Νεοφιλελευθερισμός

Η λέξη «νεοφιλελευθερισμός» (neoliberalism) πρέπει πλέον να αρχίσει να μας απασχολεί σοβαρά όλους. Ο λόγος είναι ότι, ο παγκοσμιοποιημένος νεοφιλελευθερισμός(global liberalism) άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά με τις  νομοθετήσεις σε ανεπτυγμένες οικονομίες έχοντας ως αιχμή του δόρατος την  χώρα μας.

ΓΕΝΙΚΑ

Καταρχήν πρέπει να ξεκαθαρίσουμε από την αρχή ότι άλλο ο «φιλελευθερισμός» και  άλλο ο «νεοφιλελευθερισμός». Η αγγλική ορολογία ξεχωρίζει με σαφήνεια τα δύο αυτά είδη πολιτικών ιδεολογιών.  Οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι (modern liberals) είναι  αυτοί που εμμένουν στην ενότητα ελευθερίας και ισότητας και υποστηρίζουν το κράτος πρόνοιας αλλά και το κράτος ως ρυθμιστή της αγοράς. Οι νεοφιλελεύθεροι ή  φιλελευθεριστές (libertarians) είναι αυτοί που επιμένουν μονόπλευρα στην ατομική, ιδίως οικονομική ελευθερία ως απουσία κρατικών επεμβάσεων. Είναι δηλαδή πρώτα απ’ όλα αντικρατιστές. Ας σημειωθεί ότι ο όρος «φιλελεύθερος», ακριβώς επειδή οι liberals εμμένουν στην κοινωνική ισότητα ως απαραίτητο συνοδό της ελευθερίας, στις αγγλόφωνες χώρες σημαίνει κάτι σαν αριστερός ή αριστερίζων. Μάλιστα ο Ελληνοαμερικανός Μάικλ Δουκάκης έχασε τις εκλογές για το αξίωμα του προέδρου των ΗΠΑ το 1988 επειδή δεν αντέδρασε έγκαιρα και με τον κατάλληλο τρόπο όταν ο αντίπαλός του Μπους τον χαρακτήρισε φιλελεύθερο (ο Μπους το εννοούσε βεβαίως ως μομφή, ενώ ο Δουκάκης ως κάτι το θετικό, για το οποίο δεν έκρινε αναγκαίο να δώσει εξηγήσεις) ενώ ακόμα πιο πρόσφατα ο Μπάρακ Ομπάμα θεωρήθηκε και αυτός ως liberal και τον αποκαλούσαν υποτιμητικά  ως  σοσιαλδημοκράτη.

Ο νεοφιλελευθερισμός, που ορισμένες φορές αποκαλείται και ως...

νεοκλασικός φιλελευθερισμός (neoclassical liberalism), αναφέρεται σε μια αναβίωση του οικονομικού φιλελευθερισμού, που έλαβε χώρα από τη δεκαετία του 1970 και έπειτα. Ο νεοφιλελευθερισμός έχει αντεπαναστατικό χαρακτήρα: στόχος του είναι να συγκρατήσει, και αν είναι δυνατό, να αναστρέψει τη ροπή προς τη «μεγάλη» διακυβέρνηση και την παρέμβαση του κράτους, που χαρακτήρισε το μεγαλύτερο μέρος του 20"" αιώνα.

Ο νεοφιλελευθερισμός είχε τον μεγαλύτερο αρχικό αντίκτυπο στα δύο κράτη, στα οποία οι οικονομικές αρχές της ελεύθερης αγοράς είχαν πιο γερά θεμέλια, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, δηλαδή στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ωστόσο, στην περίπτωση του «θατσερισμού» (Thatcherism) στη Βρετανία και του «Ρηγκανισμού» (Reaganism) στις ΗΠΑ, ο νεοφιλελευθερισμός αποτέλεσε τμήμα ενός μεγαλύτερου, ιδεολογικού προγράμματος της νέας δεξιάς, που προσπάθησε να συνδυάσει τη laissez-faire οικονομία με μια κατά βάση συντηρητική κοινωνική φιλοσοφία. Πολλοί υποστηρίζουν εσφαλμένα ότι, ο νεοφιλελευθερισμός είναι απλά ένα κομμάτι της νέας δεξιάς.  Όμως έχει διαμορφωθεί από ευρύτερες δυνάμεις, ιδιαίτερα αυτές της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, και έχει ασκήσει επίδραση πάνω στα φιλελεύθερα και σοσιαλιστικά κόμματα, όπως και στα συντηρητικά, φαινόμενο που επεκτάθηκε και πέρα από την Άγγλο-Αμερικανική του πατρίδα. Εμείς το ζούμε σήμερα όπου ένα κεντροαριστερό κόμμα, με σοσιαλδημοκρατικές ιδέες εφαρμόζει με το πιο στυγνό τρόπο τον νεοφιλελευθερισμό.

