Λυγκησταί, Μύγδονες και Ὀδόμαντες

Απόσπασμα χάρτη της αρχαίας Μακεδονίας επί Ρωμαιοκρατίας (D'Isle 1708)

Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη

Λυγκησταί: 

Αρχαίο φύλο της άνω (ορεινής) Μακεδονίας. Κατά τοΛεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας (Αλεξάνδρου Ρ. Ραγκαβή - Αθήναι 1888), οι Λυγκηστές ήσαν: «…Λαός αυτόνομος, την Λυγκηστίδα οικών, χώραν Β.Δ. της Μακεδονίας κειμένην. Κατ’ αρχάς είχον ιδίους βασιλείς εκ του γένους των Βακχιαδών, είτα δε ηνώθησαν μετά της Μακεδονίας. Πρωτεύουσα αυτών ην ο Λύγκος (Θουκυδ. Β, 93 και Δ, 8) ή Λύκος…».
Σύμφωνα με το Λεξικό των Κυρίων Ονομάτων (Ανέστη Κωνσταντινίδου - Κωνσταντινούπολις 1900) ο Λύγκος παλαιότερα ονομαζόταν Πιερία.
Κατά τον Στέφανο Βυζάντιο «Λύγκος, πόλις Ηπείρου, Στράβων εβδόμη. εκλήθη από Λυγκέως. το εθνικόν Λυγκησταί. το θηλυκόν Λυγκηστίς…».
Η χώρα των Λυγκηστών εκτεινόταν στα ανατολικά των Πρεσπών, νότια του ποταμού Εριγόνος και περιελάμβανε τις πεδιάδες της Φλωρίνης και του Μοναστηρίου (Βιτώλια).

(Βλ. Χάρτη Αρχαία Μακεδονία).

Παλαιότερα είχε υποστηριχθεί ότι οι Λυγκηστές ήσαν ....

