ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ 29ης ΙΟΥΛΙΟΥ 1903, μέρος 4

Κάποτε ό Παγιερές πήγε στήν Γκίρτσιστα μέ τό Ρώσο συνταγματάρχη τής Χωροφυλακής Σμπίρσκη. Οί γυναίκες τού χωριού έπεσαν στά πόδια τους και τούς παρακαλούσαν νά τούς προστατεύσουν άπό τούς «ελευθερωτές» κομιτατζήδες! Ό Ρώσος συνταγματάρχης παρόλο πού ήταν φιλοβούλγαρος, όπως όλοι οί άλλοι συνάδελφοι του, δέν μπορούσε νά συγκράτηση τήν αγανάκτηση του. Σ' όλη τή σιδηροδρομική διαδρομή τους, ώς τή Θεσσαλονίκη, έβριζε τούς κομιτατζήδες και τούς αποκαλούσε ληστοσυμμορίτες.

Ό Γερμανός δημοσιογράφος φον Τίζκα είπε τού Παγεριές ότι οί κομιτατζήδες είναι άγριώτεροι και από τούς Κούρδους και ότι ειχε δει άλλα 18 ομα­δικά κακουργήματα, οπός τής Γκίρτσιστας.

Μά και ό ίδιος, ο πρώην και έπειτα πρωθυπουργός τής Βουλγαρίας, Ντά-νεφ δήλωσε στή Σόφια τό Δεκέμβριο τού 1905: «Μάλιστα! Είχαμε άπατηθή. Πιστεύαμε ότι ή Μακεδονία είναι μιά καθαρή βουλγαρική Επαρχία. "Οταν βρήκαμε αντίσταση, τά χάσαμε. Τά Κομιτάτα έκαμαν εγκλήματα τερατώδη».

Τό Κομιτάτο τής Β.Μ.P.O. κατηγόρησε τούς Βέρχοβιστ ότι ξεπέρασαν τούς Γεννίτσαρους σ' αγριότητα. Εκείνοι τούς απαντούσαν ότι αυτοί ήταν χειρότεροι και άπό τούς Τατάρους.

Ό Παγιερές αναγράφει επίσης ότι στις 10 Ιουλίου 1904 ο Μιχαήλ Βασιλείου άπ' το Κομανίτζοβο τής Καστοριάς, αφού αντιστάθηκε μέ τον αδελφό του στους κομιτατζήδες, έφυγε σε κάποιο γειτονικό σπίτι. Τότε οί κομιτατζήδες κατα­κρεούργησαν τή μητέρα τους, τον θειο και ένα παιδάκι 8 χρονών, πού τού ήπιαν μάλιστα το αίμα. Ό Ιταλός αξιωματικός τής Χωροφυκακής τού τα επιβεβαί­ωσε όλα, εκτός τού ότι ήπιαν το αίμα τού μικρού...

Ό ΐδιος ό Βούλγαρος πρωθυπουργός στρατηγός Πετρώφ δήλωσε στην Βουλγαρική Βουλή ότι οί Βούλγαροι δέν επιδίωκαν τίποτα άλλο στή Μακεδο­νία παρά ν' αποκτήσουν οί «ομογενείς» τους βουλγαρική εθνική συνείδηση και βουλγαρικό εθνικό χαρακτήρα. Μά τί είδους «ομογενείς» ήταν αυτοί, πού δέν είχαν ούτε βουλγαρική εθνική συνείδηση ούτε βουλγαρικό εθνικό χαρακτήρα; Και πώς θά τούς εμφυσούσαν τά καινούργια αυτά αισθήματα και θά τούς έκα­ναν καλούς Βουλγάρους; Ό πρωθυπουργός και στρατηγός δέν τό διασαφηνίζει. Είναι όμως φανερό ότι εννοούσε την επέμβαση τών κομιτατζήδων και τήν πει­στική εύγλωττία τής κάμας τους... θεωρούσε, όπως και οί άλλοι Βούλγαροι, τούς σλαβόφωνους τής Μακεδονίας αναφαίρετη και αποκλειστική τους ιδιοκτη­σία και ότι μπορούσαν επομένως νά κάνουν σ' αυτούς ότι ήθελαν χωρίς νά δι­καιούνται νά επέμβουν άλλοι.

