ΣΚΑΪ και 1821, δίδαγμα 2ο(η νεωτερική άποψη για την γέννηση του έθνους και έθνους-κράτους)

Βλέποντας τόσο το 2^ο επεισόδιο, αλλά κυρίως και την κουβέντα που ακολούθησε μετά, διαπίστωσα δύο πράματα: Το πρώτο είναι η προσπάθεια κατευνασμού σε ότι αφορά τις αντιδράσεις του 1^ου επεισοδίου(π.χ. θυμήθηκαν το παιδομάζωμα) και το δεύτερο είναι η παρουσίαση απόψεων που υποστηρίζουν την νεωτερική θεωρία για την γένεση εθνών και κυρίως του έθνους-κράτους. Εξαίρεση στο 2^ο ήταν η τοποθέτηση της Πανεπιστημιακής Καθηγήτριας Ελένης Αγγελομάτη-Τσαγκουράκη, όπου εμμέσως υποστήριξε , ότι το σύγχρονο Ελληνικό Έθνος γεννήθηκε κάπου τον 13^ο αιώνα, φέρνοντας σαν παράδειγμα το βιβλίο του Σβορώνου.

Ποιο είναι λοιπόν το δίδαγμα από αυτό το επεισόδιο ;

Είναι η σαφής διάκριση που έδωσαν οι ιστορικοί επιστήμονες σε ότι αφορά την νεωτερικότητα/μοντερνισμός/modernism από τις γνωστές εθνομηδενιστικές απόψεις του μεταμοντερνισμού. Για να καταλάβουμε την διαφορά υπενθυμίζω τόσο την τοποθέτηση του κ.Βερέμη(ΣΚΑΪ και 1821, δίδαγμα 1ο ) αλλά και του Αντώνη Λιάκου, όπου ο τελευταίος υποστήριξε:

«Στη δυτική Ευρώπη ο εθνικισμός ήταν ένα πολιτικό κίνημα με σκοπό τον περιορισμό της κυβερνητικής εξουσίας και τη διασφάλιση των πολιτικών δικαιωμάτων. Αντίθετα, στην ανατολική Ευρώπη έφτασε σε περιοχές στις οποίες οι πολιτικές ιδέες ήταν λιγότερο ανεπτυγμένες και η κοινωνική δομή "καθυστερημένη" σε σχέση με τη δυτική Ευρώπη. Εκεί ο εθνικισμός έγινε πρώτα ένα πολιτιστικό κίνημα, "το όνειρο και η ελπίδα των ποιητών και των λογίων", και τα κόμπλεξ κατωτερότητας αναμείχτηκαν με μια υπερ-έμφαση στην "ψυχή" αυτών των λαών, στην αναβίωση του ένδοξου παρελθόντος και στην "αποστολή" τους στον κόσμο. Ο εθνικισμός των καθυστερημένων έγινε ο ισχυρότερος εθνικισμός»

[Πως στοχάστηκαν το έθνος αυτοί που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο;, σελ 82)

Ποια είναι όμως η διαφορά της νεωτερικής άποψης με αυτήν της μεταμοντέρνας/μετανεωτερικής;

Κατά την γνώμη μου, ο Τσέχος ιστορικός Miroslav Hroch[Μ.Hroch, M.Tontoroba, Εθνικό κίνημα και Βαλκάνια, Αθήνα 1996, 17-54] ερευνώντας τη συγκρότηση των εθνοτήτων ή τοπικών κοινωνιών των Βαλκανίων σε σύγχρονα έθνη, παρουσιάζει ένα μοντέλο μετα­σχηματισμού που δείχνει σε γενικές γραμμές την νεωτερική άποψη. Αυτό το μοντέλο πραγματοποιείται σε τρεις φάσεις όπως μας το περιγράφει η Γ.Κατσάβσκα-Μαλιγκούδη[Οι Σλάβοι των Βαλκανίων]. Η διάρκεια των φάσεων αυτών δεν είναι προκαθορισμένη, η διεργασία της καθεμίας μπορεί να διακοπεί, να αρχίσει ξανά έπειτα από ένα μεγάλο διά­στημα παύσης ή να μην ολοκληρωθεί ποτέ. Οι φάσεις αυτές οδηγούν, όταν ολοκληρωθούν και οι τρεις, στη συγκρότηση του έθνους.

