«Παιχνίδια» με ιθαγένεια και εθνικότητα

του Σταύρου Λυγερού

αναδημοσίευση από την Καθημερινή

Στην τελευταία πρότασή του ο μεσολαβητής του ΟΗΕ αναγνωρίζει «μακεδονική» εθνότητα και γλώσσα

Oλα δείχνουν ότι οι διεργασίες στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για τη δρομολόγηση λύσης στο ζήτημα της ονομασίας δεν πρόκειται να φέρουν αποτέλεσμα. Η Κοντολίζα Ράις και ο Ντάνιελ Φριντ καταβάλλουν φιλότιμες προσπάθειες να δεσμεύσουν τις δύο πλευρές σ’ ένα πλαίσιο, αλλά οι προοπτικές είναι μάλλον αμελητέες.

Η αμερικανική διπλωματία επιχειρεί να εμπλέξει τις πολιτικές ηγεσίες για να σπάσει το αδιέξοδο που υπάρχει στις συνομιλίες των διαπραγματευτών με τον μεσολαβητή του ΟΗΕ. Η Ντόρα Μπακογιάννη εμφανίσθηκε ανοικτή και έτοιμη για παζάρι, αλλά τα Σκόπια αρνούνται να κάνουν πίσω από τις δικές τους «κόκκινες γραμμές». Η δημόσια σύγκρουση του προέδρου Μπράνκο Τσερβένκοφσκι με τον πρωθυπουργό Νίκολα Γκρούεφσκι αφορά την τακτική και βεβαίως συνυφαίνεται με τις μεταξύ τους πολιτικές αντιθέσεις. Επί της ουσίας, οι διαφωνίες τους είναι ασήμαντες, όπως σωστά επισήμανε ο Μάθιου Νίμιτς.

Αδιαλλαξία

Ο Νίκολα Γκρούεφσκι παραμένει στην αδιάλλακτη θέση του. Αγοράζει χρόνο, στηριζόμενος στην εκτίμηση ότι η Ελλάδα δεν θα αντέξει επί μακρόν να ασκεί βέτο. Κατά την εκτίμησή του, υπό το κράτος αμερικανικών και ευρωπαϊκών πιέσεων ο Κώστας Καραμανλής αργά ή γρήγορα θα υποχωρήσει, συμφωνώντας σε μία βολική για τους Σλαβομακεδόνες διευθέτηση. Η εκτίμηση αυτή, όμως, μπορεί να δικαιωθεί μόνο εάν η Αθήνα διαπράξει παιδαριώδη σφάλματα, δεδομένου ότι έχει το πλεονέκτημα.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο πρωθυπουργός της FYROM όχι μόνο δεν μετέβη ο ίδιος στη Νέα Υόρκη για να μην υποστεί πιέσεις, αλλά και άσκησε κριτική στον Μπράνκο Τσερβένκοφσκι, που πήγε, επειδή δεν βρήκε λύση! Εσπευσε, βεβαίως, να υπενθυμίσει ότι παραμένει σε ισχύ η θέση του πως ακόμα κι αν προκύψει συμφωνία, αυτή θα τεθεί σε δημοψήφισμα.
Η δήλωσή του αυτή ουσιαστικά ανατρέπει το θεμέλιο των διεξαγόμενων συνομιλιών. Είναι παράλειψη, που η ελληνική διπλωματία δεν έχει θέσει ως προϋπόθεση την αποσαφήνιση του κρίσιμου αυτού ζητήματος. Εάν η κυβέρνηση των Σκοπίων θέτει ως όρο τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, η Αθήνα είναι υποχρεωμένη για λόγους ισορροπίας να ρίξει στο τραπέζι αντίστοιχο χαρτί. Τέτοιο χαρτί είναι η διεξαγωγή δημοψηφίσματος, με ερώτημα που να διασυνδέει την ένταξη της FYROM στο ΝΑΤΟ και προοπτικά στην Ε.Ε. με συγκεκριμένους όρους για την ονομασία.

Το νέο στοιχείο που προέκυψε από τις επαφές στη Νέα Υόρκη είναι το «σλάλομ» του Μάθιου Νίμιτς σχετικά με την ταυτότητα των γειτόνων. Υπενθυμίζουμε ότι στην τελευταία πρότασή του προβλέπει ρητά ότι η σλαβομακεδονική εθνότητα/γλώσσα θα αποκαλείται «μακεδονική», ικανοποιώντας απολύτως το μείζον αίτημα των Σκοπίων.

Στη συνάντηση μαζί του, η Ντόρα Μπακογιάννη τον πίεσε σ’ αυτό το ζήτημα με το επιχείρημα πως η εντολή του Συμβουλίου Ασφαλείας προβλέπει διαπραγματεύσεις μόνο για το όνομα του κράτους. Στις δηλώσεις του αμέσως μετά τη συνάντηση, ο μεσολαβητής είπε ότι ο ΟΗΕ αναγνωρίζει κράτη και δεν αναγνωρίζει ούτε εθνότητες ούτε ιστορικά στοιχεία. Κατά συνέπεια, ο ίδιος ασχολείται με το όνομα του κράτους και όχι με τις εθνικές ταυτότητες.

Ταυτότητα

Η αλήθεια είναι ότι ο ΟΗΕ εμμέσως πλην σαφώς αναγνωρίζει εθνότητες και γλώσσες, αφού στην καρτέλα κάθε κράτους-μέλους καταγράφεται και το όνομα της εθνότητας και της γλώσσας. Δεν είναι, όμως, μόνο αυτό. Η υπουργός Εξωτερικών ερμηνεύει τις δηλώσεις Νίμιτς σαν επιβεβαίωση της ελληνικής θέσης ότι αποκλειστικό αντικείμενο των διαπραγματεύσεων είναι το όνομα του κράτους.

