Βιβλιοκριτική στο προσωρινά αποσυρθέν βιβλίο των Σκοπίων "Military History of Macedonia"

Vance Stojcev, Military History of Macedonia, Skopje, Military Academy «General Mihailo Apostolski», 2004, pp.770 (with a supplement, Maps, pp. 136), του Ευάγγελου Κωφού που δημοσιεύτηκε στο τεύχος "Μακεδονικά , 2007, ΛΣΤ" της Εταιρείας των Μακεδονικών Σπουδών.

Το ογκώδες σε αριθμό σελίδων (770) και χαρτών (128) δίτομο έργο του Βάντσε Στόιτσεφ, Military History of Macedonia (Στρατιωτική Ιστορία της Μακεδονίας) ,εκδόθηκε αρχικά στα σλαβομακεδονικά (2000) για χρήση από τη Στρατιωτική Ακαδη­μία των Σκοπίων.

Κυκλοφόρησε στα αγγλικά (2004) με τη φιλοδοξία να καταστήσει ευρέως γνωστή στο στρατιωτικό αλλά και γενικότερο κοινό του εξωτερικού, την «28 αιώνων» ένδοξη στρατιωτική ιστορία του «μακεδονικού λαού».

Όπως αναφέρεται προλογικά, η έκδοση χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Άμυνας της ΠΓΔΜ, με εκδότη τη «Στρατιωτική Ακαδημία "Στρατηγός Μ. Αποστόλσκι"». Είναι προφανές ότι πρόκειται για κρατική πρωτοβουλία που στοχεύει στην προ­βολή και την καθιέρωση διεθνώς του δόγματος της ιστορικής συνέχειας του «μακεδο-νικού λαού» και της διαχρονικής ενότητας του γεωγραφικού χώρου. Με το έργο αυτό, το δόγμα της «συνέχειας» επεκτείνεται και στον χώρο της στρατιωτικής ιστορίας.

Κατά τον συγγρ., η έκδοση υπήρξε επιβεβλημένη για τρεις κυρίως λόγους: Πρώ­το, γιατί η μεγαλοϊδεατική νοοτροπία γειτονικών λαών (Σέρβων, Βουλγάρων, Ελλή­νων και Αλβανών) είχε κατορθώσει να οικειοποιηθεί και προσπορισθεί το μακραίον πολεμικό παρελθόν του μακεδονικού λαού. Δεύτερο, γιατί στην πρώην Σ.Ο.Δ. Γιου­γκοσλαβίας η παρουσίαση της μακεδονικής στρατιωτικής ιστορίας είχε περιοριστεί απλώς στην εξιστόρηση των αγώνων του «μακεδονικού λαού» κατά την επανάστα­ση του Ίλιντεν (1903) και την αντίσταση στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Και, τρίτο, γιατί την ιστορία τη γράφουν οι νικητές (υπονοεί εδώ τους Βουλγάρους, Έλληνες, Σέρβους οι οποίοι προφανώς τη διαστρέβλωσαν) και τώρα, μετά την ανε­ξαρτησία της ΠΓΔΜ, ήρθε η ώρα που οι «Μακεδόνες» θα αποκαταστήσουν το ιστο­ρικό παρελθόν τους. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο συγγρ., «Macedonian military history, which has a continuity of 28 centuries, was never a part of school curricula nor it was a subject of scientific research as a whole» (Η Μακεδονική στρα­τιωτική ιστορία, η οποία έχει μία συνέχεια 28 αιώνων, δεν υπήρξε ποτέ αντικείμενο των σχολικών μαθημάτων ούτε αποτέλεσε αντικείμενο, ως σύνολο, των επιστημονι­κών ερευνών) (σ. 1).

Με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της «Republika Makedonija» (1991) και την έκρηξη της εθνικιστικής ιστοριογραφίας στην ΠΓΔΜ άνοιξε ο δρόμος, με την επίνευση βεβαίως της πολιτικο-στρατιωτικής ηγεσίας της χώρας[1], να επωμισθεί ο συγγρ. το όντως τιτάνιο έργο της μύησης της νέας γενιάς στρατιωτικών στελεχών στα στρα­τιωτικά κλέη μακρινών και εγγύτερων προγόνων. Ειδικότερα, σημειώνεται ότι το έρ­γο ακολουθεί το πρόγραμμα του μαθήματος της Στρατιωτικής Ιστορίας της Στρα­τιωτικής Ακαδημίας, «για να χρησιμοποιηθεί ως βασικό εγχειρίδιο για τους υποψη­φίους αξιωματικούς και μεταπτυχιακούς σπουδαστές».
Αναμφίβολα το χρονικό εύρος που καλύπτει το δίτομο έργο εντυπωσιάζει. Ωστόσο, μια σύντομη ματιά στις βιβλιογραφικές πηγές αποκαλύπτει τη μονομέρειά του. Η προέλευσή των πηγών είναι κυρίως η πλούσια σ/μακεδονική εκδοτική παρα­γωγή, με την προσθήκη επιλεγμένων βουλγαρικών και γιουγκοσλαβικών εκδόσεων καθώς και αρχειακών συλλογών. Κάποια εξαίρεση παρατηρείται για την περίοδο της Αρχαιότητας, με την αναφορά ξένων συγγραφέων, ιδίως εκείνων που μπορούν να προσφέρουν στοιχεία για τη μη ελληνικότητα των Αρχαίων Μακεδόνων και τις διενέξεις και διαφορές τους με τον αρχαίο ελληνικό κόσμο.