ΜΕΝΤΟΡΕΣ ΚΑΙ ΘΕΣΕΙΣ

Ο νεοφιλελευθερισμός ισοδυναμεί με μια εκδοχή φονταμενταλισμού της αγοράς. Η αγορά θεωρείται πως είναι ηθικά και πρακτικά ανώτερη της διακυβέρνησης και κάθε μορφής πολιτικού έλεγχου. М' αυτήν την έννοια, ο νεοφιλελευθερισμός υπερβαίνει την κλασική οικονομική θεωρία. Για παράδειγμα, μολονότι ο Adam Smith δικαίως θεωρείται πατέρας της οικονομίας της αγοράς, ο ίδιος αναγνώριζε τα όρια της αγοράς και σαφέστατα δεν υποστήριξε ένα σκληρό πρότυπο της ανθρώπινης φύσης που να μεγιστοποιεί τη χρησιμότητα. Από τη νεοφιλελεύθερη προοπτική, τα ελαττώματα της διακυβέρνησης είναι πολλά και διάφορα.  Μέντορες του νεοφιλελευθερισμού θεωρούνται οι οικονομολόγοι της ελεύθερης αγοράς, όπως ο Αυστριακός Friedrich von Hayek και ο Αμερικανός Milton Friedman,  είναι αυτοί όπου επιτέθηκαν στον οικονομικό ρόλο της διακυβέρνησης και στα ελαττώματα της.

Ο Hayek (1944) ανέπτυξε μια οικονομική και πολιτική κριτική που καταδίκαζε τον κεντρικό σχεδιασμό ειδικότερα, και την οικονομική παρέμβαση γενικότερα. Υποστήριξε πως ο σχεδιασμός οποιασδήποτε μορφής είναι αναγκασμένος να είναι οικονομικά ανεπαρκής, επειδή οι γραφειοκράτες του κράτους, όσο ικανοί κι αν είναι, αντιμετωπίζουν μια ποικιλία και μια πολυπλοκότητα πληροφοριών, που απλά είναι πέρα από τις ικανότητες τους να την ελέγξουν. Από αυτήν την άποψη, η οικονομική παρέμβαση είναι η μοναδική σοβαρή απειλή για την ατομική ελευθερία, επειδή κάθε προσπάθεια ελέγχου της οικονομικής ζωής αναπόφευκτα οδηγεί το κράτος να αναμιχθεί και σε άλλους τομείς της ανθρώπινης ύπαρξης, γεγονός που τελικά οδηγεί στον ολοκληρωτισμό.

Ο Friedman επέκρινε τον Κεϋνσιανισμό βάσει του ότι οι πολιτικές «των φόρων και των δαπανών» τροφοδοτούν τον πληθωρισμό, ενθαρρύνοντας τις κυβερνήσεις να αυξήσουν τη δανειοληψία χωρίς, στη συνέχεια, να επηρεάσουν το «φυσιολογικό ποσοστό» της ανεργίας.

