Όμηρος και Μακεδονία

Ο κ. J. Β. γράφει:

«Ο Όμηρος δεν γνώριζε τούς Μακεδόνες με τ’ όνομα αυτό. Απ’ όλους τούς μακεδονικούς λαούς, ό Όμηρος αναφέρει μόνο τούς Παίονες, πού ζούσαν στο κέντρο τής Μακεδονίας. Κατά τον Τρωικό Πόλεμο οι Παίονες ενώθηκαν με τούς πολιορκούμενους τής Τροίας — ένδειξη του ότι δεν ήσαν Έλληνες».

Το ν’ αγνοεί κανείς κάτι δεν είναι κακό, κακό είναι να μη θέλει να πληροφορηθεί και πιο μεγάλο κακό να θέλει να παρά-πληροφορεί. Όλο το απόσπασμα αυτό είναι γεμάτο από ιστορικές ανακρίβειες, με μία εξαίρεση: τούς Παίονες. Όντως, κάποιοι αρχαίοι συγγραφείς δεν θεωρούν τούς Παίονες Έλληνες, ίσως διότι δεν ήσαν Μακεδόνες.

Αλλά ας δούμε και τα άλλα στοιχεία πού συγκροτούν την παραπληροφόρηση:

α) Ο Όμηρος δεν περιγράφει κάποιον «εθνικό» πόλεμο μεταξύ «Ελλήνων» και «μη Ελλήνων». Με εξαίρεση τούς στρατιώτες του Αχιλλέα (τον οποίον ό Αλέξανδρος θεωρούσε πρόγονό του), δηλαδή τούς Μυρμιδόνες, κανείς άλλος από τούς Αχαιούς δεν ονομάζεται Ελλην. Το όνομα Έλλην δεν είχε ακόμη γενικευθεί. Ο Όμηρος περιγράφει έναν πόλεμο ομογλώσσων, ομοθρήσκων και ομοτρόπων λαών. Αν υπάρχει διαφορά, αυτή είναι γεωγραφική. Εξ άλλου στο στρατό των Τρώων υπάρχουν ήρωες πού συνδέονται με πατρογονική φιλία ή συγγένεια με τούς Αχαιούς (βλ. περίπτωση Γλαύκου). Ακόμη στην εκστρατεία του Αγαμέμνονος δεν πήραν μέρος τα νησιά του Αιγαίου. Μετέχουν μόνον ό Τριπτόλεμος τής Ρόδου και οι Νηλεύς, Φείδιππος και Άντιφος από την Κω, Κάρπαθο και τα γύρω νησιά. Και όμως οι κάτοικοι του Αιγαίου είχαν περισσότερους λόγους από τούς Δωδεκανήσιους να πολεμήσουν εναντίον τής Τροίας

β) Ο κ. J. Β. ψεύδεται ασύστολα όταν λέει ότι «άπ’ όλους τους μακεδονικούς λαούς ό Όμηρος αναφέρει μόνο τούς Παίονες». Και ψεύδεται διότι οι άλλες περιοχές πού αναφέρονται είναι αυτές πού αποτέλεσαν το ιστορικό λίκνο των Μακεδόνων και πού ή ελληνικότητα του ονόματός τους είναι αδιαμφισβήτητη. Οι περιοχές αυτές είναι ή Ημαθίη (Ημαθία) και ή Πιερίη (Πιερία). Γράφει στο Ξ 226 για την Ήρα:
Η Πιερία είναι ή πλησίον του Ολύμπου Περιοχή. Στην Οδύσσεια (ε 50) αναφέρεται ότι ό Ερμής «Πιερίην δ’ επιβάς εξ αιθέρος έμπεσε πόντο» (=Πάνω από την Πιερία στάθηκε και ρίχθηκε από τον αιθέρα στη Θάλασσα). Το γεγονός ότι το όνομα Πίερες είναι ελληνικό (από το πίαρ, πίειρα = εύφορος), κάνει τούς ιστορικούς να ταυτίζουν τούς Πίερες με τούς Μάγνητες, πού κατά την «Θεογονία» του Ησιόδου (Ηοίαι 2,5) κατοικούσαν στην Περιοχή αυτή, ενώ αργότερα τούς βρίσκουμε εγκαταστημένους στο Πήλιο. Μετά την επέκταση των Μακεδόνων στην Πιερία, η περιοχή αυτή έγινε ένα από τα σημαντικώτερα τμήματα του βασιλείου τους. Στην Πιερία ιδρύθηκε, υπό την σκιά του Ολύμπου, το Δίον, ή ιερή πόλη των Μακεδόνων. Άλλες πόλεις ήσαν: η Ηράκλεια, η Μεθώνη, ή Πύδνα, ή Φίλα και τα Λείβηθρα. Για τούς αρχαίους Έλληνες ή Πιερία ήταν πατρίδα των Μουσών και γι’ αυτό ό Ησίοδος τις ονομάζει «Πιερίδες Μούσαι». (Η Πιερία αντιστοιχεί σήμερα χονδρικά προς την περιοχή του νομού Κατερίνης).