Εντυπωσιακή είναι η άγνοια ή η σκόπιμη αποσιώπηση ελληνικών συγγραμμά­των. Μοναδικές εξαιρέσεις αναφέρονται: Στο κεφ. «Αρχαιότητα»: M. Andronikos, Vergina. Στους «Μέσους Χρόνους, ώς τον 19ο αι.»: ουδέν, «Οθωμανική περίοδος και Νεότεροι Χρόνοι»: σε σύνολο 174 συγγραμμάτων μόνο δύο: E. Kofos, Nationalism and Communism in Macedonia, (Εθνικισμός και Κομμουνισμός στην Μακεδονία) (1964), και I. Vasdravellis, The Greek Struggle for Independence: The Macedonians in the Revolution of 1821 (Ο Ελληνικός Αγώνας για Ανεξαρτησία: Οι Μακεδόνες στην Επανάσταση του 1821) (1968).

Πληρέστερη εικόνα παρέχει ο παρατιθέμενος πίνακας περιεχομένων. Η ανισομέρεια προδίδει και την πολιτική βαρύτητα που έχουν για τον συγγρ. οι διάφορες ιστορικές εποχές στη διαμόρφωση του μύθου της ιστορικής συνέχειας.

Military Organization and Military Art of Ancient Macedonians ................................ 11
Military Organization of Macedonia in the Middle Age ............................................... 47
Organization and Military Art of Samoil's Macedonian Army........................................... 61
Uprisings and Wars in Macedonia from XI to XIV Century ......................................... 83
Ottoman Conquering of the Balkan Peninsula and Penetration into Macedonia 111
The Fight of the Macedonian People against the Ottoman Rule until the XIX c 125
Liberation and Revolutionary Fight of the Macedonian People in the XIX c . . 165
The Ilinden Uprising ........................................................................................................... 263
Military Events in Macedonia after the Ilinden Uprising until the Balkan Wars 369
Macedonia in the Balkan Wars ...................................................................................... 397
Macedonia during World War I ..................................................................................... 485
Macedonia during World War II.................................................................................... 529
Conclusion .......................................................................................................................... 689

Η Στρατιωτική Οργάνωση και η Τέχνη του Πολέμου των Αρχαίων Μακεδόνων 11
Η Στρατιωτική Οργάνωση στη Μακεδονία κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα . . 47Η Οργάνωση και η Τέχνη του Πολέμου του μακεδονικού στρατού του Σαμουήλ 61
Εξεγέρσεις και Πόλεμοι στη Μακεδονία από τον 11ο έως τον 14ο αι........................ 83
Η Οθωμανική κατάκτηση της Βαλκανικής Χερσονήσου και η διείσδυση στη
Μακεδονία ..................................................................................................................... 111
Ο Αγώνας του Μακεδονικού Λαού εναντίον της Οθωμανικής Κυριαρχίας μέ-χρι τον 19ο αι................................................................................................................. 165
Η Επανάσταση του Ίλιντεν ........................................................................................... 263
Πολεμικά Γεγονότα στη Μακεδονία από την Επανάσταση του Ίλιντεν μέχρι
τους Βαλκανικούς Πολέμους 369
Η Μακεδονία κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων ..................................... 397
Η Μακεδονία κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ........................ 485
Η Μακεδονία κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ...................... 529
Συμπεράσματα ................................................................................................................... 689

Είναι αδύνατο να γίνει λεπτομερής αναφορά των ιστορικών ακροβατισμών του συγγρ. Από ορισμένα δειγματοληπτικά παραθέματα εύκολα γίνονται αντιληπτές οι κεντρικές ιδεολογικές κατευθύνσεις του, οι οποίες, βέβαια, δεν είναι προσωπικές, α­φού κατά βάση πρωτοεμφανίζονται στα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας της Στοιχειώ­δους και Μέσης Εκπαίδευσης της ΠΓΔΜ, ιδιαίτερα μετά την ανακήρυξη της ανε­ξαρτησίας της χώρας.

Το όλο ιδεολογικό υπόστρωμα του έργου φαίνεται να στηρίζεται σε ορισμένους βασικούς πυλώνες:

(1) Τον σαφώς προκαθορισμένο και διαχρονικά αναλλοίωτο γεωγραφικό χώρο, «Μακεδονία» (βλ. γνωστό χάρτη με τα τυποποιημένα γεωγραφικά/εθνικά όρια).

(2) Ολόκληρος ο χώρος αυτός θεωρείται ως η διαχρονική πατρίδα του «μακεδονικού λαού». (Και οι δύο είναι έννοιες επίσης διαχρονικές και αναλλοίωτες).

(3) Στο διάβα των 28 αιώνων, κάθε άλλη παρουσία, με επιβολή ξένης εξουσίας ή πληθυσμιακή αλλοίωση του χώρου, θεωρείται «κατακτητική», «εχθρική», «μετα­βατική», «παροδική», ακόμα και αν διαρκεί αιώνες. Ως τέτοια, προκαλεί την κι­νητοποίηση του «μακεδονικού λαού», που αντιδρά με πολέμους, εξεγέρσεις και πάσης φύσεως αγώνες.

(4) Εξίσου πολύτιμο είναι το μακεδονικό όνομα, το οποίο δώρισαν στον χώρο οι Αρχαίοι Μακεδόνες, για να καταστεί στο διάβα των αιώνων αναπαλλοτρίωτο κτήμα του «μακεδονικού λαού».

(5) Εξασφαλίζοντας το διαχρονικό copyright ονόματος και χώρου, είναι φυσιολογι­κό, κατά τον συγγρ., να προχωρεί στην οικειοποίηση υπέρ του λαού αυτού κάθε πολεμικής δραστηριότητας στη γεωγραφική περιοχή που έχει χαρτογραφηθεί ως «Μακεδονία».

