Αποτελεσματική παιδεία και Ελληνική Οικονομία

Είναι γνωστό ότι, στο πεδίο του διεθνούς ανταγωνισμού και μεταξύ αναπτυγμένων χωρών, κερδισμένες είναι εκείνες που επενδύουν στον ανθρώπινο παράγοντα και παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες που ενσωματώνουν τεχνογνωσία. Η διεθνής εμπειρία επίσης καταδεικνύει ότι η συμβολή της παιδείας στην οικονομική ανάπτυξη είναι εξίσου σημαντική με τη συμβολή του κεφαλαίου. Η έρευνα και η ανάπτυξη οδηγούν σε καινοτομίες και ανακαλύψεις, που, με τη σειρά τους, οδηγούν σε νέες καινοτομίες και νέες ανακαλύψεις προς όφελος είτε του τελικού καταναλωτή είτε του παραγωγού. Μεγάλο μέρος της γνώσης δημιουργεί θετικές συνέργειες (μια πυραμίδα που όλο και μεγαλώνει) που οδηγούν σε σωρευτική βελτίωση της παραγωγικότητας και επομένως σε υψηλότερη οικονομική ανάπτυξη.

Η επίδραση της παιδείας και της γνώσης δεν είναι μόνο σημαντική πάνω στο τελικό καταναλωτικό προϊόν, είναι, επίσης, και στον τρόπο λειτουργίας μιας συγκροτημένης οικονομικής κοινωνίας (διαδικασίες, στόχοι, υλοποίηση).

Η παιδεία και η διαρκής επιμόρφωση έχουν άμεση επίδραση στην ανάπτυξη, αφενός μέσω της ποιότητας του συντελεστή «εργασία» και αφετέρου μέσω του τρόπου με τον οποίο συνδυάζονται οι συντελεστές της παραγωγής προκειμένου να παραχθεί αξία. Η ποιότητα της προσφερόμενης εργασίας εξαρτάται από τις δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού που είναι συνάρτηση της διάρκειας και της ποιότητας της παιδείας, της επιμόρφωσης και της εμπειρίας. Ο δεύτερος σημαντικός άμεσος τρόπος με τον οποίο η εκπαίδευση μπορεί να επηρεάσει την οικονομική ανάπτυξη είναι μέσω της επιχειρηματικότητας, δηλαδή τού τρόπου με τον οποίο συνδυάζονται οι συντελεστές της παραγωγής μαζί με τη διαθέσιμη γνώση και πληροφορία προκειμένου να παραχθούν νέες οικονομικές αξίες.

Η συγκριτική αποτίμηση του συστήματος της παιδείας και της επαγγελματικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι μάλλον απογοητευτική. Αλλά και η έρευνα και ανάπτυξη (RD), υστερούν από αυτές των περισσοτέρων εταίρων της στην ΕΕ και τον ΟΟΣΑ. Παρατηρείται ότι:

❚ Οι επιδόσεις των Ελλήνων μαθητών στο πρόγραμμα αξιολόγησης PISA του ΟΟΣΑ (Κείμενο-Μαθηματικά-Επιστήμες) είναι από τις τελευταίες και ενδεικτικά αναφέρουμε τις ικανότητες στις επιστήμες, μαθηματικά και αναλυτική σκέψη

❚ Το πρώτο Ελληνικό πανεπιστημιακό ίδρυμα στις διεθνείς κατατάξεις των ανωτάτων σχολών βρίσκεται αρκετά χαμηλά

❚ Δαπανάται το 4% του ΑΕΠ για τη δημόσια παιδεία έναντι 5,2% του ΟΟΣΑ αλλά και του Ευρωπαϊκού μέσου όρου

❚ Η αύξηση της συνολικής δαπάνης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σχετίζεται κυρίως με την ίδρυση νέων σχολών σε όλη την επικράτεια και όχι στην ανάδειξη ποιοτικών χαρακτηριστικών στα υπάρχοντα ιδρύματα

❚ Στις δαπάνες ανά εκπαιδευόμενο στις χώρες του ΟΟΣΑ η Ελλάδα κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις και στις τρεις βαθμίδες και είναι κοντά στις €4.500