Ό Γάλλος συνταγματάρχης και διοικητής τής Χωροφυλακής τού σαντζακίου (νομαρχίας) Σερρών δήλωσε στον Παγιερές και στον «Παρισινό Χρόνο» ότι είδε σ' ένα χωριό κοντά στό Πετρίτσι ένα σπιτάκι καμμένο, μιά γυναίκα και δυο παιδάκια απανθρακωμένα και τον πατέρα νεκρό μέ πλήθος μαχαιριές...

Πήρε ό συνταγματάρχης και επιστολή τού περιβόητου Σανλάσκη. Ό άρχικομιτατζής, πού παρίστανε τον σοσιαλιστή και τον αυτονομιστή και «Μακε­δόνα», έγραφε ότι αναγκάζονταν νά σκοτώνουν γυναίκες και παιδιά γιατί ήθε­λαν νά τρομοκρατήσουν εκείνους πού είχαν πρόθεση νά τούς προδώσουν, δηλ. μπορούσε νά τιμωρή προκαταβολικά εκείνους, πού θά ήταν ίσως πιθανόν νά προδώσουν στό μέλλον!

"Ενας Γάλλος αρχαιολόγος, φίλος τού Παύλου Μελά, πού γύριζε εκείνη τήν εποχή στά μέρη τής Θεσσαλονίκης και τών Σερρών γιά αρχαιολογικές έρευ­νες, τούγραφε:
«Κάθεστε και σφάζεστε άπ' τούς Βουλγάρους και μόνο μνημό­συνα ξέρετε νά κάμετε».

Στή τσάντα τού βοεβύδα στήν περιοχή Σερρών, Τάσκα, πού έπεσε στά χέ­ρια τών Τούρκων στρατιωτών, βρέθηκε τό έξης γράμμα. Θά τό έγραψε ένας άπ' τούς ελάχιστους Βουλγάρους τών Σερρών, πιθανότατα ό βουλγαροδιδάσκαλος:
«Τσεκούρι στον ντοκτόρ Γιάννη
Μολύβι στον Έλληνα πρόξενο.
Μαχαίρι στον Έλληνα Μητροπολίτη.
Είμαστε σέ συνεννόηση μέ πρόσωπο, πού θά καταφυγή στο σώμα μας. Ά­πό σήμερα καταστρώνουμε τά σχέδια γιά τό ξεκαθάρισμα τού ντοκτόρ Γιάννη, τού Μαρκάτζη και άλλων Έλλήνο^ν προκρίτοον. "Ολοι συχνάζουν στο καφενείο Μπέκ μπακτσέ. Γνωρίζεις τον ντοκτόρ Γιάννη. Υπάρχει κανένα παιδί στο σώ­μα σου πού νά τον έχει δή και νά τον ξέρη; "Αν υπάρχουν τέτοια παιδιά, θά μπο­ρέσουμε νά τά χρησιμοποιήσουμε μαζί μέ τον δικό μας άνθρωπο. IIρέπει λοι­πόν νά έρθουν εδώ μεταμφιεσμένοι και μαζί μέ τον δικό μας άνθρωπο νά πάνε στο καφενείο και μόλις δούν τό γιατρό μέ τήν παρέα του νά τούς σκοτώσουν Ο­λους γραμμή, αλύπητα σάν σκυλιά.
Σέρρες, 9 Αυγούστου».