Τηρείται, δηλ. και στην αφήγηση της στρατιωτικής ιστορίας, το ίδιο μοντέλο με την εξιστόρηση της πολιτικής και πολιτισμικής ιστορίας της Μα­κεδονίας.

Τα παραθέματα που ακολουθούν (σσ. 1-10) διανθίζουν τις προαναφερθείσες ε­πισημάνσεις:

«Macedonian military history includes rebellions, battles, uprisings and wars which the Macedonian people waged on their territory, military events in which Mace­donians participated, as well as world and regional wars which influenced the future of the Macedonian people, from the ancient period until today».

«Η Μακεδονική στρατιωτική ιστορία περιλαμβάνει επαναστάσεις, μάχες, εξε­γέρσεις και πολέμους τους οποίους οι Μακεδόνες διεξήγαγαν στην περιοχή τους,πο-λεμικά γεγονότα στα οποία οι Μακεδόνες συμμετείχαν, όπως παγκόσμιους πολέμους και περιφερειακές συγκρούσεις, οι οποίες επηρέασαν το μέλλον του Μακεδονικού λαού από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα».

«...The Roman Empire was developed over the ruins of the ancient Macedonian Empire, then, the Byzantine Empire was created, the rule of the Bulgarians and the Serbs as transitional phases followed, and finally five centuries of the Ottoman rule that influenced significantly the Macedonian culture and traditions. New states were cre­ated, forced migrations and assimilation carried out, but the Macedonian people existed through the centuries and succeeded to create their own state on the fun­daments [foundations] of their long tradition, cultural and historical heritage».

«...Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δημιουργήθηκε στα ερείπια της Αρχαίας Μακεδονικής Αυτοκρατορίας και αργότερα, εκεί, ιδρύθηκε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η κυριαρχία των Βουλγάρων και των Σέρβων ακολούθησαν ως μεταβατικές φάσεις και τέλος η Οθωμανική διακυβέρνηση που επηρέασε σημαντικά τον Μακεδονικό πολιτι­σμό και τις παραδόσεις. Νέα κράτη δημιουργήθηκαν, αναγκαστικές μεταναστεύσεις και αφομοιώσεις διενεργήθηκαν, όμως ο Μακεδονικός λαός συνέχισε να υπάρχει μέ­σα στους αιώνες και κατόρθωσε να δημιουργήσει το δικό του κράτος θεμελιωμένο στη μακρά παράδοσή του, στην πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά του».

«....[Invaders and conquerors] tried to destroy or usurp the Macedonian cul­tural and other civilization values, i.e. those of the ancient Macedo­nians. The Romans were the first to acquire these values, then the Byzantines and the Ottomans. A significant piece of it was either destroyed or usurped by the neighbours».

«.(Εισβολείς και κατακτητές) προσπάθησαν να καταστρέψουν ή να σφετερι-στονν την παιδεία και άλλες αξίες του πολιτισμον των Μακεδόνων (δηλ. των αρχαί­ων Μακεδόνων). Οι Ρωμαίοι ήταν οι πρώτοι που απέκτησαν αυτές τις αξίες, ακο­λούθησαν οι Βυζαντινοί και οι Οθωμανοί. Ένα σημαντικό μέρος τους είτε κατα­στράφηκε είτε έγινε αντικείμενο σφετερισμού από τους γειτονικούς λαούς».

«There are events and facts which determine the ethnic genesis of the Macedonian nation, such as [....] the Macedonian State of Samoil, where Ancient Macedonians, Southern Slavs and other local population participated. The creation of the me­dieval Macedonian state indicates the constitution of the Macedonian nation».

«.Υπάρχουν γεγονότα αποφασιστικής σημασίας στην εθνογένεση του Μακε-δονικού έθνους, όπως [...] το Μακεδονικό κράτος του Σαμουήλ, στο οποίο οι Αρχαί­οι Μακεδόνες, οι Νότιοι Σλάβοι και άλλοι πληθυσμοί της περιοχής ήταν μέρος του. Η δημιουργία του μεσαιωνικον Μακεδονικον κράτους υποδεικννει (αποτελεί το ο­ρόσημο) τον σχηματισμό του Μακεδονικον κράτους».

«Megalomaniac ideas and programs appeared for the creation of Greater Bulgaria, Greater Serbia, Greater Greece and Greater Albania. And each of these ideas included Macedonia in their plans....[They] created their plans for the destruction or usurpation of archeological discoveries, artifacts and archive documents, which proved the uniqueness of the Macedonian people and their national history. By forgeries, they usurped periods of the Macedonian past and history. Severe national propaganda was used by each of the countries for the purpose of assimilating the Macedonian popula­tion and proving that it was not Macedonian. The Macedonian people never rec­onciled with the attempts for humiliation and continued to fight. That is why the Macedonian military history is almost 28 centuries long».

«Μεγαλοϊδεατισμός και διάφορα προγράμματα εμφανίσθηκαν για τη δημιουρ­γία της Μεγάλης Βουλγαρίας, της Μεγάλης Σερβίας, της Μεγάλης Ελλάδας και της Μεγάλης Αλβανίας. Κάθε ένα από αυτά περιλάμβανε τη Μακεδονία. (Αυτοί) Σχε­δίαζαν την καταστροφή και τον σφετερισμό των αρχαιολογικών ανακαλύψεων, δη­μιουργημάτων και αρχειακού υλικού, που αποδείκνυε τη μοναδικότητα του Μακε-δονικού λαού και της εθνικής του ιστορίας. Με πλαστογραφίες, σφετερίστηκαν πε­ριόδους του Μακεδονικον παρελθόντος και της Μακεδονικής ιστορίας. Με μεθοδι­κότητα η εθνική προπαγάνδα χρησιμοποιήθηκε από κάθε μία από αυτές τις χώρες με σκοπό να αφομοιώσουν τον Μακεδονικό πληθυσμό και να αποδείξουν ότι δεν ή­ταν Μακεδόνες. Ο Μακεδονικός λαός ποτέ δεν συμβιβάστηκε με αυτές τις προσπά­θειες ταπείνωσης του και συνέχισε να μάχεται. Αυτός είναι ο λόγος που η Μακεδο­νική στρατιωτική ιστορία έχει διάρκεια 28 αιώνων».

