι μονάχα το αθηναϊκό κοινό αλλά και ο Ελληνισμός του εξωτερικού διέγνωσαν τον κίνδυνο για τη Μακε­δονία και ευαισθητοποιήθηκαν. Η ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου διοργάνωσε έρανο για τους άστεγους Έλληνες του Κρουσόβου, βρίσκοντας μεγάλη ανταπό­κριση στην εκεί ελληνική παροικία [28]. Στο Μόναχο η ελληνική κοινότητα τέλεσε μνημόσυνο για τα θύματα του Ίλιντεν, ενώ σε εκδήλωση στο Ξενοδοχείο Mirabbel της βαυαρικής πρωτεύουσας μίλησε ο Καθηγητής της Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Σπυρίδων Λάμπρος ο οποίος στον λόγο του επισήμανε ότι θα έλθει η ημέρα που και η Ελλάδα θα διεκδικήσει τα δίκαιά της στη Μακεδονία δια του πυρός και δια του ξίφους [29].


==================================================================
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[8]-Βλ. τη συλλογή εγγράφων Osvoboditelnata Borba na Balgarite v Makedonija i Odrisko1902/1904. Diplomaticeski Dokumenti, έπιμ. έκδοσης N. Todorov, Σόφια 1978, σ. 35.
[9]- Βλ. ό.π., σ. 36
[10]- Βλ. τη συλλογή εγγράφων της Γενικής Διεύθυνσης Αρχείων, Arhivite Govorjat (25). Iz Arhiva na Goce Delcev, επιμ. έκδοσης Iva Burilkova-Coco Biljarski, Σόφια 2003, σ. 194.
[11]- Βλ. Το Άστυ, 26.7.1903.
[12]- Βλ. ό.π., 24.7.1903.
[13]- Βλ. ό.π., 26.7.1903.
[14]- Βλ. ό.π., 28.7.1903.
[15]- Βλ. ό.π., 29.7.1903.
[16]- Βλ. ό.π., 1.8.1903.
[17]- Βλ. ό.π., 27.7.1903.[18]- Βλ. ό.π., 27.8.1903.
[19]- Βλ. Τὸ Ἄστυ, 29.7.1903.
[20]- Βλ. Τὸ Ἄστυ, 3.8.1903
[21]-Βλ. Παράρτημα της έκθεσης του Δ. Καλλέργη προς τον Αθ. Ρωμάνο, Μοναστήρι 20.2.1904,στη συλλογή εγγράφων Οι Απαρχές του Μακεδονικού Αγώνα (1903-1904). 100 έγγραφα από τοΑρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας, Εισαγωγή Βασίλης Γούναρης, Επιμέλεια-Σχολι-ασμός Π. Καραμπάτη - Π. Κολτούκη - Χρ. Μανδατζής - Ιακ. Μιχαηλίδης - Άγγ. Χοτζίδης, ΜουσείοΜακεδονικού Αγώνα, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 139.
[22]- Βλ. Το Άστυ, 4.8.1903.
[23]- Βλ. ό.π., 10.8.1903.
[24]- Βλ. ό.π., 18.8.1903.
[25]- Βλ. ό.π., 24.8.1903.
[26]- Βλ. Τό Άστυ, 16.8.1903.
[27]- Βλ. ό.π., 25.8.1903.
[28]- Βλ. ό.π., 17.11.1903.[29]- Αυτόθι


ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ..............ΕΔΩ