Ό βοεβόδας δέν αποδέχθηκε τήν πρόταση. Στήν απάντηση του, πού κα­τασχέθηκε επίσης άπ' τον τουρκικό στρατό, γράφει:
«Τό καθάρισμα στήν πό­λη δέ μπορεί νά γίνη παρά άπό ανθρώπους πού δέν είναι ύποπτοι και έχουν τον καιρό και τή δυνατότητα νά παρακολουθήσουν τον γιατρό. Οί δικοί μου αποκλείονται. "Επειτα ή πράξη πρέπει νά γίνη άργά, γιατί τό μέρος είναι πολυσύ­χναστο. Ποιο είναι εκείνο τό πρόσωπο πού θέλει νάρθη μαζί μου; Δέν τον δέ­χομαι, άν δέν κάμη πρώτα ένα φόνο Γραικού.
Τάσκας».

Ό ντοκτόρ Γιάννης, ό γιατρός δηλ. Ίωάννης Θεοδωρίδης, ύποπρόξενος τής Μεγάλης Βρεταννίας, τό έσκασε ευθύς στήν Αθήνα μόλις έμαθε τό περιε­χόμενο τής αλληλογραφίας Τάσκα. (Τά γράμματα τού Τάσκα, καθώς και τού Μβάν Καρασούλη και τού Αποστόλου Πετκώφ προέρχονται άπ' τό αρχείο τού στρατηγού Κακάβου, πού υπηρέτησε στο Προξενείο τής Θεσσαλονίκης σ' όλη τή διάρκεια τού Αγώνα).

Στο πτώμα τού βοεβόδα Τβάν Καρασούλη, πού εξοντώθηκε μαζί μέ τούς 30 κομιτατζήδες του άπό τουρκικό απόσπασμα κοντά στή Γευγελή (στο Σμόλ) βρέθηκε τό έξης γράμμα:
«Αδελφέ μας Τβάν,
Είμαστε σύμφωνοι στο ζήτημα τής τιμωρίας τών Γραικομάνων.
Σου στέλνομε τον σχετικό κατάλογο. Απαγορέψαμε και τό εμπόριο μέ τούς γραικόμάνους. Δώστε και εσείς ανάλογες διαταγές στά χωριά. "Αν συναν­τήσετε τον Άγο Ντάνη και τον Γρηγ. Στρωμενίτσαλη, ξεκάματε τους, γιατί εΐναι γραικομάνοι και προδότες, οί άθλιοι. Αποφασίσαμε νά ξεκαθαρίσουμε και τρεις γραικομάνους τής πολιτείας μας, τον Χρήστο Σεκερτζή, τον διευθυντή τού σχολείου και τον Βασίλη Σούεφ.
Γνωρίστε μας αν πήρατε τις 40 λίρες πού συγ­κέντρωσε ό Τβάν Άγκώφ άπ' τό χωριό του.
Υστερόγραφο: Άπαγορέψτε αυστηρότατα νά πηγαίνουν οί χωρικοί σέ χάνια γραικόμάνων, όπως ό Ραντινέλης και ό Στόιτσες».

Τό ώραιο αυτό γράμμα θά τό έγραψε ό πρόεδρος τής Επιτροπής Γευγε­λής. Εστειλαν στον Ιβάν «διά τά περαιτέρω» τον κατάλογο αρκετών προγεγραμμένων γραικομάνων. Γιά νά μήν πέσουν κάτω, αποφάσισαν νά δολοφονή­σουν και οί ΐδιοι μέ δικά τους Οργανα τρεις άλλους μέσα στήν πόλη...
Τό άλλο Κομιτάτο είχε κατηγορήσει τον Ιβάν Καρασούλη σέ εφημερίδες και έντυπα γιά αιμοβόρο και αχόρταγο λήσταρχο.Αποδεικνύεται όμως ότι ή­ταν χειρότερος του ό Γευγελιώτης αντιπρόσωπος τού Κομιτάτου...
Εϊναι άξιο νά σημειωθή ότι άπό ένα μόνο χωριό είχαν συγκεντρωθή γιά τά ...μικρά έξοδα τού άρχικομιτατζή 40 λίρες, ποσό πολύ σημαντικό εκείνη τήν εποχή. "Αν προοριζόταν γιά τό ταμείο τού Κομιτάτου, δέν υπήρχε κανείς λό­γος νά σταλούν στον Ίβάν, πού γύριζε και ζούσε στά βουνά και τά χωριά.