Έτσι λοιπόν, οι Hayek και Friedman υποστήριξαν πως η διακυβέρνηση ήταν ουσιαστικά η πηγή των οικονομικών προβλημάτων, και όχι η θεραπεία τους. Αντιτίθενται στον σύγχρονο φιλελευθερισμό όπου είναι επηρεασμένος  από την οικονομική θεωρία του Keynes  δηλαδή την αμφιβολία για τη δυνατότητα της αγοράς να υλοποιεί τις επιλογές των ατόμων. Οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι θεωρούν πως ο κρατικός παρεμβατισμός αποτελεί ένα αναγκαίο –μερικές φορές -κακό που παρά το κόστος του και τον περιορισμό των επιλογών,  μπορεί να εξασφαλίσει την προστασία των ατόμων και τελικά την ευημερία τους.

Οι νεοφιλελεύθεροι είναι κυρίως θεωρητικοί της δημόσιας επιλογής (public choice), επηρεασμένοι από τον ωφελιμισμό, έθεσαν σε αμφιβολία τη νομιμοποίηση της διακυβέρνησης, αμφισβητώντας τη σχέση της με το δημόσιο συμφέρον. Από τη στιγμή που τα ανθρώπινα όντα είναι ορθολογικά και ιδιοτελή πλάσματα, οι αξιωματούχοι της κυβέρνησης αναπόφευκτα θα χρησιμοποιήσουν τη θέση τους, προκειμένου να επεκτείνουν τους δικούς τους στόχους, και όχι εκείνους του ευρύ κοινού. Αυτό σημαίνει πως η ανάπτυξη της «μεγάλης» διακυβέρνησης δεν ήταν αποτέλεσμα ανταπόκρισης στη δημοκρατική πίεση, ούτε και μια προσπάθεια να διορθωθούν οι ανισορροπίες του καπιταλισμού, αλλά συνέπεια της ιδιοτελούς επιδίωξης για καριέρα από εργαζόμενους στον δημόσιο τομέα γενικότερα.

Συνοπτικά λοιπόν οι νεοφιλελεύθεροι  ή οι φονταμελιστές οικονομολόγοι της ελεύθερης αγοράς πιστεύουν ότι το σημαντικότερο οικονομικό πρόβλημα είναι ο πληθωρισμός και όχι η ανεργία. Πληθωρισμός (inflation) είναι η αύξηση του γενικού τιμάριθμου, η οποία οδηγεί σε πτώση της αξίας του χρήματος. Το ίδιο δηλαδή ποσό χρημάτων αγοράζει λιγότερα αγαθά. Οι νεοφιλελεύθεροι πιστεύουν πως ο πληθωρισμός απειλεί τη βάση ολόκληρης της οικονομίας της αγοράς, γιατί χάνοντας την εμπιστοσύνη στο χρήμα, στο μέσο ανταλλαγής, οι άνθρωποι αποθαρρύνονται να προβούν σε περαιτέρω εμπορικές ή οικονομικές δραστηριότητες. Μια υγιής οικονομία της αγοράς, επομένως, προϋποθέτει ότι τα χρήματα έχουν σταθερή και ισχυρή αξία. Τόσο ο Hayek, όσο και ο Friedman υποστήριξαν επομένως πως η κύρια οικονομική ευθύνη της διακυβέρνησης είναι να διατηρεί το «χρήμα υγιές», που επιτυγχάνεται μέσα από τη μείωση, ή και την εξάλειψη, σύμφωνα με τις προσδοκίες του Hayek, του πληθωρισμού συνολικά. Εντούτοις όμως, ο Κεϋνσιανισμός αύξησε τον πληθωρισμό και προκάλεσε τον στασιμοπληθωρισμό της δεκαετίας του 1970. Αυτή ήταν η ερμηνεία του μονεταρισμού (monetarism), της θεωρίας δηλαδή πως ο τιμάριθμος καθορίζεται από την ποσότητα του χρήματος που υπάρχουν μέσα στην οικονομία: την προσφορά δηλαδή χρημάτων. Με άλλα λόγια, ο πληθωρισμός εμφανίζεται όταν «όλο και περισσότερο χρήμα "κυνηγάει" όλο και λιγότερα αγαθά».

