Δισπηλιό

Ιστορικό

Αναδημοσίευση από το επίσημο σαιτ του αρχαιολογικού χώρου του Δισπηλιού Καστοριάς

Ο άνθρωπος είχε από την προϊστορία ακόμα μια ιδιαίτερη σχέση με το νερό. Οι περισσότεροι προϊστορικοί οικισμοί, άλλωστε, ήταν ιδρυμένοι κοντά σε πηγές. Το νερό εξασφάλιζε εκτός από την τόσο απαραίτητη ύδρευση ένα σωρό άλλα πλεονεκτήματα σε μια ανθρώπινη εγκατάσταση. Εκεί ποτίζονταν τα ζώα που εξέτρεφε, αλλά και ξεδιψούσαν τα άγρια που κυνηγούσε. Στην πλούσια βλάστηση που φύονταν δίπλα του τα ίδια ζώα έβρισκαν τροφή. Πρόσφερε, επίσης, τη δυνατότητα να ποτιστούν τα χωράφια που εξασφάλιζαν στον άνθρωπο την καθημερινή διαβίωσή του. Έτσι «οι πολιτείες του νερού» ήταν αρκετά συνηθισμένο φαινόμενο για την προϊστορία όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες περιοχές του κόσμου. Από τα τέλη του προηγούμενου, ήδη, αιώνα τέτοιοι λιμναίοι οικισμοί εντοπίστηκαν στις μεγάλες λίμνες της Κεντρικής Ευρώπης, στη Γερμανία και την Ελβετία όπου και τελειοποιήθηκαν οι μέθοδοι ανασκαφής τους. Παράλληλα, όμως, οι χώρες αυτές φρόντισαν να αξιοποιήσουν τα σημαντικά ευρήματά τους με την κατασκευή αναπαραστάσεων οι οποίες όχι μόνο αποτέλεσαν μέσο διδαχής του απλού κόσμου για τις περιόδους αυτές της προϊστορίας, αλλά και πόλο έλξης μεγάλου αριθμού τουριστών.

Το Δισπηλιό είναι ένας παρόμοιος λιμναίος οικισμός στην Καστοριά που ανασκάπτεται από το 1992 από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας Γ. Χ. Χουρμουζιάδη. Βρίσκεται δίπλα στη λίμνη της Καστοριάς 7 χλμ. πριν από την πόλη στη θέση «Νησί» σε μια περιοχή όπου έχει κτιστεί η μικρή εκκλησία της Ανάληψης. Παρότι η ανασκαφή ξεκίνησε σχετικά πρόσφατα ο οικισμός είχε εντοπιστεί προπολεμικά, στη δεκαετία του 1930 από τον Α. Κεραμόπουλο, Δυτικομακεδόνα, στην καταγωγή, καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η ανακάλυψή του έχει μια παραμυθένια διάσταση. Σε μια χρονιά ξηρασίας που το νερό της λίμνης είχε υποχωρήσει αρκετά, ο Κεραμόπουλος παρατήρησε την ύπαρξη υπολειμμάτων ξύλινων πασσάλων που προεξείχαν από το νερό και μαρτυρούσαν την παρουσία, κάποτε, στην ίδια θέση ενός οικισμού του οποίου αποτελούσαν μέρος. Οι σύγχρονοι κάτοικοι της περιοχής, παράλληλα, του έδειξαν τα λίθινα εργαλεία που μάζευαν από το βυθό της λίμνης. Κατάλαβε, αμέσως, ότι ήταν προϊστορικά και ξεκίνησε μια ανασκαφή που απέδωσε μεγάλο αριθμό παρόμοιων εργαλείων.