Χαρακτηριστικό είναι και τό γράμμα τού μεγάλου βοεβόδα Άποστόλ, τού «Ήλιου τού Βαρδάρη», προς τον δικό μας κτηνοτρόφο Δημήτρη. Είναι λακωνικότατο, χωρίς πρόλογο ή επίλογο:
«Δημήτριε Κεχαγιά, Μόλις πάρης τό γράμμα μου νά μου στείλης αμέσως 30 λίρες.
Μέ φιλικούς χαιρετισμούς Βοεβόδας Άποστόλ Πετκώφ.
8 Ιουλίου 1904».

Και επειδή ό τσέλιγκας δέν συμμορφώθηκε μέ τήν διαταγή, τού σκότω­σαν τό γιό! Τον αντάμωσε τότε ό Παγιαρές στή Γευγελή και τον άκουσε νά διαμαρτύρεται εναντίον όλων και ιδιαίτερα τών Ρώσων αξιωματικών τής Χω­ροφυλακής.

Στις 15 Ιουλίου 1904 τηλεγράφησε ό Πρόξενος Θεσσαλονίκης (ό Κορο-μηλάς) ότι οί ζημίες, πού είχαν κάμει οί Βούλγαροι στά κτήματα τών δικών μας τής Γουμένιτσας (αμπέλια, μορεόδενδρα, αχυρώνες κτλ.) ξεπερνούσαν τις 4.000 χρυσές λίρες. Οί εχθροί πού έπρεπε νά ρημαχτούν και νά εξαφανιστούν δέν ήταν μ,όνον οί γραικομάνοι και οί "Ελληνες, μά και τά άψυχα κτήματα τους! Ή αναφορά τού Προξένου Σερρών Σαχτούρη προς τό Ύπουργεΐον Εξωτερι­κών άπό 11 Όκτο^βρίου 1907 τονίζει ότι οί Βούλγαροι, γιά νά εξαναγκάσουν τις έλληνοβλάχικες οικογένειες τής Στάρτιτσας τού Νευροκοπίου νά υποκύψουν και νά γίνουν Βούλγαροι ή νά φύγουν, άφού σκότωσαν πολλούς, κατάστρεψαν τώρα και τά καπνά και όλη τήν εσοδεία τους. Επίσης τήν άνοιξη χάλασαν πολλά αμπέλια τού Μελενίκου. Στις 4 Όκτωβρίου θανάτωσαν 3 βλάχους αγω­γιάτες και τραυμάτισαν βαρύτατα άλλους τρεις, γιά νά μή μπορέσουν οί Μελε-νικιώτες νά μεταφέρουν τά σταφύλια τους στήν πόλη !

Σά νά μήν έφταναν οί καταστροφές τών άψυχων και ή σφαγή τών έμψυ­χων, έβαλαν σέ ενέργεια και τον εμπορικό πόλεμο, πού ήταν φοβερό πλήγμα γιά τούς έμποροεπαγγελματίες, άφού Ολα σχεδόν τά χωριά ήταν κάτω άπ' τήν επιταγή και τήν τρομοκρατία τού Κομιτάτου.

