Ίων Δραγούμης - Το Έθνος, μέρος ΙI

Τό σχετικό κράτος, άν ύπάρχη, ένα χρέος έχει, τό νά έξασφαλίζη οσο καλλίτερα μπορεί τό άνθισμα τού έθνους, γι' αυτό καί τό κράτος δέν έχει δικαίωμα νά περιορίζεται στά στενά του σύνορα τά πολιτικά, ούτε νά λησμονή μέρη τού έθνους, οσοδήποτε μακριά άπό τό πολιτικό του κέντρο καί άν βρίσκωνται, παρά χρεωστεΐ καί αυτά τά μέρη, τά έξω άπό τά σύνορα, νά τά προφυλάγη άπό τό χαμό τους, γιατί δλα τά μέρη τού έθνους μαζί, σ' δποιο πολιτικόν ορ­γανισμό καί άν τύχουν σφηνωμένα, δημιουργούν τόν πολι­τισμό του, συνεργάζονται δλα γιά τό μεγάλο άνθισμα. Δέν έχει δικαίωμα νά πή τό κράτος: ((Δέ μέ μέλει τί γίνεται έξω άπό τά σύνορα μου», γιατί τούτο σημαίνει πώς ξεχνά τόν προορισμό του καί τόν δημιουργό του. Δημιουργός τού κράτους πάλι τό έθνος είναι, τό έθνος ολάκερο, καί τό έθνος πλάθει τό κράτος γιά τούς σκοπούς τού έθνους, γιά νά μπόρεση ανενόχλητα καί σίγουρα νά βγάλη σύσσωμο τόν πολιτισμό του, νά πετάξη τό λουλούδι του.

Καί είναι απαραίτητα όλα τά έθνη, όχι μόνο τό ένα, όσο σημαντικό καί άν είναι, ουτε εκείνα μοναχά πού άνθοβολοΰν πολιτισμούς.

Καί τά βάρβαρα έθνη δικαιολο­γούνται, καί τά άγρια καί τά αδύνατα, γιατί γίνονται όρ­γανα τών σκοπών τών πολιτισμένων καί γιατί, δίχως αυ­τά, πώς θά δοκίμαζαν τήν αξία τους τά ήμερα καί τά πολι­τισμένα;
Καί πώς θά γνώριζαν τόν εαυτό τους καί θά έχτιμοΰσαν τήν ώριοσύνη τού πολιτισμού τους;

Ούτε νά νομίση κανείς πώς υπάρχει ένας πολιτισμός μονάχα. Ό πολιτισμός δέν είναι ένας, ούτε γράφεται μέ κεφαλαίο Π. "Ενας Πολιτισμός δέν υπάρχει, δπως δέν υπάρχει μόνο μία Επιστήμη ούτε μία Τέχνη ούτε μία Φι­λοσοφία ούτε μία Αλήθεια ούτε καί ίνα Ψέμα. Στόν τόπο καί στό χρόνο καταποδιαστά καί μπλεγμένα βρίσκονται καί κληρονομούνται κάποτε καί τά τσουγκρίζουν καί τα ταιριάζουν άλλοτε καί γεννιούνται, αύξαίνουν, ανθίζουν, μαραίνονται καί πεθαίνουν ολοένα καί χορεύουν σατανικά μυριόχρωμους χορούς μέσα στή φωτεινήν αιωνιότητα οί άπειρες Επιστήμες καί Τέχνες καί Φιλοσοφίες καί Αλή­θειες καί Ψευτιές καί Πολιτισμοί.

Γιατί νά σ' άρέση πάν­τα ό μονισμός, ώ ανθρώπινο μυαλό;
Άραγε νά άπλοποιής άπό κούραση ή άπό ανάγκη γιά διαύγεια;

Σ' αυτό λοιπόν χρησιμεύουν τά έθνη. Καί όπως έτσι εί­ναι φτειασμένη ή γή, ώστε δέν υπάρχει ένα μονάχα έθνος, έτσι ούτε κ' ένας μόνο πολιτισμός υπάρχει. Ό τόπος καί ό χρόνος δέν καταλύονται στόν ανθρώπινο κόσμο.

