Το πρόβλημα της σχισματικής εκκλησίας των Σκοπίων

Ως γνωστόν, προκειμένου να ενισχυθεί ο εθνικιστικός χαρακτήρας του κρατικού μορφώματος των Σκοπίων και να υλοποιηθεί το σύνθημα "Ένα κράτος, μία εκκλησία, ένα έθνος", παρά τις αντιδράσεις του σερβικού πατριαρχείου και την καθολική άρνηση όλων των ορθοδόξων εκκλησιών με παρέμβαση του κόμματος ιδρύθηκε το 1958 "Η αυτοκέφαλη μακεδονική εκκλησία" με έδρα τα Σκόπια.

Η "Μακεδονική Εκκλησία" ιδρύθηκε, για να στηρίξει τις πολιτικές και φυλετικές απαιτήσεις του νέου σλαβομακεδονικού κράτους και όχι εκκλησιαστικές ανάγκες. Αγνόησε συστηματικά τις βασικές αρχές της Ορθοδόξου εκκλησιολογίας ότι η δημιουργία μιας νέας αυτοκεφάλου εκκλησίας δεν γίνεται με διατάγματα πολιτειακού χαρακτήρα, αλλά απαιτούνται ιστορικές και κανονικές προϋποθέσεις, που ρυθμίζονται από συγκεκριμένες εκκλησιαστικές διαδικασίες, τις οποίες ενεργοποιεί η πρωτόθρονη εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και την κανονική δικαιοδοσία έχει και τη χαρισματική εμπειρία διαθέτει για την επίλυση τέτοιων ζητημάτων. Μετά τη δημιουργία του κράτους των Σκοπίων και την επίσημη αναγνώρισή του από τη διεθνή κοινότητα κρίθηκε αναγκαίο να δοθεί μία λύση και στο εκκλησιαστικό αυτό πρόβλημα. Για την επίλυση του προβλήματος συναντήθηκαν οι δύο πλευρές, δηλαδή η εκκλησία των Σκοπίων και η εκκλησία της Σερβίας στο Νις της Σερβίας τη 17η Μαΐου 2002, και υπέγραψαν προσχέδιο συμφωνίας η εκκλησία των Σκοπίων να ονομάζεται αρχιεπισκοπή Αχρίδος και να της δοθεί ευρεία αυτονομία. Δυστυχώς η πρόταση αυτή, η οποία θα έδινε λύση στο υφιστάμενο πρόβλημα, ύστερα από έντονες πιέσεις των εθνικιστικών κύκλων απορρίφθηκε τον Ιούλιο του 2002 από την ιερά σύνοδο της σχισματικής εκκλησίας των Σκοπίων.

Ένας από τους μητροπολίτες αυτής της εκκλησίας, ο Βελεσών και Παραβαρδαρίου Ιωάννης, επανέφερε τη μητρόπολή του στους κόλπους της μητρός εκκλησίας της Σερβίας και η μεν σχισματική εκκλησία τον καθαίρεσε, η δε Σερβία τον όρισε έξαρχό της στα Σκόπια. Ακολούθησαν αλλεπάλληλες φυλακίσεις του αρχιεπισκόπου Ιωάννου στις φυλακές Ιντρίζοβο των Σκοπίων. Τελικά η εκκλησία της Σερβίας εξέλεξε τον Ιωάννη αρχιεπίσκοπο Αχρίδος και του χειροτόνησε άλλους τρεις επισκόπους, ούτως ώστε να συγκροτούν ιερά σύνοδο.

Σήμερα ο αρχιεπίσκοπος Ιωάννης, ο οποίος ομιλεί άριστα ελληνικά, όπως και οι τρεις επίσκοποι, που είναι φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, έχει κριθεί πάλι προφυλακιστέος. Προσωπικά πιστεύω ότι υπό τας παρούσας συνθήκας η επίλυση του εκκλησιαστικού ζητήματος των Σκοπίων εμφανίζει μεγάλη δυσχέρεια λόγω του ασφυκτικού κλοιού της εκκλησίας αυτής από το κράτος και της χρησιμοποιήσεώς της ως κρατικής υπηρεσίας για ξένους προς την πνευματική της αποστολή εθνικιστικούς στόχους.

Για να υπάρξει στο μέλλον κάποια θετική εξέλιξη, πρέπει να τηρηθούν κατά τη γνώμη μας οι εξής προϋποθέσεις:
Πρώτον, το επίσημο κράτος να αφήσει ελεύθερη την εκκλησία να επιτελέσει το λυτρωτικό και σωτηριολογικό ρόλο της.
Δεύτερον, η εκκλησία των Σκοπίων να αναγνωρίσει ως αντιεκκλησιαστικές και αντικανονικές τις ενέργειές της από το 1944 και εξής και να ζητήσει συγγνώμη από την εκκλησία της Σερβίας για όσα άτοπα μέχρι σήμερα έπραξε σε βάρος της.
Τρίτον, να δεχτεί την ονομασία της πάλαι ποτέ διαλαμψάσης αρχιεπισκοπής Αχρίδος και όχι Μακεδονίας, γιατί σε αντίθετη περίπτωση δεν πρόκειται να αναγνωριστεί ούτε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ούτε από την Εκκλησία της Ελλάδος, όπως ήδη έχουν δηλώσει ο οικουμενικός πατριάρχης Βαρθολομαίος όσο παλαιότερα και ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος.

Κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις είναι δυνατή αρχικά η χορήγηση αυτονομίας κατά το προηγούμενο της Φιλανδίας, Εσθονίας και μέχρι πρότινος της Τσεχίας και Σλοβακίας και αργότερα, γιατί όχι, και αυτοκεφαλίας. Έτσι θα κλείσει μία χαίνουσα πληγή στο σώμα της ορθοδόξου εκκλησίας και θα παύσει το ένα και πλέον εκατομμύριο των ορθοδόξων που ζουν στα Σκόπια να γίνεται βορά σε κάθε είδους προσηλυτισμό.

Μιχαήλ Γ. Τρίτος
αναπληρωτής καθηγητής της Θεολογικής σχολής ΑΠΘ
Μακεδονία, 13 Αυγ 2008