❚ Η χρηματοδότηση της έρευνας και ανάπτυξης είναι της τάξης του 0,5% του ΑΕΠ, κατατάσσοντας την Ελλάδα στις τελευταίες θέσεις του ΟΟΣΑ και της ΕΕ, με σχεδόν ανύπαρκτη συμμετοχή τηςβιομηχανίας, ενώ ο αριθμός των ερευνητών ανά 1000 κατοίκους είναι επίσης εξαιρετικά μικρός

❚ Ο δείκτης εναρμόνισης εκπαίδευσης – αγοράς έχει πτωτική τάση και είναι από τους χαμηλότερους της ΕΕ, με τη Φινλανδία να βρί σκεται στην κορυφή

Παρόλα αυτά είμαστε από τους πρώτους στην Ευρώπη στην αναλογία μαθητών προς διδακτικό προσωπικό στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με τον δείκτη να βρίσκεται στο 7,5. Σε συνδυασμό με τους προηγούμενους δείκτες, αυτό συνεπάγεται τη μη αποτελεσματική διαχείριση των διαθέσιμων πόρων και τη χαμηλή ποιότητα παροχής.

Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στη χώρα μας πρέπει να αφορά όλες τις βαθμίδες. Ήταν και είναι λάθος στρατηγικής να εντοπίζουμε το πρόβλημα μόνο στο πανεπιστήμιο. Το πρόβλημα της παιδείας στην Ελλάδα ξεκινά από το σχολείο. Ως κατευθύνσεις για μεταρρυθμίσεις στην παιδεία προτείνονται:

❚ Σταδιακή, σε βάθος χρόνου, αύξηση της χρηματοδότησης στο μέσο όρο του ΟΟΣΑ, δηλαδή κοντά στο 5% του ΑΕΠ

❚ Ενίσχυση υποδομών και διαδικασιών πιστοποίησης

❚ Ενίσχυση των δεξιοτήτων των εκπαιδευτικών, με μέριμνα για την αναβάθμιση της κοινωνικής θέσης αυτού του επαγγέλματος πού πρέπει να είναι σχετικά υψηλή

❚ Εκσυγχρονισμός της διδακτέας ύλης, με έμφαση στα μαθηματικά, τη γλώσσα, την ιστορία, τις επιστήμες, τη λογοτεχνία και την κατανόηση κειμένου, με μαθήματα επιλογής (λιγότερα μαθήματα αλλά πολύ μεγαλύτερο βάθος) και με πρωταρχική έμφαση στην κριτική σκέψη

❚ Αξιοκρατία και αξιολόγηση επιστημονικού και διδακτικού έργου, εκσυγχρονισμός των μεθόδων διδασκαλίας λαμβάνοντας υπόψη την πρόοδο της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια και την ανάπτυξη του διαδικτύου. Για την καλύτερη και ποιοτική κατάρτισητων καθηγητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενίσχυση του θεσμού των ΠΕΚ (Περιφερειακά Επιμορφωτικά Κέντρα) για κάλυψη αναγκών επιμόρφωσης όχι μόνο των νεοδιορισμένων αλλά και των διορισμένων καθηγητών

❚ Αύξηση της αυτονομίας και ευελιξίας του σχολείου (π.χ. διοργάνωση ειδικών τάξεων για παιδιά μεταναστών με προβλήματα γλώσσας) και της αυτοτέλειας του πανεπιστημίου

❚ Μείωση του συγκεντρωτισμού στη λήψη αποφάσεων και δραστική βελτίωση των διαδικασιών διοίκησης και οργάνωσης (management) του συστήματος

❚ Δημιουργία τεχνολογικών και ερευνητικών πάρκων (π.χ. κατά το πρότυπο της Sofia-Antipolis στη Γαλλία, Heidelberg, Bavaria, Cambridge) και προώθηση συνεργασιών των πανεπιστημίων με εταιρίες σε ερευνητικά προγράμματα με σαφές θεσμικό πλαίσιο