Από τότε λοιπόν που άρχισε να εφαρμόζεται η νεοφιλελεύθερη πολική στην Ελλάδα, πρέπει να ξέρουμε πως δεν τους ενδιαφέρει το πόσο θα φτάσουν οι άνεργοι, αλλά το μόνο που τους νοιάζει είναι το ύψος του πληθωρισμού και κυρίως φυσικά το έλλειμμα. Στο δεύτερο φυσικά πρέπει να επικεντρωθούμε όλοι μας, αλλά όχι με τον νεοφιλελεύθερο τρόπο. Αλήθεια πόσο οξύμωρο είναι να μιλάει για τα καλά του «υπαρκτού φιλελευθερισμού» ένας Έλληνας πολέμιος του «υπαρκτού σοσιαλισμού»; Εννοώ για τον νεοφιλελεύθερο πολιτικό  Α.Ανδριανόπουλο  και το άρθρο του «Ο φιλελευθερισμός κυριαρχεί», όπου υιοθετεί την επιχειρηματολογία του επίσης νεοφιλελεύθερου δημοσιογράφου της Καθημερινής Πάσχου Μανδραβέλη.

Τα κύρια σημεία του νεοφιλελευθερισμού είναι[Neo-liberalism, Martinez και Garcia]:

•  Κανόνας της ελεύθερης αγοράς. Ελευθερώνοντας "ελεύθερες" επιχειρήσεις ή ιδιωτικές επιχειρήσεις από οποιουσδήποτε θεσμούς επιβάλλονται από την κυβέρνηση, ανεξαρτήτως του πόση κοινωνική καταστροφή προκαλεί. Μεγαλύτερη ελευθερία στο διεθνές εμπόριο και επένδυση. Μείωση των μισθών με διάσπαση των εργαζομένων, και αφαίρεση των δικαιωμάτων των εργατών, τα οποία κατακτήθηκαν έπειτα από πολλών χρόνων πάλη. Τερματισμός στους ελέγχους τιμών. Τελικά, ολοκληρωτική ελευθερία στη μετακίνηση κεφαλαίου, προϊόντων και υπηρεσιών. Για να μας πείσουν ότι αυτό είναι καλό για μας, λένε ότι μια αγορά χωρίς κανόνες είναι ο καλύτερος τρόπος για την αύξηση της οικονομικής ανάπτυξης, η οποία, τελικά, θα ωφελήσει όλους.
• Περικοπές στις δημόσιες δαπάνες για τις κοινωνικές υπηρεσίες όπως εκπαίδευση και υγεία. ΜΕΙΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΔΙΧΤΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΤΩΧΟΥΣ, ακόμα και τη συντήρηση δρόμων, γεφυρών και δικτύου ύδρευσης, ξανά στο όνομα της μείωσης του ρόλου της κυβέρνησης. Βέβαια, δεν αντιτίθενται στις κυβερνητικές επιχορηγήσεις και τις φορολογικές διευκολύνσεις των επιχειρήσεων.
• Απορύθμιση. Μείωση των οποιωνδήποτε κυβερνητικών ρυθμίσεων, οι οποίες μπορούν να ελαχιστοποιήσουν τα κέρδη, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας του περιβάλλοντος και της ασφάλειας στην εργασία.
• Ιδιωτικοποίηση. Πώληση των κρατικών επιχειρήσεων, προϊόντων και υπηρεσιών σε ιδιώτες επενδυτές. Αυτό περιλαμβάνει τράπεζες, βιομηχανίες-κλειδιά, σιδηρόδρομους, δρόμους με διόδια, ηλεκτρισμό, σχολεία, νοσοκομεία, ακόμα και το μεγαλύτερο δημόσιο αγαθό: το νερό. Παρόλο ότι συνήθως γίνονται στο όνομα της μεγαλύτερης αποδοτικότητας -η οποία συχνά χρειάζεται- η ιδιωτικοποίηση είχε κυρίως σαν αποτέλεσμα τη συγκέντρωση του πλούτου σε ακόμα λιγότερα χέρια, και οδήγησε τις δημόσιες δαπάνες ακόμα περισσότερο προς τις δικές της ανάγκες.
• Εξαφάνιση της έννοιας του κοινού οφέλους ή της κοινότητας και αντικατάστασή τους από την ιδιωτική πρωτοβουλία. Καταπίεση των πιο φτωχών ανθρώπων μιας κοινωνίας, για να βρουν μόνοι τους λύσεις στην έλλειψη υγειονομικής περίθαλψης, εκπαίδευσης και κοινωνικής ασφάλισης, και στη συνέχεια να τους κατηγορήσουν - αν αποτύχουν - σαν τεμπέληδες.