.... Ιλλυρικό φύλο, αλλά η νεώτερη έρευνα έχει ανατρέψει πλήρως αυτή την άποψη. Σήμερα είναι βεβαιωμένο ότι οι Λυγκηστές ήσαν ένα από τα Δυτικά (Ηπειρωτικά) ελληνικά φύλα (βλ. N. Hammond: The Macedonian State, σελ. 39).
Ο ηγεμονικός οίκος των Λυγκηστών διεκδικούσε την καταγωγή του από το αριστοκρατικό γένος των Βακχιαδών (Στράβων Ζ΄ VII. 8), που βασίλευσε στην Κόρινθο από τον 9ο π.Χ. αιώνα μέχρι το 657 π.Χ. οπότε ανατράπηκε από τον Κύψελο, ο οποίος κατέλαβε την εξουσία ως τύραννος (=κυβερνήτης) της Κορίνθου, για να τον διαδεχθεί στην εξουσία το 587 π.Χ. ο γιος του Περίανδρος, ένας από τους επτά σοφούς της Αρχαίας Ελλάδος.
Ουσιαστικά όμως, ιδρυτής του βασιλικού οίκου των Λυγκηστών θεωρείται ο Αρραβαίος Α΄ (μέσα του 5ου αιώνα π.Χ.), ο οποίος αντιτάχθηκε σθεναρά στις προσπάθειες του βασιλέως των Μακεδόνων Περδίκκα Β΄(448-413 π.Χ.), να επαναπροσαρτήσει την περιοχή στο Μακεδονικό Βασίλειο, κάτι που είχε επιτευχθεί επί της βασιλείας του Αλεξάνδρου Α΄ του Φιλέλληνος (498/497 – 454 π.Χ.). Ο Αρραβαίος Α΄ επωφελήθηκε από τις δυναστικές διαμάχες που είχαν ξεσπάσει στην Μακεδονία μετά την δολοφονία του Αλεξάνδρου Α΄, για να εδραιώσει την θέση του. Ο Περδίκκας Β΄ θα εγκαταλείψει την συμμαχία με την Αθήνα και θα στραφεί στους Σπαρτιάτες για να πετύχει την υποταγή των Λυγκηστών (424 π.Χ.). Το 423 ο ένδοξος στρατηγός των Σπαρτιατών Βρασίδας θα φθάσει στην Μακεδονία και θα συνεκστρατεύσει μαζί με τον Περδίκκα Β΄ εναντίον του Αρραβαίου Α΄ (Θουκυδ. Δ΄ 124. 1).
Τα στρατεύματα των συμμάχων θα πετύχουν να κατατροπώσουν τις δυνάμεις του Αρραβαίου στην μάχη που δόθηκε κοντά στο σημερινό Μοναστήρι (Βιτώλια). Διαφωνίες θα ξεσπάσουν μεταξύ του Περδίκκα και του Βρασίδα και η πληροφορία ότι οι Ιλλυριοί συμμάχησαν με τον Αρραβαίο θα έχει ως τελικό αποτέλεσμα να αποτύχει πλήρως η εκστρατεία και ο Περδίκκας Β΄ να διαλύσει την συμμαχία του με την Σπάρτη και να ζητήσει την βοήθεια των Αθηναίων, οι οποίοι θα τον εξαναγκάσουν να συμφιλιωθεί με τον Αρραβαίο Α΄. Οι προσπάθειες των Αργεαδών-Τημενιδών βασιλέων της Μακεδονίας να υποτάξουν τους Λυγκηστές θα συνεχισθούν και επί της βασιλείας του γιου και διαδόχου του Περδίκκα Β΄, Αρχελάου (413 – 399 π.Χ.), ο οποίος για να εξασφαλίσει την στρατιωτική υποστήριξη των Ελιμιωτών και του περίφημου ιππικού τους, θα παντρέψει την μεγαλύτερη κόρη του με τον ηγεμόνα τους Δέρδα Β΄(το 400 π.Χ.).
Πιθανόν ο γάμος αυτός να έγινε στα πλαίσια μιας μεγάλης εκστρατείας εναντίον του Αρραβαίου Β΄ και του γαμπρού του, ηγεμόνα των Ορεστών Σίρρα ή Ίρρα, που σχεδίαζε ο Αρχέλαος, αλλά θα τον προλάβει η δολοφονία του το 399 π.Χ.
Μετά τον θάνατο του Αρχελάου θα προκληθεί χάος από τις δυναστικές διαμάχες στην αυλή των Αργεαδών. Στο διάστημα 399-391 π.Χ. έξη βασιλείς συνολικά (Ορέστης, Αέροπος Β΄, Αμύντας Β΄ ο Μικρός, Παυσανίας, Αμύντας Γ΄ και Αργαίος Β΄) θα καταλάβουν τον θρόνο της Μακεδονίας και ένας από αυτούς (ο Αργαίος Β΄ 392/1) θα ανέλθει στον μακεδονικό θρόνο με την βοήθεια των Ιλλυριών και των Λυγκηστών, απομακρύνοντας τον νόμιμο βασιλέα Αμύντα Γ΄.
Ο Αμύντας Γ΄ θα υποχρεωθεί να συνδιαλλαγεί με τους Λυγκηστές και θα πάρει ως σύζυγο την εγγονή του Αρραβαίου Α΄ και κόρη του Σίρρα, την δυναμική Ευριδίκη, την μητέρα του Φιλίππου Β΄. Έτσι θα ανακτήσει τον θρόνο (το 391 π.Χ.) και θα λήξει η μακρόχρονη εχθρότητα στις σχέσεις μεταξύ Λυγκηστών και Αργεαδών.
Όταν αργότερα θα ανέβει στον θρόνο ο Φίλιππος Β΄, ο γιος της Ευρυδίκης, θα συντρίψει την δύναμη των Ιλλυριών και θα προσαρτήσει οριστικά την Λυγκηστίδα στο μακεδονικό κράτος.
Σπουδαιότερη πόλη της Λυγκηστίδας ήταν η Ηράκλεια (Ηράκλεια Λυγκηστών/Λύγκου), που κτίσθηκε από τον Φίλιππο, νοτιότερα του σημερινού Μοναστηρίου το 358 π.Χ.
Αναφορικά με τις πόλεις της περιοχής μόνο η Ηράκλεια Λύγκου θεωρείται σήμερα ότι έχει ταυτιστεί με σιγουριά. Για τον προσδιορισμό της υπήρξε διχογνωμία ανάμεσα σε εκείνους που την τοποθετούσαν στο Λόφο του Αγ. Παντελεήμονα (Αντ. Κεραμόπουλος) στην σημερινή πόλη της Φλώρινας και σε όσους τη συσχέτιζαν με τη σημερινή πόλη του Μοναστηρίου (F.Y.R.O.M.). Η διάσταση απόψεων οφείλεται και σε μνεία του Συνεκδήμου του Ιεροκλέους (ένα είδος γεωγραφικού εγχειριδίου, το οποίο πιθανώς εγράφη κατά τα πρώτα έτη της βασιλείας του Ιουστινιανού μεταξύ 528-535 μ.Χ.) σύμφωνα με την οποία υπάρχουν δύο Ηράκλειες η Λύγκου και η Πελαγονίας. Η σύγχυση αυτή θα πρέπει να αποδοθεί στις διοικητικές μεταβολές που επέφεραν οι Ρωμαίοι οι οποίοι υπήγαγαν την πόλη της Ηράκλειας Λύγκου στην περιοχή της Πελαγονίας και οδήγησαν στην ταύτιση πόλης και περιοχής. Σήμερα επικρατούσα και βεβαιωμένη θεωρείται η άποψη ότι η Ηράκλεια Λύγκου βρίσκεται δύο χιλιόμετρα νότια από το Μοναστήρι στα μετόχια του μοναστηριού του Μπουκόβου (Βλ. Κατερίνα Τρανταλίδου: «Αρχαιολογική τοπογραφία του νομού Φλώρινας» Συνοπτική Επισκόπηση – Πρέσπες 1995, σ. 21 και L. Heuzey – H. Daumet: Mission archaeologique de Macedoine – 1876, σελ. 300). Λεπτομέρειες για τις αναφορές στην Ηράκλεια στο ογκώδες και πολύτιμο "An Inventory of Archaic and Classical Poleis" (Oxford University Press, 2004).