Πέρασαν 30 περίπου χρόνια για να ξαναανακαλυφθεί, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο λιμναίος οικισμός του Δισπηλιού κάτω από ανάλογες συνθήκες από τον καθηγητή της Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ν. Μουτσόπουλο, όταν ο τελευταίος επιτελούσε το επίπονο έργο του που αφορούσε τη μελέτη της βυζαντινής Καστοριάς. Στα πλαίσια αυτά χαρτογράφησε και τους πασσάλους του Δισπηλιού προσφέροντας μια τοπογραφική τους εικόνα. Η συστηματική, όμως, ανασκαφή ξεκίνησε όπως αναφέρθηκε, ήδη, το 1992.

Η έρευνα στο Δισπηλιό αναπτύχθηκε σε δυο επίπεδα. Ανασκάφηκε ένα τμήμα του οικισμού που έδωσε τη δυνατότητα να καταστεί ικανοποιητικά κατανοητή η αρχιτεκτονική διάταξη των σπιτιών, τα υλικά δομής τους και η οργάνωση του χώρου, ενώ τα κινητά ευρήματα (τμήματα από πήλινα αγγεία, λίθινα και οστέινα εργαλεία, ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα πήλινα ειδώλια, μικρογραφικές αναπαραστάσεις αντικειμένων επίσης σε πηλό, οστά ζώων και ψαριών, σπόροι απανθρακωμένων δημητριακών και άλλων καρπών) παρείχαν πληροφορίες για την καθημερινή ζωή των νεολιθικών ψαράδων και γεωργοκτηνοτρόφων του Δισπηλιού, αλλά και για την ιδεολογία τους και τις σχέσεις μεταξύ τους. Σ' ένα δεύτερο επίπεδο πραγματοποιήθηκε, στα πλαίσια προγραμμάτων της ευρωπαϊκής κοινότητας και με τη βοήθεια της πολιτείας και της τοπικής κοινωνίας, η αναπαράσταση μερικών καλυβών του νεολιθικού Δισπηλιού, η οποία σήμερα στέκεται δίπλα στη λίμνη και περιμένει τον επισκέπτη για να βυθιστεί στην ανθρώπινη προϊστορία, αλλά και για να χαθεί στο φυσικό τοπίο της λίμνης. Ο τελικός στόχος είναι η δημιουργία ενός ενεργού οικομουσείου στην περιοχή με την αναπαράσταση και της προϊστορικής φύσης και των ανθρώπινων καλλιεργειών.

Τα ευρήματα της αρχαιολογικής ανασκαφής έχουν μια ιδιαίτερη σημασία. Όχι τόσο γιατί το Δισπηλιό αποτελεί το μοναδικό ανασκαμμένο, νεολιθικό (6η χιλιετία π.Χ.), λιμναίο οικισμό στην Ελλάδα, αλλά γιατί η συστηματική έρευνα κατέδειξε ότι δεν έχουμε να κάνουμε μ' ένα στατικό συνονθύλευμα πρωτόγονων ανθρώπων, αλλά με μια δυναμική κοινωνία. Παράλληλα, η εύρεση των ξύλινων πασσάλων μπηγμένων ακόμα στο βυθό της λίμνης, δίνει μια εικόνα για τον τρόπο δόμησης των κατοικιών. Λόγω της ύπαρξης του νερού και της αυξομειούμενης στάθμης τους, οι πάσσαλοι αποτελούν το σκελετό όπου στηρίζονται ξύλινες πλατφόρμες οι οποίες ανυψώνουν το επίπεδο της κατοίκησης αφού εκεί εδράζονται οι νεολιθικές καλύβες.