Χάριν παραδείγματος, επισημαίνονται μόνο, κατά ιστορικές ενότητες, ενδεικτι­κά σημεία που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους Έλληνες.


Αρχαιότητα
(1) Οι Αρχαίοι Μακεδόνες, βέβαια, δεν ήσαν ελληνικό φύλο, ωστόσο -όπως και η γλώσσα τους- συγγένευαν με τους γειτονικούς λαούς, Ιλλυριούς, Θράκες, Παίονες και Έλληνες. Ως στρατιωτικός ιστορικός, ο συγγρ. αδιαφορεί να τεκμηριώ­σει τις απόψεις του, θεωρώντας τες, προφανώς, αυταπόδεικτες.

(2) Η ανάδειξη της πολεμικής υπεροχής των Μακεδόνων έναντι των Ελλήνων δια­τρέχει ολόκληρη την ιστορική περίοδο, μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Ιδιαίτερα προβάλλεται η συμμετοχή Ελλήνων ως μισθοφόρων των Περσών, που μάχονται κατά των νικηφόρων Μακεδόνων. Οι πρώτες μεγάλες νίκες που καταγράφει «η 28 αιώνων στρατιωτική ιστορία του μακεδονικού λαού» είναι της Χαιρώνειας, του Γρανικού ποταμού, της Ισσού κ.λπ. Η νικηφόρα πορεία τερματίζεται με την ήττα των Μακεδόνων από τους Ρωμαίους στην Πύδνα (168 π.Χ.).

(3) Μετά τον θάνατο του «Αλεξάνδρου του Μακεδόνα», ακολουθεί η ελληνιστική περίοδος, η οποία, κατά τον συγγρ., αποτελεί σύνθεση της μακεδονικής, ελληνι­κής και αιγυπτιακής πολιτισμικής κληρονομιάς. Στην περίοδο αυτή αναδεικνύε­ται η «Μακεδονική Αυτοκρατορία». Είναι περίεργο ότι η ιστοριογραφία της ΠΓΔΜ δεν αποτόλμησε (ακόμα;) να μετονομάσει την ελληνιστική περίοδο σε «μακεδονίτικη».


Μέσοι Χρόνοι - Οθωμανική περίοδος

Ακολουθεί ένα τεράστιο ιστοριογραφικό άλμα οκτώ αιώνων, ως την εμφάνιση των σλαβικών φυλών στα νότια Βαλκάνια και ιδιαίτερα στη Μακεδονία. Με την πε­ριγραφή των συγκρούσεων μεταξύ Βυζαντίου και σλαβικών φυλών, θα αναδυθεί και η νέα εθνογένεση του «μακεδονικού λαού». Οι αλλεπάλληλες, πλην όμως ανεπιτυχείς πολιορκίες της Θεσσαλονίκης, που καταλαμβάνουν σημαντική έκταση των στρατιω­τικών γεγονότων της περιόδου αυτής, θέτουν τον συγγρ. προ διλήμματος. Ποιοι είναι οι Μακεδόνες την εποχή αυτή; Οι εντός των τειχών της «Συμβασιλεύουσας» Βυζα­ντινοί, ή οι πολιορκητές της Σλάβοι; Σε κάποιο σημείο γίνεται αναφορά σε «Μακεδό­νες» υπερασπιστές, ενώ στη συνέχεια οι επιτιθέμενοι αναφέρονται ως «Μακεδόνες Σλάβοι». Οι προσεκτικοί αναγνώστες μοιραία θα αναρωτηθούν αν τελικά οι αγώνες για τη Θεσσαλονίκη ανήκουν στην κατηγορία των ...εμφύλιων πολέμων.Εκείνο όμως που έχει σημασία για τον συγγρ. της Στρατιωτικής Ιστορίας της Μακεδονίας, είναι ότι κατά τον 7ο αι., ολόκληρος, πλέον, ο μακεδονικός χώρος έχει καταληφθεί από τις «μακεδονικές» σκλαβινίες με εξαίρεση τη Θεσσαλονίκη. Με δύ­σκολα αποκρυπτόμενη θλίψη, ο συγγρ. σημειώνει ότι παρά τις συνεχείς επιθέσεις κα­τά της πόλης, τελικά οι Σλάβοι αντελήφθησαν ότι ήταν αδύνατο να την καταλάβουν στρατιωτικά. Τότε άρχισαν να διεισδύουν οικονομικά με αποτέλεσμα να τη σλαβο-ποιήσουν μερικώς («and succeeded to partially slavicize the city»).

Το συμπέρασμα είναι ότι η Μακεδονία σλαβοποιείται, και επί δύο αιώνες απο­σπάται από το Βυζάντιο, το οποίο ιδρύει διοικητική διαίρεση -θέμα- με το όνομα «Μακεδονία», στη Δ. Θράκη, με πρωτεύουσα την Odrin (Αδριανούπολη) (σσ. 53-54). Στους επόμενους αιώνες το Βυζάντιο εμφανίζεται να εξαπολύει οιονεί κατακτητι­κούς πολέμους κατά της «σλαβικής» Μακεδονίας, ενώ οι Μακεδόνες Σλάβοι αμύνο­νται προφανώς «του πατρίου εδάφους».