Ζωντανή εικόνα μας δίνει ένα γράμμα άπ' τήν Γουμένιτσα, πού έστειλε, στις 2 Απριλίου 1904, στον Παύλο Μελά ό γιατρός "Αγγελος Σακελλαρίου:
«Άπ' αρχής ό άγων διεξήχθη πεισματώδης μεταξύ Γιαννιτσών και Γευγελής, όπου περιλαμβάνονται 40 χωριά. Αντιστάσεως μή ούσης κατελήφθη τό πλεί­στον τού τμήματος τούτου διά τών δολοφονιών, τής αμείλικτου φορολογίας και τής τρομοκρατίας. Είναι αληθές ότι έν Κρίβα, Μποέμιτσα, Γοργόπη, Πετρόβω, Βόζιτς, Βουσινόβο, Ιίέτκω, Τσερναρέκα, υφίστανται εισέτι σχολεία και κοινό­τητες, άλλ' είναι επίσης αληθές ότι ταύτα διατηρούνται τυπικώς. Περί τής Γουμενίτσης, τής κατεχούσης τό κέντρον Ολου τούτου τού τμήματος, πρέπει νά έ­χω τό μυαλό μου εις τήν θέσιν του και τήν δύναμιν νά συγγράψω όλοκληρον τό-μον, όπως δυνηθώ νά σού παράσχω άμυδράν ίδέαν τού βαθμού και τών άπειρων περιπετειών τού απεγνωσμένου αγώνος.
Οί περισσότεροι τών ακραιφνών Ελλήνων κατακρεουργήθησαν ή έξε-πατρίσθησαν φεύγοντες τον βέβαιον θάνατον. "Οταν λάβετε ύπ' όψιν Οτι άπό μηνός σχεδόν έκοινοποιήθη άπό μέρους τού κομιτάτου διαταγή εις τούς χω­ρικούς νά ύποβάλωσι επισήμως αναφοράς ότι ασπάζονται τό σχίσμα, νά έτοιμάσοσι έκαστον χωρίον, αναλόγως τού αριθμού τών οικογενειών, ποσά άπό 5 μέχρι 50 λιρών, πλήν τών γενναίων αναγκαστικών εισφορών τών εύπορων, ότι οί κομιτατζήδες εισερχόμενοι εις τά χωρία προτιμώσι τά ελληνικά και εις τά μικτά προτιμώσι τάς έλληνικάς οικίας διά λόγους ευνόητους, γιά νά τήν πά­θουν άπ' τούς Τούρκους άν ανακαλυφθούν και συγκρουσθούν ή γίνη γνωστόν. "Οταν παραδεχθήτε ότι διά λόγους ανωτέρους διπλωματικούς αί όθωμανικαί άρχαί δέν κάμνουσι Οτι έπρεπε και ήδύναντο, Οταν δέ σκέπτωνται περί δράσεως ή έκδικήσεως δέν ποιούνται διάκρισιν μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρου. Έγώ κατήντησα πτώμα. Καθ' έκάστην αποστερούμαι φιλούν και συνεργατών πολυ­τίμων. Μέχρι τούδε κατακρεουργήθησαν 7-8 έκ τούτο^ν, μ,ύνον και μόνον διό­τι εΐχον σχέσεις μετ' έμού, ισάριθμοι δέ και πλέον είναι προγεγραμμένοι διά τον αυτόν λόγον. Είναι πολλοί οιτινες τρέμουν και νά διέλθωσι προ τού φαρμα­κείου μήπως παρεξηγούμενοι καταδικασθώσι εις θάνατον ή εις ραβδισμούς επί τής κοιλίας μέχρι λιποθυμίας. Τήν Μεγάλην Δευτέραν έφονεύθη ύπό τών κομι-τατζήδων ο άγροφύλαξ Αλβανός, τό Μέγα Σάββατον έπληγώθη διά μαχαι­ριών ό πρώην διδάσκαλος έν τή περιφέρεια Γευγελής Κ. Αυγέρης».

Αληθινή κόλαση ! Και ήταν πραγματικοί ήρωες και μάρτυρες όσοι είχαν το θάρρος νά σταθούν και νά αντιταχθούν στή τρομοκρατική πίεση.