Δέν ενδιαφέρει άν λέγεται ((μεγάλη ιδέα», παράδοση ή αλλιώς εκείνο πού συντηρεί, συνταράζει καί ενθουσιάζει τά έθνη καί τούς δίνει τόν πόθο νά γεννήσουν καί νά μεγα­λουργήσουν, ούτε άν πρωτεύουσα τού κράτους ή τού έθνους θά είναι πάντα ή Πόλη ή άλλη καμιά πολιτεία. Μπορεί ή ((μεγάλη ιδέα», όπως τή φαντάστηκαν καί τήν έπλασαν οί "Ελληνες της τουρκοκρατίας, δηλαδή ό ξαναγεννημός ή τό συνέχισμα της βυζαντινής αυτοκρατορίας, νά μή συνε­παίρνη πιά αρκετά δυνατά δλες τίς ψυχές, ώστε νά σηκωθή συμφωνά της τό έθνος σύσσωμο. Μπορεί, άγκαλά, ή «μεγάλη ιδέα» νά μην είναι καί τίποτε άλλο, παρά ή έκ­φραση της πολύτιμης συναίσθησης του εθνισμού φυτρω­μένη στίς λαϊκές μάζες. Μά δέν μπορεί νά είναι σημαντικό ένα έθνος χωρίς κάποια μεγάλη ιδέα, πού σύμφωνα μ' αυ­τήν νά ενεργή, πού νά έχη πλαστή άπό τά σπλάχνα του καί νά τό τραβά έπειτα αυτό τό ίδιο πρός τήν εκπλήρωση της. Τά έθνη, γιά νά μεγαλουργήσουν καί νά κυριαρχήσουν ανά­μεσα στά άλλα έθνη σέ τόπους καί σέ χρόνους, κάτι μεγά­λο πρέπει νά βάλουν μέ τό νου τους καί νά τό αποζητούν, αλλιώς είναι ανάξια γιά μεγάλα έργα καί θά απομείνουν δούλοι άλλων εθνών, δούλοι πολιτικά ή πνευματικά καί ψυ­χικά. Οχι νά μεγαλοπιάνωνται, γιατί έτσι κάνουν οί μι­κροί, μά σύμφωνα μέ μιά παράδοση δική τους νά βλέπουν καί νά θέλουν μεγάλα.

Αν τό έθνος τό ελληνικό είναι τώρα πιά ανάξιο γιά με­γάλα έργα -γιά νά διπλοθεμελιώση γερό καί μεγάλο κρά­τος μέ σύνορα του τά σύνορα τής φυλής καί γιά νά πλάση άλλη μιά φορά πολιτισμό- καλλίτερα νά μήν ύπάρχη. Ας ξεφτήση, άς χαθή, σάν έθνος, καί τά άτομα του άς γίνουν ότι θέλουν, άς σκορπιστούν στόν κόσμο, σάν τούς Εβραί­ους ή καί χειρότερα, χωρίς συνείδηση ή θύμηση εθνική κα­μία, υποπόδιο τών ποδιών σ' έθνη άλλα, πιό άξια. Κάποια στερνά άνθη θά τά βγάζη καί τότε, μερικούς εξαιρετικούς ανθρώπους παραστρατισμένους, ξεριζωμένους, Θεοτοκόπουλους ή Παπαδιαμαντόπουλους, πού μόνο τό ονομά τους θά είναι τό τελευταίο σημάδι τής καταγωγής τους. Οί άλλοι όλοι θά είναι έμποροι, μπακάληδες καί ναυτικοί στά τέσσερα πέρατα τής γής.

Άλλά είναι βέβαιο πώς, άμα στους καλλίτερους τής φυλής γίνη ολότελα συνειδητό τό έθνος, καί σιγά σιγά τό νοιώσουν έντονα καί ολοκληρωτικά, τότε καί κράτος φυ­σιολογικά αληθινό θά φτειάσουν οί "Ελληνες καί πολιτι­σμός θά άναβρύση πάλι άπό τά ελληνικά τά χώματα. Λα­ός πού δείχνεται άξιος νά πολεμά καί νά νικά, ενώ ποτέ του δέν ήταν καταχτητικός, θά είναι ικανός καί νά λάβη ακέρια συνείδηση τής φυλής του καί νά δημιουργήση έναν πολιτισμό καί κράτος όργανο τοΰ πολιτισμού αυτού. Πά­στα πρόστυχη δέν είναι ό "Ελληνας καί ξέρει νά βαστά μέ­σα του αναμμένη τή σπίθα, πού κληρονόμησε άπό τούς προγόνους του, καί έχει κοντά σ' αυτό στά σωθικά του τή λαχτάρα τής δημιουργίας.