Ενδιαφέρον είναι το ακόλουθο συμπέρασμα του συγγρ. για την περίοδο μετά τον 9ο αι. (σ. 61):

«The Slavic principalities were officially abolished after Byzantium had created new administrative and territorial units called themas. The process of rapproche­ment of the Slavs and the ancient Macedonians continued. The official name for all citizens of Byzantium was 'Romei' (Romans). However, the desire of the Macedonian people for self-rule was opposite to the interests of the Empire. The peo­ple identified themselves by the name of the territory-Macedonian, while the Byzantine chroniclers called the population Slavs and their territory Sklavinia. The name "Macedonia" almost vanished. After establishing the themas, a duality appeared regarding the name "Macedonia". Some authors used it to denote the thema "Macedonia" the borders of which were in the area of west Thrace and northeast Macedonia; others used the "Macedonian" as a historical, eth­nic and geographical name»[2].

«Οι Σλαβικές ηγεμονίες επισήμως καταργήθηκαν αφού το Βυζάντιο δημιούρ­γησε νέες διοικητικές περιφερειακές μονάδες τα λεγόμενα Θέματα. Η πορεία της προσέγγισης των Σλάβων με τους αρχαίους Μακεδόνες συνεχίστηκε.Η επίσημη ο­νομασία όλων των κατοίκων του Βυζαντίου ήταν «Ρωμαίοι». Ωστόσο, η επιθυμία του Μακεδονικού λαού να αυτοδιοικηθεί ήταν αντίθετη προς τα συμφέροντα της Αυτο­κρατορίας. Οι κάτοικοι αυτοπροσδιορίζονταν από το όνομα της περιοχής ως Μακε­δόνες, ενώ οι Βυζαντινοί χρονικογράφοι τους αποκαλούσαν Σλάβους και την περιο­χή τους Σκλαβινία. Το όνομα «Μακεδονία» σχεδόν εξαφανίσθηκε. Μετά την εγκαθί­δρυση των θεμάτων, εμφανίσθηκε η διπλή χρήση του ονόματος «Μακεδονία». Κά­ποιοι συγγραφείς το χρησιμοποίησαν για να δηλώσουν το "θέμα της Μακεδονίας" τα όρια του οποίου βρίσκονταν στην περιοχή της δυτικής Θράκης και της βορειοα­νατολικής Μακεδονίας, ενώ άλλοι χρησιμοποίησαν τον όρο "Μακεδονικός" με ιστο­ρικό, εθνικό και γεωγραφικό περιεχόμενο».

Από το σημείο αυτό η ιστορική αφήγηση του μύθου ακολουθεί γνωστές ατρα­πούς. Η αυτοκρατορία του Σαμουήλ είναι «μακεδονική». Το ότι ο ίδιος επέλεξε να αποκαλείται «Αυτοκράτωρ Βουλγάρων» και όχι Μακεδόνων, οφείλεται στο γεγονός ότι ο αντίπαλός του, Βασίλειος Β' (ο Βουλγαροκτόνος) καταγόταν από το Θέμα Μα­κεδονίας και ήταν αυτός που έφερε το «στέμμα» της Μακεδονίας, κ.ο.κ.

Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου, η λατινική κατάκτηση και τελικά η υπο­δούλωση της Μακεδονίας στους Οθωμανούς, ακολουθεί τη βασική ιστοριογραφι­κή γραμμή. Οι Μακεδόνες Σλάβοι, αφού απέκτησαν τη δική τους «μακεδονική» αυτοκρατορία στον Μεσαίωνα, την είδαν να υποκύπτει σε διαδοχικούς κατακτη­τές και τελικά να υποδουλώνεται στους Οθωμανούς για 500 χρόνια. Ωστόσο, οι Μακεδόνες διεξήγαγαν επικούς αγώνες αντίστασης και εξεγέρσεων κατά της υπο­τέλειας. Μια από τις σημαντικότερες υπήρξε η επανάσταση της Negus (Νάουσας) το 1822.

Έτσι, στο κεφ. «The Negus Uprising in 1822» (σσ. 167-171) η Ελληνική Επανά­σταση, στον χώρο της Μακεδονίας, αλλοτριώνεται. Αναφέρεται, μεν ότι σ' αυτή συμμετέχουν και Έλληνες και Βλάχοι, αλλά οι ηγέτες ήταν Μακεδόνες, με την εθνι­κή έννοια του όρου, όπως και η μάζα των μαχητών και ο λαός που στη συνέχεια υφί­στανται τα δεινά της καταστολής. Γι' αυτό και ο συγγρ. καταλήγει: «...Many Macedonians, including Karatasko and Gaco and others joined the preparations for the Greek-Macedonian uprising, believing that in the common fight, the Macedonian people would win its liberty». («Πολλοί Μακεδόνες, μεταξύ των οποίων, ο Karatasko, ο Gaco και άλλοι, βοήθησαν στις προετοιμασίες για την Ελληνο-μακεδονική εξέγερ­ση, πιστεύοντας ότι από τον κοινό αγώνα ο Μακεδονικός λαός θα μπορούσε να κερ­δίσει την ελευθερία του»).

