ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ), μέρος Ι

του Ι.Κ. Ξυδόπουλου
αναδημοσίευση από το βιβλίο ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών

Η εικόνα που προκύπτει από τις σχετικά λίγες γραμματειακές μαρ­τυρίες του 5ου και 4ου αι. για τη σχέση των Μακεδόνων προς τους νό­τιους Έλληνες είναι ασφαλώς ελλιπής και δύσκολα θα μπορούσε να ληφθεί ως αφετηρία για να απαντηθεί το συνήθως με εξωεπιστημονικές αφετηρίες συναρτώμενο πρόβλημα της εθνικής προελεύσεως των πρώτων. Γι' αυτό και από τον 19ο αιώνα η φυλολογική και ιστορική έρευνα ασχο­λήθηκε με άλλα στοιχεία, τα οποία σε μικρή μόνον έκταση μπορούσαν να αναφέρονται στις γραμματειακές πηγές, όπως είναι διάφορα κύρια ονόματα ή λέξεις της καθημερινής ζωής. Οι μελέτες, που έγιναν για τα στοιχεία αυτά, δεν έχουν δυστυχώς καταλήξει σ' ένα ομόφωνο συμπέρα­σμα, γεγονός που οφείλεται εν μέρει και στην πολιτική φόρτιση μέρους της έρευνας και στον αιώνα μας. Μία καλή επισκόπηση της προηγού­μενης έρευνας δίνει, όπως αναφέρθηκε, ο I. Καλλέρης στο βιβλίο του Les anciens Macedoniens[1]. Βέβαια, η οπωσδήποτε ασφαλέστερη απάντηση θα μπορούσε να προέλθει από μαρτυρίες των ίδιων των Μακεδόνων, που θα υπήρχαν είτε σε ιστορικά έργα είτε σε επιγραφές προερχόμενες από πόλεις της Μακεδονίας (και γραμμένες φυσικά στη μακεδόνικη διάλε­κτο). Δυστυχώς, τα ιστορικά έργα που εγράφησαν από το δεύτερο μισό του 4ου αι. είτε από Μακεδόνες ιστορικούς είτε και από ιστορικούς της Ν. Ελλάδας, οι οποίοι δεν είχαν αντιμακεδονική διάθεση [2] , έχουν χαθεί, προφανώς εξαιτίας της τομής που προκάλεσε η κλασικιστική αντίληψη των αυτοκρατορικών χρόνων.

Στην παρούσα μελέτη δεν μπορεί να γίνει λόγος για τη σημασία του ονοματολογίου, που προέρχεται από τη Μακεδονία (ανθρωπωνύμια-τοπωνύμια-ονόματα από τη θρησκεία, την κοινωνία, την οργάνωση του κρά­τους, τον στρατό κ.λπ.), διότι όπως αναφέρθηκε έχει ήδη προηγηθεί μία αρκετά σημαντική έρευνα [3]. Εδώ αρκεί μόνο να σημειωθεί ότι και μία απλή ανάγνωση όλων αυτών των στοιχείων, που παρατίθενται είτε στο άρθρο του F. Geyer στη RE [4] είτε στο βιβλίο του I. Καλλέρη, δείχνει ότι στο μέγιστο ποσοστό τους έχουν ελληνική προέλευση. Αλλά και στην περίπτωση που τα μη ελληνικής προελεύσεως στοιχεία ήταν περισσότε­ρα, αυτό δεν θα είχε καμία ιδιαίτερη βαρύτητα για το πρόβλημα, διότι η παρουσία ξένων εννοιών και ονομάτων είναι συνηθέστατο φαινόμενο και στους σύγχρονους λαούς ιδιαίτερα μάλιστα σε περιοχές που συνορεύουν με ξένα κράτη και δεν αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της εθνικής τους ταυτότητας. Εκείνο που έχει σημασία και πρέπει να παρουσιασθεί εδώ είναι πρώτα πρώτα τι πίστευαν οι Μακεδόνες οι ίδιοι για τους εαυτούς τους και έπειτα ποια γνώμη είχαν οι νότιοι Έλληνες γι' αυτούς (όπου βέ­βαια με τον όρο νότιοι Έλληνες δεν είναι δυνατόν να εννοηθεί μόνο η εκκλησία του δήμου των Αθηναίων με την έμμεση εικόνα που μας δίνουν οι λόγοι του Δημοσθένη). Τα στοιχεία που διαθέτουμε για να απαντήσου­με στα δύο αυτά ερωτήματα είναι από την κλασική εποχή (δηλ. τον 4ο αι.) λίγα, γεγονός που δεν μειώνει, ωστόσο, την αποδεικτική τους αξία. Επειδή δεν παρουσιάζονται με την έμφαση που θα έπρεπε στη νεότερη ιδιαίτερα έρευνα, είναι ανάγκη να επισημανθούν γι' αυτόν το λόγο εδώ ιδιαίτερα.