Από τα υπόλοιπα ευρήματα ξεχωρίζουν ανθρωπόμορφα ειδώλια όπως αυτό ενός άνδρα που έχει μια ιδιότυπη στάση, μια καθιστή μορφή και ένα κεφάλι ζώου που έχουν διαστάσεις μικρού αγάλματος σχεδόν, ειδώλια ζώων που μεταφέρουν μεγάλα αγγεία, δυο φλογέρες, ανήκουν στον κόσμο των ιδεολογικών ανησυχιών του νεολιθικού ανθρώπου. Τα πήλινα αγγεία με τα ποικίλα σχήματα, από τις μικρές φιάλες μέχρι τα πιθάρια, και χρήσεις, από τα αποθηκευτικά και μαγειρικά σκεύη μέχρι τα λεπτότεχνα που δίνουν την εντύπωση μίας «πολυτέλειας», αλλά και τα αντίστοιχα διακοσμημένα (γραπτά και εγχάρακτα) αποτελούν απτές αποδείξεις της νεολιθικής καθημερινότητας. Τέλος, θα πρέπει κανείς να αναφερθεί στο πιο αναπάντεχο από τα ευρήματα. Σε μια ξύλινη πινακίδα που αλιεύτηκε, στην κυριολεξία, από τη λίμνη και χρονολογήθηκε με C14 στο 5.260 π.Χ. και φέρει επάνω της «σήματα» που θα μπορούσαν να αποδοθούν σ' έναν κώδικα μίας πρωτογενούς γραπτής επικοινωνίας. Είναι φανερό ότι σε μια ανάλογη περίπτωση η ιστορία της γραφής θα έπρεπε να ξαναγραφεί και οι νεολιθικές κοινωνίες να μη θεωρούνται «κοινωνίες χωρίς γραφή».

H Ξύλινη Πινακίδα (απόσπασμα από το Βήμα 1 Αυγ 1999)

Είναι μια πρώτη μορφή γραφής που προηγήθηκε της γραμμικής Α, η οποία επίσης ακόμη δεν έχει αποκωδικοποιηθεί; «Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι εδώ έχουμε μια προσπάθεια επικοινωνίας του νεολιθικού ανθρώπου που ελπίζουμε κάποτε να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε» λέει ο καθηγητής Χουρμουζιάδης, χωρίς να κρύβει τις επιφυλάξεις του, καθώς «για να αποκρυπτογραφήσει κανείς ένα κείμενο πρέπει δίπλα στα "σήματα" ή στα ιδεογράμματα να υπάρχει και κάτι το οποίο να του είναι ήδη γνωστό, όπως συνέβη με τον Σαμπολιόν και τη Ροζέτα, όπου επάνω στην πέτρα ήταν χαραγμένα σε αντιστοιχία τρία κείμενα: το ιερογλυφικό, το ελληνιστικό και το δημοτικό. Στην έφυδρη όμως πινακίδα του Δισπηλιού, στην πινακίδα δηλαδή που παρέμεινε στον βυθό της λίμνης 7.500 χρόνια, δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα» λέει.

Ανάλογα χαράγματα με αυτά της ξύλινης πινακίδας έχουν βρεθεί και σε μικρές κεραμικές πινακίδες που επίσης κρατούν, τουλάχιστον προς το παρόν, καλά φυλαγμένο το μυστικό τους.

Σκοπιανή Προπαγάνδα

Δυστυχώς από τους Σλαβομακεδονιστές δεν ξέφυγε ούτε και το Δισπηλιό και ειδικά η άγνωστη γραφή της πινακίδας. Στην antic makedonski(αρχαία μακεδονική) υποστηρίζουν ότι είναι γραμμένη η γλώσσα, όπου ο Σκοπιανός Vasil Ilyov μάς λέει ότι την αποκωδικοποίησε και το περιεχόμενο δείχνει πως οι Μακεδόνες ήξεραν από το 5260 π.Χ. να χτίζουν πάνω από το νερό. Ο ίδιος λέει όι στην antic makedonski δίδασκε και ο Αριστοτέλης, «ο Μακεδόνας φιλόσοφος του μακεδονικού πανεπιστημίου στα Στάγειρα».Ο Vasil Ilyov, ο οποίος, σύμφωνα με τον καθηγητή Βλ. Βλασίδη, γεννήθηκε στην περιοχή της Καστοριάς το 1941, σπούδασε αρχιτεκτονική στο Κίεβο και εργάστηκε ως συντηρητής και τεκμηριωτής αρχαιολογικών ευρημάτων στα Σκόπια.