Κορυφαία, βέβαια, είναι η επανάσταση του Ίλιντεν (1903) που θεωρείται πλέον η αφετηρία της εθνικής απελευθέρωσης των Μακεδόνων. Στα κεφάλαια που αντι­στοιχούν στον Μακεδονικό Αγώνα, ιδιαίτερη προσοχή αποδίδεται στο να εξηγηθούν οι λόγοι που παρέσυραν τον μακεδονικό λαό να συνταχθεί με τις βουλγαρικές επα­ναστατικές οργανώσεις. Το ίδιο θα γίνει και στη συνέχεια, με τους Βαλκανικούς πο­λέμους όπου δεκάδες χιλιάδες είναι οι Μακεδόνες που υπηρετούν στις βουλγαρικές ένοπλες δυνάμεις.

Ειδικά για τους Βαλκανικούς πολέμους, η άγνοια του συγγρ. για τις ελληνικές πηγές, αλλά και η εμφανής προσπάθειά του, στο σύνολο του έργου, να υποτιμηθεί ο ρόλος της Ελλάδος στις μακεδονικές υποθέσεις, φθάνει στο σημείο να τονίζεται έ­ντονα η «άδικη», αν όχι δόλια κατάκτηση της Θεσσαλονίκης το 1912 από τον ελλη­νικό στρατό, σε βάρος, βέβαια, των Βουλγάρων.

Ο τερματισμός της Οθωμανικής κυριαρχίας στη Μακεδονία, με τους Βαλκανι­κούς πολέμους οδηγεί αντί στην απελευθέρωση, στην τριχοτόμηση της μακεδονικής πατρίδας και υποδούλωσή της σε Ελλάδα, Βουλγαρία και Σερβία. Ανάλογη είναι και η τριχοτόμηση του μακεδονικού λαού, ο οποίος εξαναγκάζεται να υπηρετήσει στους αντίστοιχους τρεις στρατούς, για να υποστεί στη συνέχεια την τριπλή καταπιεστική αφομοιωτική πολιτική των τριών κατακτητών γειτόνων.

Η Συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913) κατά τον συγγρ. υπήρξε καταστροφική.

«All the facts unmistakably show that the Balkan Wars were prepared and conduct­ed for the division of Macedonia... .The consequences of the division influenced not only world wars, but they also remained for a long time. In that manner, the disintegration of the Macedonian "issue" began with the divisions in the Internal Organization; then our neighbours started dividing us and ultimately, it was all sanctioned by the Great Powers».

«Όλα τα γεγονότα καταδεικνύουν με βεβαιότητα ότι η Βαλκανικοί Πόλεμοι προετοιμάστηκαν και διεξήχθησαν με στόχο τον διαμελισμό της Μακεδονίας... Οι συνέπειες του διαμελισμού επηρέασαν όχι μόνο τους παγκόσμιους πολέμους αλλά συνέχισαν να υπάρχουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Με αυτόν τον τρόπο, η διά­σπαση του «Μακεδονικού ζητήματος» άρχισε με τις διαιρέσεις της Εσωτερικής Οργάνωσης· τότε οι γείτονές μας άρχισαν να μας διασπούν και τελικά όλα επικυρώ­θηκαν από τις Μεγάλες Δυνάμεις».

Είναι γνωστό, ότι ακόμα και σήμερα αμφισβητείται από Σλαβομακεδόνες η α­πόλυτη εγκυρότητα της συνθήκης αυτής, με το αιτιολογικό ότι δεν ελήφθησαν υπό­ψη τα δίκαια αιτήματα των Μακεδόνων και ότι είναι η μοναδική διεθνής συνθήκη που δεν υπογράφηκε από όλες τις Μεγάλες Δυνάμεις. Τα αιτήματα αυτά περιλή­φθηκαν σε χάρτη για την προτεινόμενη «ανεξάρτητη Μακεδονία», που περιλαμβά­νει τα γνωστά «εθνικο-γεωγραφικά όρια της Μακεδονίας, μείον την περιοχή της Πιε­ρίας». (Βλ. Παράρτημα χαρτών, σ. 131).


Οι «Μακεδόνες» υπό πολλαπλή κατοχή 1913-1944

Παρά το γεγονός ότι μετά τους Βαλκανικούς πολέμους και τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο περιοχές της Μακεδονίας ενσωματώθηκαν στις τρεις γειτονικές χώρες (Ελλάδα, Σερβία/Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία) με διεθνείς συνθήκες, ο συγγρ. συνεχί­ζει την εξιστόρηση των γεγονότων ωσάν η Μακεδονία να αποτελεί μία ενιαία περιο­χή. Αυτό θα συνεχιστεί ιδιαίτερα στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και την Κατοχή, όταν γίνεται αναφορά στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Σ/Μακεδό­νων και στα τρία τμήματα της Μακεδονίας. Το αντίθετο θα ήταν «degrading» (τα­πεινωτικό) για τους αγώνες αυτούς, ισχυρίζεται.

Κύρια σημεία άξια προσοχής για την περίοδο του Μεσοπολέμου, είναι η κα­ταγγελία της αφομοιωτικής πολιτικής των Σέρβων στη «Μακεδονία του Βαρδάρη» και η αντίστοιχη των Ελλήνων στη «Μακεδονία του Αιγαίου». Η ελληνική διακυ­βέρνηση υπήρξε η χειρότερη και χαρακτηρίζεται ως «an attempt for genocide over the Macedonian people» (μία προσπάθεια γενοκτονίας του Μακεδονικού λαού) (σ. 529). Αντίθετα, για τη Βουλγαρία, ο συγγρ. είναι ιδιαίτερα επιεικής, κα­θώς η βουλγαρική πολιτική «με το να θεωρεί τους Μακεδόνες ως Βουλγάρους» κράτησε στην επικαιρότητα το μακεδονικό ζήτημα, που άλλως θα είχε ατονήσει διε­θνώς (σ. 527).