«Πιερίην δ’ επιβάσα και Ημαθίην ερατεινήν
σεύατ’ εφ’ ιπποπόλων Θρηκών όρεα νιφόεντα»
[Αφού πέρασε την Πιερία και την όμορφη Ημαθία, κατευθύνθηκε πάνω από τα χιονισμένα βουνά των Θρακών, πού τρέφουν άλογα]

Ας έλθουμε τώρα στην «ερατεινή Ημαθίη». Πρόκειται για την παλιά ονομασία τής Κεντρικής Μακεδονίας ανάμεσα στον Αλιάκμονα και τον Άξιό. Το όνομά της είναι ελληνικό. Προέρχεται από τη λέξη «άμαθος», πού σημαίνει μεσογειακή άμμος. Κατά τον Στράβωνα (νιιι, απόσπ. ΙΙ) «Ημαθία εκαλεέτο πρότερον ή νυν Μακεδονία. Έλαβε δε τούνομα τούτο άπ’ αρχαίου τινός των ηγεμόνων Μακεδόνος». Σύμφωνα με τον Ησίοδο (Θεογονία, στ. 984), ό ηγεμών από τον οποίο έλαβε το όνομα ή Περιοχή ήταν ό Ημαθίων, γιος του Τιθωνού και τής Ηούς. Το επαναλαμβάνει και ό Ιουστίνος, Ρωμαίος ιστορικός του 2ου μ.Χ. αι.: Η Μακεδονία, λέει, παλιά ονομαζόταν Ημαθία, διότι εκεί έδρασε ό Ημαθίων (7, 1). Αλλά και ό Στέφανος Βυζάντιος στη λέξη «Ημαθία» λέει σαφώς: «Ημαθία ... ή νυν Μακεδονία». (=Ημαθία η τωρινή Μακεδονία). Στην Ημαθία ιδρύθηκαν οι μεγάλες πόλεις Έδεσσα (πού παλαιότερα ταυτιζόταν με τις Αιγές, την πρώτη πρωτεύουσα των Μακεδόνων), Β έ ρ ο ι α και Κίτιον.

γ) Γράφει ό κ. J. Β. ότι «ό Όμηρος δεν γνώριζε τούς Μακεδόνες με τ’ όνομα αυτό». Ο Όμηρος όμως μάς έδωσε τη λέξη πού αποτελεί την ετυμολογική βάση των λέξεων «Μακεδών-Μακεδονία». Συγκεκριμένα, στην Οδύσσεια (η 106) διαβάζουμε: «οία τε φύλλα μακεδνής αιγείριοιο» (=σαν τα φύλλα τής ψηλής αγριολεύκας). Με την ίδια σημασία απαντάται και στον Ησύχιο: «μαδεδνή· μακρά, υψηλή». Ή λέξη παράγεται από τη ρίζα μάκ —από την οποία προέρχονται οι λέξεις μακρός, μήκος ( Δωρικά μάκος) κ.ά. Η κατάληξη -δνός δεν είναι παρά μηδενισμένη βαθμίδα του επιθήματος -δών Μακεδνός αντί Μακεδών. Η λέξη Μακεδόνες, πιθανώς από το Μακι-κεδόνες, δηλώνει αυτούς πού η χώρα τους είναι μακρά, μεγάλη (βλ. τη λατ. Magnus). Και για να μην υπάρξει καμμιά αμφιβολία ως προς την ετυμολογία τής λέξης Μακεδονία, προσθέτουμε και τις παρατηρήσεις του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου, ό οποίος στηρίζεται σε παλαιότερους συγγραφείς: «Λέγεται δε και Μακεδονίας μοίρα Μακέτα ως Μαρσύας εν τω πρώτω Μακεδονικών»—. «Αλλά και την όλην Μακεδονίαν Μακετίαν οίδεν ονομαζομένην Κλείδημος εν πρώτω Ατθίδος» (Περί θεμάτων, 2) (=Λέγεται ότι η Μακέτα ήταν μέρος τής Μακεδονίας, όπως αναφέρει ό Μαρσύας στο πρώτο βιβλίο του των Μακεδονικών... Αλλά και ό Κλείδημος γνωρίζει ότι όλη ή Μακεδονία ονομάζεται Μακετία, στο πρώτο βιβλίο τής Ατθίδος του).