Έτσι λοιπόν, κατά την πρώτη φάση, την οποία ονομάζει ο Hroch «ακαδημαϊκή», παρα­τηρείται η εκδήλωση του ενδιαφέροντος λίγων ατόμων -κατά κανόνα μορφω­μένων- αναφορικά με την ιστορία, τη γλώσσα και τα έθιμα της δικής τους εθνότητας(πχ Κοραής). Το ενδιαφέρον αυτό εκδηλώνεται με την εκπόνηση σχετικών μελε­τών και δοκιμίων, με την κατάρτιση συλλογών λαογραφικού, γλωσσικού και ιστορικού χαρακτήρα. Στη φάση αυτή δεν υπάρχει ακόμη ένα οργανωμένο πο­λιτικό ή κοινωνικό κίνημα, ούτε διατυπώνονται «εθνικά» αιτήματα.

Στην δεύτερη φάση έχουμε αλλαγές της υπάρχουσας κατάστασης σε πολιτικό ή πολιτιστικό επίπεδο. Εδώ είναι έντονη η πατριωτική προπα­γάνδα για την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης και για τον προσεταιρισμό πολλών ακτιβιστών(πχ Φιλική Εταιρεία, φιλελληνισμός). Η μετάβαση από την πρώτη στη δεύτερη φάση πραγματο­ποιείται σε περίπτωση βαθιάς κρίσης της παλαιάς τάξης πραγμάτων, όταν οι παραδοσιακοί θεσμοί, η νομιμότητα ή οι αξίες καταρρέουν ή χαλαρώνουν.

Η τρίτη φάση είναι η φάση του μαζικού κινήματος, οπότε ένα εθνικό πρό­γραμμα πολιτικών, πολιτισμικών ή κοινωνικών επιδιώξεων συναντά μια ευρύτε­ρη απήχηση. Η ηγεσία του κινήματος περνάει από τους διανοούμενους σε επαγ­γελματίες πολιτικούς. Η απόκτηση κρατικής υπόστασης (εθνικού κράτους) απο­τελεί την προϋπόθεση για τη δημιουργία μιας νέας συλλογικής ταυτότητας.

Θα ήθελα να επισημάνω και το εξής: Σύμφωνα με την επικρατούσα διεθνή προβλη­ματική, δύο είναι τα βασικά μοντέλα έθνους: το «μοντέλο του εδάφους και του πολίτη» και το «εθνοτικό-γενεαλογικό μοντέλο».[Μιχάλης Μπακαούκας, Νέα Κοινωνιολογία, τ. 41]. Το πρώτο είναι το αποκαλούμενο και ως «Πολιτικό Μοντέλο». Οι υποστηρικτές του, αφού αρνούνται την «εθνοφυλετική» κα­ταγωγή, είναι επιρρεπείς στο να ταυτίζουν εσφαλ­μένως διαφορετικές προνεωτερικές εθνοτικές ομά­δες, με βάση -την εκάστοτε- πολιτική τους άποψη του τύπου ότι «ο άνθρωπος δεν ανήκει στην γλώσσα του ή στην φυλή του ή στην θρησκεία του ή σε μια εθνοτική ομάδα, αλλά μόνο σε μια μοντέρνα πολιτική κοι­νότητα». Όπως επισημαίνει ο Μπακαούκας, σύμφωνα με αυτήν την πολιτική, διε­θνιστική, «αντί-εθνοτική» λογική, οι χριστιανοί Αρβανίτες, και οι μουσουλμάνοι Αλβανοί ή οι σημερινοί Αλβανοί ταυτίζονται εθνολογικώς. Το «πολιτικό» μοντέλο εξήγησης βασίζεται στον Γάλλο φιλόσοφο, θρησκειολόγο καί συγγραφέα Ερνέστ Ρενάν. Περισσότερα στο άρθρο του Μπακαούκα.

Το ερώτημα βέβαια που γεννιέται είναι το εξής: Που είναι ο εθνικισμός; γιατί δεν τον αναφέρω;
Δεν τον ξέχασα, απλά θα ήθελα να δω και την επόμενη εκπομπή, αλλά και τους συντελεστές της σειράς ώστε να έχω μία πιο σφαιρική άποψη.

Αυτή είναι λοιπόν η νεωτερική θεωρία –σε γενικές γραμμές- της θεωρίας γένεσης των εθνών αλλά και των εθνών-κρατών. Διαφέρει από αυτήν των εθνομηδενιστών και πρέπει να το έχουμε υπόψη. Όπως διαφέρουν και οι απόψεις των συντελεστών της σειράς, ειδικά των ιστορικών επιστημόνων.