Από την Λυγκηστίδα κατάγονταν και τα παρακάτω πρόσωπα, σχετιζόμενα με τον ηγεμονικό της οίκο, που διεδραμάτισαν κάποιον ρόλο στα γεγονότα της περιόδου του Μ. Αλεξάνδρου:

α. Ο Λυγκηστής ευγενής Αέροπος, ο οποίος - κατα πάσα πιθανότητα - είναι το ίδιο πρόσωπο, με τον εξορισθέντα από το βασίλειο της Μακεδονίας, για την εμπλοκή του μαζί με τον Μακεδόνα Δαμάσιππο, με μια γυναίκα κατά την περίοδο της μάχης στην Χαιρώνεια. [Πολυαιν. Στρατηγ. 4.2.3]. Είχε τρεις γιους, τον Ηρομένη, τον Αρραβαίο και τονΑλέξανδρο . Οι δύο πρώτοι εκτελέστηκαν από τον Μ. Αλέξανδρο ως εμπλεκόμενοι στην δολοφονία του Φιλίππου [Αρριανός 1.25.1-2;Ιουστίνος 11.2.1]. Ο W. Heckel (Prosopography of Alexander's Empire, 2006) επισημαίνει για την εκτέλεση "...Οι κατηγορίες ήσαν προφανώς αστήρικτες, εκτός εάν οι Λυγκηστές έτρεφαν ελπίδες να τοποθετήσουν στον θρόνο τον Αμύντα τον γιο του Περδίκκα Γ΄...". Πρόκειται για τον ανήλικο Αμύντα (Δ΄), του οποίου επίτροπος υπήρξε, σύμφωνα με μια εκδοχή, ο Φίλιππος Β΄ μέχρι την αντικατάστασή του στον θρόνο από τον ίδιο.
β. Νεοπτόλεμος, γιος του Αρραβαίου. Πιθανώς μετά τον θάνατο του πατέρα του κατέφυγε στην Περσία και σκοτώθηκε, πολεμώντας εναντίον των Μακεδόνων, στο πλευρό των Περσών[Αρριανός 1.20.10].

γ. Αμύντας, γιός του Αρραβαίου. Ακολούθησε την εκστρατεία του Αλέξανδρου και τα ίχνη του χάνονται μυστηριωδώς στα πρώτα χρόνια της εκστρατείας [Αρρ. 1.27.4]. Εκτός απο την πιθανότητα να σκοτώθηκε σε μάχη, υπάρχει και η σοβαρή υποψία να έχασε την ζωή του για συμμετοχή σε συνομωσία, ως επακόλουθο της εκτέλεσης του θείου του, Αλέξανδρου Λυγκηστή.