Επίσης, o λογιώτατος μητροπολίτης Ευστάθιος Θεσσαλονίκης γράφει: « Ην δε τις μοίρα Μακεδονίας Μακετία λεγομένη, εξ ής και ή Μακεδονία Μακετία ελέγετο». Όλα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι Μακεδνοί-Μακεδόνες, σε παλαιότερη εποχή λέγονταν «μακέται» και η χώρα τους Μακετία. Αυτό ενισχύει την άποψη πού εκθέσαμε παραπάνω, ότι δηλαδή οι Βρύγες έφυγαν από τη Μακεδονία, πέρασαν στην Ασία, κι έγιναν Φρύγες. Αυτοί ενδεχομένως να μετέφεραν τις λέξεις Μακετία, Μακέται, πού πήραν άλλη μορφή στη γλώσσα των Ασιατών.
Υστέρα άπ’ όλα αυτά αντιλαμβάνεται κανείς γιατί ό κ. Ι.Β. «λογοκρίνει» ή διαστρεβλώνει τον Όμηρο και ξεπέφτει στις λεκτικές αλχημείες, για να βρει την προέλευση των Βρυγών. Ίσως αγνοεί ότι Β ρ ύ γο ς λεγόταν, λόγω καταγωγής, ό διάσημος αγγειογράφος και μαθητής τού Ονήσιμου, πού έζησε στην Αθήνα στις αρχές τού 5ου αί. π. Χ. Έχουν σωθεί 243 αγγεία ζωγραφισμένα από το χέρι του. Ένα από αυτά παριστάνει νέο πού κάνει εμετό. Ασφαλώς το ίδιο θα αισθάνθηκαν πολλοί αναγνώστες τού κ. Ι. Β., πού γνωρίζουν στοιχειωδώς ελληνική ιστορία, όταν θα διάβασαν την ετυμολόγηση τού Βρύγες από το δήθεν «μακεδονικό» breg.

Ας προσθέσουμε ακόμη ότι έντεχνα αποφεύγει να γράψει ότι οι Μύγδονες είναι θρακικό φύλο. Και ακόμη, ενώ αναφέρει τούς Παίονες, πού πολέμησαν με τούς Τρώες κατά των Αχαιών, δεν κάνει τον κόπο να προβεί σε μία ετυμολόγηση. Ίσως γιατί δεν βρίσκει κάποια ομόηχη λέξη στα σλαβικά. Αν όμως κοίταζε στα ελληνικά λεξικά, θα ήταν υποχρεωμένος να αναγάγει την λέξη στον «παιάνα» τού δελφικού Απόλλωνα («Ιώ Παιάν») και να βρει τοπωνύμια, λόγω των πληθυσμιακών μετακινήσεων, σε όλα τα μέρη τής Ελλάδος (Παιόνιον στην Αιτωλία, Παιανία στην Αττική, Πάιον στην Αρκαδία). Π α ί ω ν, κατά την παράδοση, λεγόταν ό γιος τού Ενδυμίωνος. Ηαιήων (ή Παιάν) ήταν γιατρός των θεών, Παιωνία ήταν ένα επίθετο τής Αθηνάς και τέλος Π α ι ώ ν ι ο ς ήταν ό μεγάλος γλύπτης, από τη Μένδη τής Θράκης ό οποίος κατασκεύασε την περίφημη «Νίκη» τής Ολυμπίας.


Πηγή: Η ελληνικότητα της Μακεδονίας (ιστορική μελέτη απάντηση στην παραϊστορία του αμερικανού ιστορικού J. BASID), Σαράντος Καργάκος, Αθήνα 2006.