Οι νεοφιλελεύθεροι, δε κλονίζονται με τις  επιπτώσεις που έχει για τη δημοκρατία η αυξανόμενη δύναμη των υπερεθνικών εταιριών, τη δυσκολία να εναρμονιστούν ο αχαλίνωτος καταναλωτισμός και ο ανταγωνιστικός ατομικισμός με οποιαδήποτε ουσιώδη έννοια ανθρώπινης ανάπτυξης, ή την απειλή στην οποία τίθεται η οικονομική και πολιτισμική διαφορετικότητα από την εμφάνιση παγκόσμιων αγαθών και την τάση για συγχώνευση και μονοπώλιο. Αυτό, πράγματι, μπορεί απλά να αντανακλά τις επιλεκτικές ηθικές ευαισθησίες, που επιδεικνύει ο φιλελευθερισμός κάποιες φορές, καθώς είναι περισσότερο πρόθυμος να αποκαλύψει τα ελαττώματα των σοσιαλιστικών και των αυταρχικών κοινωνιών, παρά να εκφράσει αυτά των καπιταλιστικών.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στην χώρα μας ο νεοφιλελευθερισμός βρήκε πρόσφορο έδαφος λόγω της
α)  επίθεσης της πολυπολιτισμικότητας και του μεταμοντερνισμού στην εθνική ταυτότητα και συνείδηση του λαού,  με  αποτέλεσμα την μείωση της αντίστασης του, 
β)  θεσμοποίησης  της «φαυλοκρατίας»(επικράτηση ανήθικων και διεφθαρμένων ανθρώπων ή και τρόπων, κυρίως στην άσκηση πολιτικής, διοίκησης ή διακυβέρνησης)  η οποία αντικατέστησε την «Δικαιοσύνη»( τήρηση των αρχών του δικαίου από τα μέλη μιας κοινωνίας, που εκφράζεται με την ίση και ορθή εφαρμογή των γραπτών νόμων και με το σεβασμό των άγραφων νόμων) σε όλες τις κοινωνικές βαθμίδες και
γ) κομματοκρατίας, όπου τα κόμματα προστατεύουν το  κομματικό κράτος τους, εισβάρος του συνταγματικά θεσμοποιημένου κοινωνικο-δίκαιου.

Ο σύγχρονος φιλελευθερισμός και η σοσιαλδημοκρατία υποχώρησαν εξαιτίας της όλο και περισσότερο αποδυναμωμένης βιωσιμότητας των εθνικών οικονομικών στρατηγικών, όπως της Κεϋνσιανής διαχείρισης της ζήτησης. Επίσης η παγκοσμιοποίηση πορεύεται χέρι με χέρι με το νεοφιλελευθερισμό, από τη στιγμή που ενισχύει την αγορά εις βάρος του κράτους και αποδυναμώνει την παράδοση και την εθνική ταυτότητα. Όσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε, ότι η εχθρική ιδεολογία είναι η νεοφιλελεύθερη, η οποία αγκαλιάζει πολιτικούς και ιδεολογίες  και οπαδούς από την Συντηρητική Νέα Δεξιά έως την Αριστερά και τον Ατομικιστικό Αναρχισμό, έχει δε σαν αρωγούς τον εθνομηδενισμό, μεταμοντερνισμό, πολυπολιτισμό,  φαυλοκρατία και κομματοκρατία, τόσο πιο γρήγορα θα ξαναποκτήσουμε όραμα για το αύριο.

Σημ: Χρησιμοποιούμενη βιβλιογραφία το «Πολιτικές Ιδεολογίες»(3η έκδοση) του Andrew Heywood των εκδόσεων Επίκεντρο καθώς και η 4η(Poltical Idoelogies).

Περισσότερα στο ...http://akritas-neoliberalism.blogspot.com/