δ. Αλέξανδρος ο "Λυγκηστής". Ο τρίτος γιος του Αερόπου. Είχε μια πολύ ενδιαφέρουσα και πολυτάραχη σταδιοδρομία (βλ. σχετικό λήμμα στο Heckel: Prosopography σελ. 19). Έλαβε ως σύζυγο μια από τις θυγατέρες του Αντιπάτρου και πιθανότητα το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι υπήρξε από τους πρώτους που ζητωκραύγασαν ως βασιλέα τον Μ. Αλέξανδρο αμέσως μετά την δολοφονία του πατέρα του Φιλίππου Β΄ του έσωσαν την ζωή και δεν ακολούθησε άμεσα την τύχη των αδελφών του. Εκτελέστηκε πάντως το 330 π.Χ. με την κατηγορία της συνομωσίας εναντίον του Μ. Αλεξάνδρου, κατα την διάρκεια της εκστρατείας στην Ασία (Διόδωρος ΙΖ΄80.2, Ιουστίνος ΧΙΙ.14.1).

Μύγδονες: 

Αρχαίος λαός εγκατεστημένος στην Μακεδονία, για τον οποίο υπήρχε παλαιότερα η άποψη ότι επρόκειτο για θρακικό φύλο. Σύμφωνα όμως με νεώτερες απόψεις (βλ. τόμο ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, σελ. 48-49) θεωρούνται φρυγικό φύλο που εγκαταστάθηκε στην Μακεδονία, όταν ένα μέρος από τους Φρύγες παρέμεινε στην χώρα, στην διάρκεια της μεγάλης φρυγικής μετανάστευσης (γύρω στο 1200 π.Χ.).
Η περιοχή εγκατάστασής τους θα ονομασθεί Μυγδονία και περιελάμβανε τις εκτάσεις γύρω από τις λίμνες Βόλβη και Κορώνεια. Μετά την αποχώρηση των Φρυγών από την Μακεδονία γύρω στο 800 π.Χ., το μεγαλύτερο μέρος από τους Μύγδονες θα παραμείνει στην περιοχή τους. Μέχρι τον 5ο αιώνα π.Χ. φαίνεται ότι ήσαν γνωστοί με την γενική ονομασία Βρύγες(Φρύγες), Βρύγοι ή Βρίγες. Έτσι αναφέρονται στονΗρόδοτο (ΣΤ΄ 45 και Ζ΄ 185, αλλά και 73), ο οποίος όμως τους θεωρεί θρακικό φύλο, πιθανόν λόγω της ανάμειξής τους με γειτονικά θρακικά φύλα.
Στην χώρα των Μυγδόνων θα εξαπλωθούν οι επίσης φρυγικής καταγωγήςΉδωνες ή Ηδωνοί (περιορίζοντας τους εναπομείναντες Μύγδονες στην περιοχή μεταξύ του μυχού του Θερμαϊκού και του Αξιού) και οι οποίοι θα εκδιωχθούν από τους Μακεδόνες, ίσως στην διάρκεια της βασιλείας τουΑλεξάνδρου Α΄ του Φιλέλληνος (498/497-454 π.Χ.).
Ο Στράβων (αποσπ. 11, εκ του Ζ΄) θεωρούσε τους Μύγδονες φύλο των Ηδωνών: «…Οι Ηδωνοί και οι Βισάλτες κατείχαν την υπόλοιπη Μακεδονία έως τον Στρυμόνα. Από τους λαούς αυτούς, οι Βισάλτες ονομάζονταν έτσι, Βισάλτες, ενώ από τους Ηδωνούς, άλλοι λέγονταν Μύγδονες, άλλοι Ήδωνες κι άλλοι Σίθωνες…».
Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε και την παράδοση (Στέφανος Βυζάντιος) σύμφωνα με την οποία ο Ηδωνός, ο Μύγδων, ο Οδόμας και οΒιστωνός ήσαν αδέλφια.
Μύγδονες θα εγκατασταθούν και στην περιοχή βορείως της μεγάλης Φρυγίας στην Μ. Ασία, όπου η περιοχή θα ονομασθεί επίσης Μυγδονία (βλ. Στέφανος Βυζάντιος στο σχετικό λήμμα). Αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι ένας από τους αρχηγούς των Φρυγών, συμμάχων των Τρώων, ονομαζόταν Μύγδων (Ιλιάς, Γ 185), τότε πρέπει να δεχθούμε ότι ένα μέρος από τους Μύγδονες δεν παρέμεινε στην Μακεδονία, αλλά συνέχισε με το υπόλοιπο κύμα της φρυγικής μετανάστευσης και πέρασε στην Μικρά Ασία, όπου εγκαταστάθηκε στην περιοχή βορείως του όρους Όλυμπος της Μυσίας, στην Προποντίδα, μεταξύ των λιμνών Ασκανίας και Δασκυλίτιδος (Στράβων, ΙΒ΄ VIII. 10).
Πιθανόν αργότερα, με την αποχώρηση των Φρυγών από την Μακεδονία, ένα μέρος από τους Μύγδονες της Μακεδονίας να μετακινήθηκαν και να εγκαταστάθηκαν στην περιοχή των συγγενών τους της Μ. Ασίας .
Οι Μύγδονες της Μακεδονίας θα αφομοιωθούν και θα εξαφανισθούν στην διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων, ενώ οι Μύγδονες της Μ. Ασίας υπήρχαν μέχρι την εποχή του Στράβωνος (1ος αιών π.Χ.) και αφομοιώθηκαν το αργότερο μέχρι τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους.