❚ Προσέλκυση των καλύτερων πανεπιστήμιων του κόσμου στην Ελλάδα για να εγκαταστήσουν π.χ. σχολές αρχαιολογίας ή γενικότερα σχολές κλασσικών, βυζαντινών και ανθρωπιστικών σπουδών, αλλά και ξενοδοχειακές και ναυτιλιακές σχολές ή και ιατρικά ερευνητικά κέντρα. Θα μπορούσαμε να θέσουμε ως εθνικό στόχο να γίνει η Ελλάδα το σπουδαιότερο κέντρο κλασσικών και ανθρωπιστικών σπουδών στον κόσμο. Προς αυτό το στόχο θα συμβάλει και η προώθηση και στήριξη του αξιόλογου έργου που επιτελείται στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το Γαλλικό κράτος, για παράδειγμα, επιδοτεί συστηματικά τη μετάφραση γαλλικών συγγραμμάτων και βιβλίων. Επίσης, η εγκατάσταση σχολών ξένων πανεπιστημίων δεν πρέπει να είναι μονόδρομη. Πρέπει να συνοδεύεται από την ευρύτερη στήριξη από την Ελλάδα των αρχαιολογικών, κλασσικών, βυζαντινών και ανθρωπιστικών εδρών σε πανεπιστήμια του εξωτερικού

❚ Αναδιάρθρωση του πλέγματος πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και τεχνικών σχολών με κύριο γνώμονα την ποιότητα και «κριτική μάζα». Για παράδειγμα αναφέρουμε ότι στη Γαλλία αντιστοιχούν 750.000 κάτοικοι ανά πανεπιστήμιο, στη Γερμανία περίπου 1.100.000 ενώ στην Ελλάδα κάτω των 500.000! Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι πρόσφατα, για το 2009, στα ΤΕΙ έμειναν περίπου 20.000 θέσεις κενές

Οι επιδόσεις της Ελλάδας στην έρευνα και ανάπτυξη (R&D) υστερούν σημαντικά έναντι των εταίρων της στην ΕΕ και τον ΟΟΣΑ με αποτέλεσμα το μεγάλο έλλειμμα μεταξύ εισαγωγών και εξαγωγών προϊόντων μέσης και υψηλής τεχνολογίας και τη γενικά χαμηλή ανταγωνιστικότητα των Ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών. Μια αποτελεσματική πολιτική έρευνας και ανάπτυξης προϋποθέτει στρατηγική οικονομικής ανάπτυξης με μακροχρόνιο προγραμματισμό.

Όπως ήδη αναφέρθηκε, αντικείμενο ειδικού ενδιαφέροντος στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας μπορεί να είναι τα προϊόντα ιχθυοκαλλιεργειών, βιολογικών καλλιεργειών, προϊόντα υγιεινής διατροφής όπου η έρευνα στη βιολογία, τη βιοτεχνολογία και τη γεωπονική διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο.

Επίσης, στο δευτερογενή τομέα, μπορεί να είναι προϊόντα ψηφιακής τεχνολογίας, βιοτεχνολογίας, ιατρικά μηχανήματα, τηλεπικοινωνιακό υλικό, μηχανολογικός εξοπλισμός, χημικά προϊόντα κλπ. Ήδη υπάρχουν στην Ελλάδα επιτυχημένα παραδείγματα εταιρειών στους παραπάνω τομείς παραγωγής, ορισμένες από τις οποίες ξεκίνησαν ως δημιουργήματα (spin-offs) έρευνας και ανάπτυξης σε πανεπιστήμια.

Αντικείμενο έρευνας και ανάπτυξης μπορεί να είναι επίσης η ικανοποίηση των αναγκών της χώρας σε ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, σε υδάτινους πόρους (π.χ. μέσω αφαλάτωσης), η προστασία του περιβάλλοντος (π.χ. έρευνα και ανάπτυξη που οδηγεί σε αποτελεσματική διαχείριση απορριμμάτων) και η προστασία της δημόσιας υγείας. Στην ενέργεια και στους υδάτινους πόρους, η έρευνα και ανάπτυξη που σχετίζεται με την εξοικονόμηση είναι ιδιαίτερα χρήσιμη και με υψηλή απόδοση, τόσο οικονομική όσο και κοινωνική.