Εάν ίσχυε αυτή η ερμηνεία, θα έπρεπε να ζητήσει από τον μεσολαβητή να απέσυρε αμέσως από το τραπέζι την πρότασή του, που αναγνωρίζει «μακεδονική» εθνότητα/γλώσσα. Το γεγονός ότι δεν το κάνει είναι μία ένδειξη ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο καλά όσο εμφανίζονται. Οταν ρωτήθηκε για το γεγονός ότι στην πρότασή του υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά στην ταυτότητα των γειτόνων, ο Μάθιου Νίμιτς απάντησε ότι ασχολείται με national identity και όχι με people’s ethnic identity.

Υπάρχουν δύο διακριτές μεταξύ τους έννοιες. Υπάρχει η ιθαγένεια και υπάρχει η εθνικότητα. Η ιθαγένεια προκύπτει από την ιδιότητα του πολίτη ενός κράτους. Η εθνικότητα προκύπτει από την εθνική συνείδηση. Οι Βορειοηπειρώτες έχουν αλβανική ιθαγένεια, αλλά ελληνική εθνικότητα. Οι κάτοικοι του Βελγίου έχουν βελγική ιθαγένεια, αλλά όσον αφορά την εθνικότητα είναι Βαλλόνοι ή Φλαμανδοί.

Εάν ο Μάθιου Νίμιτς με τον όρο national identity εννοεί την ιθαγένεια, δεν χρειάζεται να κοπιάσει για να της βρει όνομα. Το όνομα της ιθαγένειας είναι παράγωγο της κρατικής ονομασίας. Αν π.χ. το κράτος ονομασθεί Ανω Μακεδονία, οι κάτοικοί του θα είναι Ανωμακεδόνες όσον αφορά την ιθαγένεια. Οσον αφορά την εθνικότητα θα είναι Σλαβομακεδόνες, Αλβανοί ή οτιδήποτε άλλο.

Συνεταιρικό κράτος

Υπενθυμίζουμε ότι μετά τη συμφωνία της Αχρίδας, η FYROM έπαψε και τυπικά να είναι εθνικό κράτος των Σλαβομακεδόνων. Είναι –έστω και ετεροβαρώς– συνεταιρικό κράτος Σλαβομακεδόνων και Αλβανών. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η ιθαγένεια των πολιτών του δεν ταυτίζεται με την εθνικότητά τους. Η ιθαγένεια είναι κοινή, ενώ η εθνικότητα όχι.
Είναι ξεχωριστό ζήτημα εάν τα μέλη της κυρίαρχης εθνότητας θα αποκαλούνται «Μακεδόνες», όπως απαιτούν, ή μ’ έναν εθνογεωγραφικό προσδιορισμό του τύπου Σλαβομακεδόνες. Η Αθήνα δεν έχει κανένα λόγο να αποφύγει τη συζήτηση και σ’ αυτό το επίπεδο. Ειδικά όταν τα Σκόπια επιμένουν να φέρνουν το ζήτημα και να επιχειρούν τη δημιουργία τετελεσμένων.

Ο πυρήνας του προβλήματος είναι η μονοπώληση από τους Σλαβομακεδόνες της μακεδονικής ταυτότητας και κατ’ αυτό τον τρόπο η εγγραφή υποθηκών στο σύνολο της Μακεδονίας. Ακόμα και εάν αποδεχθούν για το κράτος σύνθετη ονομασία, που αντανακλά την πραγματικότητα της περιοχής, το ιδεολόγημα του Μακεδονισμού δεν θα ακυρωθεί. Θα ακυρωθεί μόνο εάν ταυτοχρόνως αλλάξει και το όνομα της κυρίαρχης εθνότητας/γλώσσας. Ο όρος «μακεδονική» δηλώνει το Ολον και γι’ αυτό είναι απαράδεκτος. Την πραγματικότητα αντανακλά ένας εθνογεωγραφικός προσδιορισμός (όπως σλαβομακεδονική) που δηλώνει ότι πρόκειται για Μέρος.

Αυτοαποκλείονται

Στο επίπεδο της τακτικής είναι πολιτικά κρίσιμο η Αθήνα να υπογραμμίζει συνεχώς ότι συζητάει μόνο προτάσεις, που ακυρώνουν τη μονοπώληση της μακεδονικής ταυτότητας. Εχει συμφέρον να στείλει διεθνώς το μήνυμα ότι με την πολιτική τους τα Σκόπια υπονομεύουν την ουσία της διαπραγμάτευσης και ως εκ τούτου αυτοαποκλείονται από τους ευρωατλαντικούς θεσμούς.

Σ’ ό,τι αφορά τον χρόνο, η Ελλάδα δεν έχει λόγο να καθυστερεί, αλλά πολύ περισσότερο δεν έχει λόγο να βιάζεται. Δεν είναι η επισπεύδουσα. Εάν δεν κάνει χονδροειδή λάθη και μείνει αταλάντευτη, ο χρόνος θα δουλέψει για λογαριασμό της. Η εμμονή των Σλαβομακεδόνων στον Μακεδονισμό είναι με στρατηγικούς όρους επικίνδυνη γι’ αυτούς πολυτέλεια. Με την πάροδο του χρόνου θα υποχρεωθούν από τα πράγματα να το συνειδητοποιήσουν.