Ὀδόμαντες: 

Αρχαίος λαός εγκατεστημένος στην περιοχή μεταξύ Στρυμόνος και Νέστου, βορείως του Παγγαίου, η οποία έγινε γνωστή ωςΟδομαντίς ή Οδομαντική. Παλαιότερα επικρατούσε η αντίληψη ότι ανήκαν στα θρακικά φύλα, αλλά σύμφωνα με τις νεώτερες απόψεις (βλ. τόμο ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, σελ. 48-49), θεωρούνται φρυγικής καταγωγής λαός, ο οποίος στην συνέχεια αναμίχθηκε πιθανόν με γειτονικά θρακικά φύλα. Οι Οδόμαντες σχετίζονταν στενά με τα φύλα των Ηδωνών, των Βιστώνων, των Μυγδόνων και των Βισαλτών. Εξ άλλου, στην αρχαιότητα υπήρχε η παράδοση (Στεφ. Βυζ.) σύμφωνα με την οποία ο Ηδωνός, ο Μύγδων, ο Οδόμας και ο Βιστωνός ήσαν αδέλφια.
Η σύγχρονη έρευνα τέλος, έχει επισημάνει ότι η ίδια ρίζα Οδο-, Ωδο- ήΟδω- περιέχεται τόσο στο όνομα και άλλων φύλων (Ώδονες, Ήδωνες), όσο και στην παλαιότερη ονομασία της Θάσου (Οδωνίς, κατά τονΗσύχιο). Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι όλοι αυτές οι ονομασίες άρα και οι λαοί, σχετίζονται στενά μεταξύ τους (βλ. και C. A. H. Vol. III part 2, σελ. 602).
Οι Οδόμαντες μνημονεύονται για πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο, ο οποίος αναφέρει (Ζ΄ 112) ότι εκμεταλλεύονταν τα μεταλλεία χρυσού και αργύρου του Παγγαίου.
Το 422 π.Χ. στην διάρκεια της εκστρατείας του Αθηναίου στρατηγού Κλέωνος στην Θράκη, ο βασιλιάς των Οδομάντων Πόλλης, έθεσε στην διάθεσή του τους πολεμιστές του (Θουκυδίδης, Ε΄ 6, 2).
Οι Οδόμαντες θα υποταχθούν οριστικά στον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας και θα αποτελέσουν τμήμα του Μακεδονικού Βασιλείου, οπότε θα αφομοιωθούν βαθμιαία και θα εξαφανισθούν ως ξεχωριστό φύλο.

Δ.Ε.Ε.

Αναδημοσίευση από το blog Εθνο-λογικά.