Για τον ελληνο-ιταλικό πόλεμο του 1940-41 και στη συνέχεια τη γερμανική εισβο­λή, αξίζει να σημειωθούν δύο σημεία. Το πρώτο, αναφέρεται στις νικηφόρες μάχες τμημάτων του ελληνικού στρατού, ιδιαίτερα στο βόρειο μέτωπο, που στελεχωνόταν κατά κύριο λόγο από Μακεδόνες. Το στοιχείο αυτό, για τον συγγρ., είναι αρκετό για να αποδοθούν δάφνες στο «μακεδονικό έθνος» σε αναγνώριση του νικηφόρου αγώνα κατά της φασιστικής Ιταλίας (σ. 536). Το δεύτερο σημείο, είναι η εκτενής αναφορά, με βάση απόρρητα γερμανικά, βουλγαρικά και σερβικά έγγραφα, στα διπλωματικά πα­ρασκήνια και τις συνεννοήσεις της σερβικής ηγεσίας για κατάληψη -ή εκχώρηση από τον Χίτλερ- της Θεσσαλονίκης. Ανάλογες και εκτενέστερες είναι οι πληροφορίες για την εκχώρηση μεγάλων τμημάτων της ελληνικής και γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας στους Βουλγάρους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απαιτήσεις των Ιταλών για ευρεία ζώνη κατοχής στη δυτική γιουγκοσλαβική Μακεδονία, με επιχείρημα ότι αυτή κατοικείται κατά πλειοψηφία από αλβανικό πληθυσμό, αλλά και η αντίρρηση των Γερμανών, που επικαλέστηκαν τον χάρτη της Μεγάλης Βουλγαρίας του Αγίου Στεφάνου, καθώς και τα μεσαιωνικά βουλγαρικά μνημεία της Αχρίδας για να ικανο­ποιήσουν τα επεκτατικά αιτήματα των Βουλγάρων συμμάχων τους (σσ. 537-539, 543).

Για τις βουλγαρικές απαιτήσεις στην ελληνική Μακεδονία και ιδιαίτερα για τη Θεσσαλονίκη, βλ. σσ. 544-549. Πάντως είναι περίεργο ότι ο συγγρ. δεν αποσιωπά την εντυπωσιακή υποδοχή που επιφύλαξαν αρχικά οι Σλάβοι κάτοικοι της γιουγκοσλα­βικής Μακεδονίας στα βουλγαρικά στρατεύματα. Την αποδίδει όμως, στην ανακού­φιση των κατοίκων από την απαλλαγή τους από τη σερβική Διοίκηση. Σε όλες τις ζώ­νες της βουλγαρικής κατοχής, δημιουργήθηκαν «quisling and collaborator forces» (ομάδες «κουίσλινγκ» και συνεργατών.)
Η Αντίσταση στα δύο υπό κατοχή τμήματα της Μακεδονίας -ελληνικό και γι­ουγκοσλαβικό- είναι ευρέως γνωστή από τον τεράστιο αρχειακό και συγγραφικό ό­γκο πηγών που εκδόθηκαν μεταπολεμικά στα Σκόπια. Στο υλικό αυτό βασίζονται τα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου. Η σύνθεση ακολουθεί την ίδια γραμμή της μονο­μέρειας και υπερβολής, καθώς οι δευτερεύουσες πηγές στις οποίες στηρίζεται ο συγ­γραφέας, γραμμένες συνήθως από Σ/Μακεδόνες παρτιζάνους, χαρακτηρίζονται από εξόφθαλμες υπερβολές ανδραγαθημάτων και αριθμούς αγωνιστών και θυμάτων.

Ο αγώνας των Σλαβομακεδόνων διεξάγεται στο Αιγαιατικό τμήμα της Μακε­δονίας που είναι «το μεγαλύτερο και το πλουσιότερο τμήμα της «ethnical territory of Macedonia» («εθνικής περιοχής της Μακεδονίας») (σ. 578). Η πληθώρα των παρατιθέμενων στοιχείων στοχεύει να αποδείξει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ο α­γώνας αυτός -κυρίως των περί το ΣΝΟΦ- χαρακτηρίζεται ως αγώνας για απελευ­θέρωση και ενοποίηση όλων των Μακεδόνων. Στο πλαίσιο αυτό, εξαίρεται η δράση παρτιζάνικων μονάδων που εισχώρησαν στην ελληνική μεθοριακή γραμμή και έδω­σαν κοινούς αγώνες με Αιγαιάτες αντάρτες. (Σε χάρτες η παροδική αυτή διέλευση χαρακτηρίζει τις περιοχές δράσης ως απελευθερωμένες, πράγμα που δε σημειώνεται για τις πολύ ευρύτερες μακεδονικές περιοχές υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ). Οι σχέσεις με ΚΚΕ/ΕΑΜ δίδουν την εικόνα λυκοφιλίας, καθώς τελικά οι φιλοδοξίες των «Μα­κεδόνων» για ανεξαρτησία «προδίδονται» από τους Έλληνες ομοϊδεάτες τους.

H εξιστόρηση των αγώνων των «Μακεδόνων» της Κατοχής ολοκληρώνεται με το συμπέρασμα ότι ο «κοινός τελικός στόχος του εθνικό-απελευθερωτικού προ­γράμματος» και στα τρία τμήματα της «ethnical territory of Macedonia» («εθνικής πε­ριοχής της Μακεδονίας») στόχευε στην ενοποίηση της Μακεδονίας. Δεν επιτεύχθη­κε για διαφόρους λόγους μεταξύ των οποίων γιατί χάθηκαν στον αγώνα πολύτιμες ηγετικές προσωπικότητες (σ. 582).