Ό Σακελλαρίου λησμόνησε νά γράψη ότι είχε δεχθή και αυτός σφαίρες και είχε πληγοθή. Γλύτοσε, άλλά πληρούσε γι' αυτόν ακριβά μιά γυναίκα, ή Μαρία, ή σύζυγος τού Γεωργίου Πούλκη άπό τήν Γουμένιτσα. Τήν ώρα πού γύ­ριζε άπ' τό χωράφι μέ τό παιδάκι της, 9 χρόνον, τήν έπιασαν οί κομιτατζήδες Σουλτάτσες και ή παρέα τους και αυτήν τήν έσφαξαν, ενώ τό παιδάκι τό τραυ­μάτισαν. Και αύτο γιατί ή Μαρία ήταν ό μόνος μάρτυρας πού είχε καταθέσει στήν τουρκική αστυνομία τήν αλήθεια γιά τήν επίθεση και τον τραυματισμό τού Σακελλαρίου. Τό Κομιτάτο είχε ύποσχεθή σ' αυτήν και τον σύζυγο της συγχωροχάρτι και άμνηστεία, μέ τον όρο όμως νά ενεργήσουν αυτοί τή δολοφονία τού γιατρού! Κι επειδή δέν δέχτηκαν, θανάτωσαν τή γυναίκα και τραυμάτισαν τό παιδάκι! Θ' απουσίαζε έτσι άπ' τό «Εκτακτο Δικαστήριο» τής Θεσσαλο­νίκης ό ουσιωδέστερος μάρτυρας...

Ή ζοφερή εικόνα, πού μας δίνει τό γράμμα τού Σακελλαρίου, είναι χαρα­κτηριστική, μά και τυπική. Ή ίδια τρομχρή κατάσταση επικρατούσε παντού. Γιά τήν περιφέρεια Καστοριάς δέν ξέρουμε τις νεώτερες δολοφονίες και σφα­γές, γιατί τά απομνημονεύματα τού Κλιάσεφ σταματούν μέ τό ταξίδι του στήν Ελλάδα και τή Βουλγαρία. Το βιβλίο τού Παγιαρές και μάλιστα οί εφημερί­δες εκείνης τής εποχής περιέχουν πολλές πληροφορίες. Στάζει κυριολεκτικά αΐμα το «Ηρώων και μαρτύρων αίμα» τού "Ιδα ('Ιωνα Δραγούμη). Δυστυ­χώς, μέ τήν αθεράπευτη άκηδεία μας, δέν φροντίσαμε νά καταρτίσουμε πιστό κατάλογο τών θυμάτων σέ κάθε επαρχία και σέ κάθε χωριό. Υπάρχει επίσης ό πίνακας τού 1907 μέ τις 40 πυκνοτυπωμένες μεγάλες σελίδες, πού είναι όμως δυσεύρετος και δέν είναι ταξινομημένος.

Στήν Θεσσαλονίκη συγκροτήθηκε στις 7 Μαρτίου τού 1904 στον περίβολο τής εκκλησίας συλλαλητήριο γιά τά βουλγαρικά κακουργήματα, όπως γράφει ό "Αγγλος πρόξενος, πού υπολογίζει τούς συγκεντρωμένους σέ 7000. Επειδή δέν τούς άφηναν νά κινηθούν όλοι μαζί, μιά επιτροπή τού συλλαλητηρίου, έπέδοσε τό ψήφισμα στον Χιλμή πασά και στους προξένους. Άπό τήν Καστοριά και τήν Φλώρινα έφυγαν τηλεγραφήματα άπ' ευθείας στις ((Μεγάλες Δυνάμεις», πού διακήρυτταν ότι «θέλουν άγωνισθή μέχρις εσχάτων υπέρ τής έμμονης εις τήν θρησκευτικήν και έθνικήν πίστιν», δπως τηλεγραφούσε ό "Ελληνας πρό­ξενος Μοναστηρίου. Οί Μοναστηριώτες απείλησαν ότι θά σκότωναν μέσα στήν πόλη 3 Βουλγάρους γιά κάθε "Ελληνα, πού θά είχε δολοφονηθή στήν ύπαιθρο...

Ενα υπόμνημα τους προς τήν γαλλική κυβέρνηση τελείωνε μέ τή φράση: «Λαλούμεν ελληνιστί, βλαχιστί, άλβανιστί, βουλγαριστί, αλλα ουδέν ήττον έσμέν άπαντες "Ελληνες και ούδενί έπιτρέπομεν νά άμφισβητή τούτο». Στό αί­μα ρίζωσε και στά κόκκαλα θεμελιώθηκε ή ελληνική ιδέα. Ενας σλαβόφωνος