Η επένδυση στην παιδεία είναι διεθνώς από τις πλέον προσοδοφόρες μορφές επένδυσης. Για παράδειγμα, όπως ήδη αναφέρθηκε, η βελτίωση της βαθμολογίας των μαθητών στο πρόγραμμα PISA του ΟΟΣΑ (όπου η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις με 1392 μονάδες) κατά 45μονάδες, συναρτάται με μόνιμη αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά 1% ετησίως. Η δε αύξηση κατά 20% της δαπάνης ανά μαθητή στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, θα μπορούσε να έχει μόνιμο όφελος της τάξης του 0.5% στον ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.

Το θέμα της παιδείας δεν είναι μόνο θέμα πόρων. Αντιθέτως, αξίζει να σημειωθεί ότι συντηρούμε περίπου 50.000 φοιτητές στο εξωτερικό με ετήσιο κόστος περίπου €1δις. Ο αριθμός είναι εντυπωσιακός και φέρνει την Ελλάδα στην πρώτη θέση εξαγωγής φοιτητών με βάση τον πληθυσμό της. Επίσης, η λεγόμενη παραοικονομία της εκπαίδευσης στη μορφή φροντιστηρίων σε αντικατάσταση των σχολείων υπολογίζεται ότι ανέρχεται σε περίπου €1,2δις το χρόνο και αντιστοιχεί περίπου σε €400 - €800 ανά μαθητή ή μαθήτρια ανά μήνα και κοστίζει τόσο (ή περισσότερο) όσο αν ήταν μαθητής ή μαθήτρια σε ένα ιδιωτικό σχολείο.

Το ζητούμενο είναι η καλύτερη αξιολόγηση και χρήση των πόρων της οικονομίας, κτίζοντας ένα σύστημα παιδείας με αξιοκρατία, ποιότη τα, ποικιλία, ανταγωνισμό και επιλογή, προωθώντας την ισότητα των ευκαιριών και όχι την ισότητα των αποτελεσμάτων.

Το παραπάνω είναι απόσπασμα μελέτης για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας με βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα που παρουσίασαν σε έκτακτη συνέντευξη Τύπου οι πρόεδροι των 5 μεγαλύτερων διμερών επιμελητηρίων της χώρας την 22-10-2009.Η σχετική Έκθεση, πού υπογράφεται από τον Καθηγητή Οικονομικών του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γιάννη Στουρνάρια, Επιστημονικό Διευθυντή του ΙΟΒΕ και τον Νίκο Βρεττό, Διευθύνοντα Σύμβουλο της The Boston Consulting Group, εμπλουτίστηκε με τις απόψεις διατελεσάντων Υπουργών Οικονομίας & Οικονομικών από το 1992 μέχρι και σήμερα και της πολιτικής εκπροσώπου του ΠΑΣΟΚ για θέματα οικονομίας, με τη διεθνή και Ελληνική εμπειρία της The Boston Consulting Group (BCG), τις μελέτες και προτάσεις του ΙΟΒΕ καθώς και άλλων ερευνητών, επιμελητηρίων, ινστιτούτων και οργανισμών, εγχώριων και διεθνών και τις προσωπικές απόψεις των συντακτών της.

Εγώ στα παραπάνω θα πρόσθετα και μερικΆ πράματα που οι μελετητές απέφυγαν να γράψουν για λόγους που μπορεί ο καθένας να καταλάβει. Τα Πανεπιστημιακά ιδρύματα πρέπει να απελευθερωθούν από τις κομματικές αντιλήψεις, να αποβληθούν οι πάσης φύσεως κομματικές φοιτητικές οργανώσεις και επιτέλους να δοθεί ένα τέλος σε αυτό το άσυλο το όποιο έχει μετρατρέψει τους χώρους της ανώτατης παιδείας σε γκέτο υπόθαλψης εγληματιών. Π.χ δεν μπορεί το indymedia που είναι φωνή παρότρυνσης φασιστικών ιδεών και κακουργηματικών πράξεων στο δυαδίκτυο να λειτουργεί σε Ελληνικό ανώτατο ίδρυμα και οι αρχές να μην κάνουν τίποτα ή να μετατρέπονται σε κομματικά εκλογικά κέντρα οι χώροι που πρέπει να χτίζεται η παιδεία και όχι η κομματοκρατία.