Ιστορία της Αρχιεπισκοπής Αχρίδας [1]

Στις 5 Απριλίου 972 ο Τζιμισκής κατέλαβε την Βουλγαρική πρωτεύουσα Πρεσλάβ και κατέργησε το βουλγαρικό Πατριαρχείο. Έτσι μετά από περίοδο 15 χρόνων και ανακατατάξεων φτάνουμε στην εποχή του Σαμουήλ όπου έγινε ο ιδρυτής ενός ισχυρού τσαρικού κράτους, με κέντρο αρχικά την Πρέσπα και αργότερα την Αχρίδα. Σιγά - σιγά συνένωσε υπό το σκήπτρο του όλες τις περιοχές της γεωγραφικής Μακεδονίας ως τη Θεσσαλονίκη, τα παλαιά εδάφη της Βουλγαρίας από το Δούναβη ως την οροσειρά των Βαλκανίων, καθώς επίσης τη Θεσσαλία, την Ήπειρο, τμήμα της Αλβανίας με το Δυρράχιο και τελικά τη Ρασκία και τη Διόκλεια. Το βουλγαρικό Πατριαρχείο, που είχε καταργήσει ο Τζιμισκής, γιόρτασε την επανίδρυσή του στο κράτος του Σαμουήλ. Μετά από πολλαπλές μετατοπίσεις τελικά εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αχρίδα, την πρωτεύουσα του Σαμουήλ, που έμελλε, ως εκκλησιαστικό κέντρο, να επιζήσει για πολλούς αιώνες μετά την πτώση του κράτους του Σαμουήλ. Το νέο κράτος, από πολιτική και εκκλησιαστική άποψη αποτελούσε συνέχεια του κράτους του Συμεών και του Πέτρου και θεωρήθηκε τόσο από το Σαμουήλ όσο και από τους Βυζαντινούς ως το βουλγαρικό κράτος γενικά. Την εποχή εκείνη εκτός από το Βυζάντιο μόνο η Βουλγαρία κατείχε τα παραδοσιακά δικαιώματα μιας βασιλικής (τσαρικής) ηγεμονίας με δικό της Πατριαρχείο. Ο Σαμουήλ ιδιοποιήθηκε τελείως τις δύο αυτές παραδόσεις. Στην πραγματικότητα όμως το κράτος του διέφερε ουσιαστικά από το παλαιό κράτος των Βουλγάρων. Κατά τη σύνθεση και το χαρακτήρα του ήταν ένα καινούργιο και ιδιόμορφο κατασκεύασμα. Το κέντρο βάρους είχε τώρα μετατεθεί τελείως στη δύση και στο νότο και η Μακεδονία, που άλλοτε ήταν στην περιφέρεια και μερικές φορές εκτός του παλαιού βουλγαρικού κράτους, αποτέλεσε τώρα τον πραγματικό πυρήνα του.

Τον Σαμουήλ ως είναι γνωστό τον νίκησε στο πεδίο της μάχης ο Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος της Μακεδονικής δυναστείας. Να σημειώσω ότι η Μακεδονική δυναστεία ονομάστηκε έτσι όχι γιατί έχει τις ρίζες της στην γεωγραφική ή ιστορική Μακεδονία αλλά επειδή κατάγεται από το Βυζαντινό Θέμα της Μακεδονίας όπου αυτό ήταν γεωγραφικά στην Θράκη.

Αν και η τακτική του Βασιλείου Βουλγαροκτόνου στο πεδίο της μάχης ήταν ωμή και αμείλικτη, η πολιτική του απέναντι στην υποταγμένη χώρα ήταν μετριοπαθής και συνετή. Αναγνωρίζοντας τις συνθήκες και τις συνήθειες της χώρας, επέτρεψε στους νέους υπηκόους του, σε αντίθεση με τον πληθυσμό των οικονομικά αναπτυγμένων επαρχιών της αυτοκρατορίας, να καταβάλλουν φόρους όχι σε νόμισμα, αλλά σε είδος. Το Πατριαρχείο της Αχρίδας υποβιβάσθηκε σε αρχιεπισκοπή, αναγνωρίσθηκε όμως ως αυτοκέφαλη Εκκλησία, έλαβε εξαιρετικά προνόμια και ανέκτησε τη δικαιοδοσία σε όλες τις επισκοπές που ανήκαν άλλοτε στο κράτος του Σαμουήλ και του Πέτρου.

Στην πραγματικότητα το καθεστώς της αυτοκέφαλης αρχιεπισκοπής της Αχρίδας είχε την έννοια ότι δεν υπαγόταν στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, εξαρτιόταν όμως από τον αυτοκράτορα, γιατί ο τελευταίος διατηρούσε το δικαίωμα να διορίζει τον αρχιεπίσκοπο Αχρίδας. Ο διακανονισμός αυτός, ένα αληθινό αριστούργημα της αυτοκρατορικής πολιτικής, εξασφάλισε στο Βυζάντιο τον έλεγχο πάνω στις εκκλησίες των νοτιοσλαβικών λαών αλλά και απέφυγε όμως να επεκτείνει περισσότερο την τεράστια δικαιοδοσία του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως. Παράλληλα διασφάλισε με τον πρέποντα τρόπο τα εξαιρετικά προνόμια του εκκλησιαστικού κέντρου της Αχρίδας, του οποίου οι αυτοκέφαλοι αρχιεπίσκοποι διατήρησαν πολύ ψηλή θέση μέσα στην ελληνική εκκλησιαστική ιεραρχία σε σύγκριση με τους άλλους εκκλησιαστικούς ηγέτες, που βρίσκονταν υπό τη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως.

Τα σπουδαία έγγραφα του Βασιλείου Β' του έτους 1020, τα οποία ρυθμίζουν την κατάσταση της αρχιεπισκοπής Αχρίδας, μετά την υποταγή του κράτους του Σαμουήλ, διασώθηκαν σε ένα χρυσόβουλλο του Μιχαήλ Η' του έτους 1272 όπως επισημαίνει ο Ostrogorsky.

Η Αρχιεπισκοπή Αχρίδας σταμάτησε να υπάρχει το 1767 ενώ ο προκαθήμενος έφερε τον τίτλο «Αρχιεπίσκοπος Αχρίδας και πάσης της Βουλγαρίας» αλλά και «Αρχιεπίσκοπος Justiniana Prima και πάσης της Βουλγαρίας»[2]

Σημειώσεις
[1]-Κύρια πηγή μου είναι το έργο του George Ostrogorski, «Η ιστορία τους Βυζαντινού Κράτους» εκδόσεων Βασιλόπουλος.
[2]- The Synodicon of Tsar Boril states that the Archbishops of Ohrid are subordinated to the Turnovo Patriarchate. 14th c. (М. G. Popruzhenko, Synodicon of Tsar Boril, Bulgarian Antiquity), vol. VIII, Sofia, p. 93;