Η περίοδος του Εμφυλίου στην Ελλάδα εξετάζεται κυρίως από την οπτική της συνέχειας του εθνικο-απελευθερωτικού αγώνα των «Αιγαιατών». Ο υπερβολικά με­γάλος αριθμός «Μακεδόνων» που εντάσσονται στις τάξεις του ΔΣΕ, παρουσιάζει στον αναγνώστη τον ελληνικό Εμφύλιο ως ελληνο-«μακεδονικό». Αυτό επιβεβαιώ­νεται από την επιμονή του συγγρ. να τονίζει το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις διεξάγο­νται κυρίως σε μακεδονικό έδαφος, ότι τόσο η συμμετοχή όσο και οι απώλειες των Μακεδόνων είναι μεγάλες και ενίοτε συγκριτικά υπέρτερες των ελληνικών.

Γενικώς, και στην περίπτωση του ελληνικού Εμφυλίου εμφανίζεται το ίδιο μο­τίβο: Μπορεί η «εξέγερση», ο «αγώνας», η «αντίσταση», ο «πόλεμος» να μην κατευ­θύνονται πάντα από τους «Μακεδόνες», αλλά η ευρεία συμμετοχή τους σε αυτούς και το γεγονός ότι οι ένοπλες επιχειρήσεις διεξάγονται στη Μακεδονία, νομιμοποιεί τη «μακεδονοποίηση» τους.

Ανακεφαλαιώνοντας, παρατηρούμε:

(1) Στην Αρχαιότητα και ιδιαίτερα στην Ελληνιστική Περίοδο, γίνεται λόγος για [πρώτη] «Μακεδονική Αυτοκρατορία».

(2) Στους Μέσους Χρόνους, εμφανίζεται η δεύτερη «Μακεδονική Αυτοκρατορία» του τσάρου Σαμουήλ, όπου το «μακεδονικό στοιχείο» πλειοψηφεί.

(3) Οι εξεγέρσεις κατά των Οθωμανών, με προεξάρχουσα εκείνη της Νάουσας (1822), εντάσσονται στο «μακεδονικό» πάνθεο των απελευθερωτικών αγώνων.

(4) «Μακεδονοποιούνται» σε σημαντικό βαθμό οι βουλγαρικές στρατιωτικές μονά­δες και οι νίκες κατά των Τούρκων κατά τους Βαλκανικούς και Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, λόγω του μεγάλου αριθμού «Μακεδόνων» εθελοντών ή επιστράτων.

(5) Στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο, ελληνικές μονάδες με μεγάλη συμμετοχή στρατευ­μένων από τα ελληνικά διαμερίσματα της Μακεδονίας, επιτρέπουν να προβλη­θεί η συμμετοχή των «Μακεδόνων» στην πρώτη συμμαχική νίκη κατά του Άξο­να σε ευρωπαϊκό έδαφος.

(6) Ανάλογη είναι και η μερική «μακεδονοποίηση» του Ελληνικού Εμφύλιου.

Συμπερασματικά, μπορεί να υποστηριχθεί ότι το εκδοτικό αυτό εγχείρημα στο­χεύει να προβάλει και να εξυψώσει τα στρατιωτικά επιτεύγματα του «μακεδονικού λαού», και να καλλιεργήσει αίσθημα περηφάνιας στα νέα στελέχη των ενόπλων δυ­νάμεων της ΠΓΔΜ, αλλά και, γενικότερα, της σλαβομακεδονικής διασποράς, ενώ παράλληλα να διεκτραγωδήσει τα δεινά των «Μακεδόνων» και τις αδικίες της ιστο­ρίας.

Αναμφίβολα, οι εθνικιστικές υπερβολές στην κατασκευή του ιστορικού τους μύθου, δεν είναι αποκλειστικότητα των Σλαβομακεδόνων. Ανάλογα φαινόμενα, ίσως όχι στην ίδια έκταση, καταγράφηκαν και από τους άλλους λαούς της Βαλκανικής, και όχι μόνο. Αυτά όμως σημειώθηκαν στον 19ο αι., ενώ το αγγλόγλωσσο αυτό βι­βλίο, με το παράρτημα των 128 χαρτών, οι οποίοι αποτυπώνουν αναλλοίωτη δια­χρονικά την ενιαία Μακεδονία, εμφανίζεται τη στιγμή που η Ευρωπαϊκή Ένωση α­πονέμει στην ΠΓΔΜ καθεστώς υποψήφιας χώρας για ένταξη. Διερωτάται, λοιπόν, εύλογα κανείς, πώς αυτός ο εθνικιστικός παροξυσμός που διοχετεύεται κατά κύριο λόγο μέσω της επίσημης Στρατιωτικής Ακαδημίας μπορεί να συμπλεύσει με την ευ­ρωπαϊκή πορεία της χώρας αυτής.


Σημειώσεις
[1] Στο εσώφυλλο αναφέρεται: «The author would like to express his utmost gratitude to the Minister of Defense, Mr. Vlado Buckovski Ph.D., for the financial support of the Ministry of Defense of the Republic of Macedonia, which has extended for the translation, map design and printing of this book». Πάντως μετά τον σχετικό θόρυβο που δημιουργήθηκε και τη διαμαρτυ­ρία της Ελλάδας το βιβλίο αποσύρθηκε προσωρινά από τη Στρατιωτική Ακαδημία της γειτονι­κής χώρας.

[2]Ως πηγή αναφέρεται, Milan Boskoski, The names Macedonia and Macedonians in Medieval Sources. Cultural and Historic Heritage of Republic of Macedonia XLVII and Institute for the Protection of Cultural Monuments of the Republic of Macedonia, Skopje 2003, p. 49.