Τόσο για το εθνικό αυτοσυναίσθημα των Μακεδόνων όσο και για την άποψη των νοτίων Ελλήνων γι' αυτούς, έχει νομίζω ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι Μακεδόνες μπορούν και λαμβάνουν μέρος στους Ολυμπια­κούς και άλλους πανελλήνιους αγώνες και ότι επιθυμούν να συμμετέ­χουν στις δραστηριότητες των πανελληνίας σημασίας ιερών. Στους Ολυ­μπιακούς Αγώνες μετείχαν, ως γνωστόν, οι Μακεδόνες βασιλείς από την εποχή του Αλεξάνδρου Α [5] και για την εποχή που μας ενδιαφέρει μαρ-τυρούνται ως ολυμπιονίκες ό Αρχέλαος [6] αι ο Φίλιππος Β' (ο δεύτερος μάλιστα τρείς φορές) [7] . Δεν είναι όμως μόνο οι Μακεδόνες βασιλείς που θέλουν και μπορούν να μετέχουν και μετέχουν στους Ολυμπιακούς Αγώ­νες. Είναι και άλλοι, άσχετοι με τη βασιλική οικογένεια, όπως ο μαρτυρούμενος σε μεταγενέστερες πηγές, νικητής του σταδίου το έτος 328, Κρί­των (ή Κλίτων) [8] . Βέβαια, αυτό είναι το μοναδικό παράδειγμα μη επιφα­νούς Μακεδόνα Ολυμπιονίκη που μας είναι γνωστό από τους 5ο και 4ο αιώνες, αλλά τίποτα δεν αποκλείει να ήταν περισσότεροι. Εδώ θα μπο­ρούσε βέβαια να διατυπωθεί η άποψη ότι η συμμετοχή των απλών Μακε­δόνων στους Ολυμπιακούς Αγώνες έγινε μετά την επικράτηση της Μακε­δονίας στον νοτιοελλαδικό χώρο και επομένως η εισδοχή τους στους αγώνες θα ήταν μία πράξη που αποδίδει περισσότερο την πολιτική πραγματικότητα παρά τη διάθεση των νοτίων Ελλήνων [9] . Η άποψη αυτή εί­ναι εσφαλμένη, διότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες αποτελούσαν έναν τόσο ευ­ρύτατα διαδεδομένο σεβαστό πανελλήνιο θεσμό, ώστε οποιαδήποτε πα­ρέμβαση του Μακεδόνα βασιλιά για αναγκαστική εισδοχή των υπηκόων του θα προκαλούσε αντιδράσεις, οι οποίες θα έβλαπταν και το δικό του κύρος και τη μακεδόνικη πολιτική στη Ν. Ελλάδα. Άλλωστε, φαντάζει αδιανόητο για ποιον λόγο οι Έλληνες από τις διάφορες πόλεις, που μετεί­χαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες, να μη θεωρούσαν ως «ομόφυλο» τους τον ολυμπιονίκη του σταδίου Κρίτωνα, που αναφέρθηκε προηγουμένως. Όπως εσφαλμένη είναι και η άλλη άποψη που έχει διατυπωθεί, ότι ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αρχέλαος, επειδή συνάντησε αντιδράσεις για την εισδοχή του στους Ολυμπιακούς Αγώνες, θέσπισε τους δικούς του αγώνες στο Δίον, τα Ολύμπια [10] . Στην άποψη αυτή του Ε. Badian αρκεί κανείς μόνο να παρατηρήσει ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες είχαν τόσο μεγά­λο κύρος, ώστε θα αποτελούσε χειρίστου είδους ανοησία εκ μέρους του Μακεδόνα μονάρχη να θέλει να θεσπίσει άλλους, ανταγωνιστικούς κατά κάποιο τρόπο, στη χώρα του. Στην περίπτωση του Αρχελάου, ο οποίος ως γνωστόν ενδιαφερόταν πολύ έντονα για τη σύσφιξη των πολιτιστικών σχέσεων με τη Ν. Ελλάδα, μία τέτοια πρωτοβουλία είναι εντελώς αδιανό­ητη [11] .

Εξίσου ενδεικτική για την αποδοχή των Μακεδόνων ως Ελλήνων είναι η συμμετοχή τους σε άλλους πανελλήνιους αγώνες, δηλ. στα Ίσθμια και στα Πύθια. Το παράδειγμα που έχουμε υπόψη μας ανήκει βέβαια στην εποχή του Μ. Αλεξάνδρου, τίποτε όμως δεν αποκλείει να υπήρχαν και άλλα παλαιότερα. Ο νικητής είναι ένας επιφανής πολίτης της Πέλλας, ο Άρχων, γιος του Κλεινού. Όπως αναφέρεται σ' ένα σχετικό επίγραμμα από τους Δελφούς, ο Άρχων έλαβε μέρος τόσο στα Ίσθμια όσο και στα Πύθια και νίκησε προφανώς σε αγώνα συνωρίδος [12] . Ο Αρχων υπήρξε αξιωματικός του Αλεξάνδρου, έλαβε μέρος σ' όλες τις μάχες του κατά την εκστρατεία στην Ασία και, όπως αναφέρεται σ' ένα άλλο επίγραμμα, διακρίθηκε σ' αυτές [13] . Επίσης υπήρξε διοικητής (σατράπης) της Κα­ριάς [14] . Σ' ένα προξενικό ψήφισμα, που προέρχεται επίσης από τους Δελ­φούς, τιμώνται ως πρόξενοι της πόλεως ο Αρχων, οι αδελφοί του (ένας από τους οποίους λέγεται Ισοκράτης) και η μητέρα του, Σύνεσις [15] . Αναμφί­βολα, πρόκειται για μία επιφανή οικογένεια, η οποία είχε προφανώς ιδι­αίτερες σχέσεις με την πόλη και ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την προβολή της φροντίδας της γι' αυτήν -και ενδεχομένως και για το ιερό των Δελ­φών. Από το πρώτο επίγραμμα προκύπτει ότι είχε στηθεί ο ανδριάντας του Άρχωνος [16] . Τόσο ο ίδιος ο τιμώμενος όσο και η οικογένεια του απέ­διδαν ιδιαίτερη σημασία στο να απαθανατιστούν οι νίκες του στους πα­νελλήνιους αγώνες, πράγμα που εξηγεί την ομολογουμένως έντονη προ­βολή τους στο πρώτο πανελλήνιο ιερό. Οι νίκες προβάλλονται και ως τι­μή για την Πέλλα, την πατρίδα του τιμώμενου, για την οποία λέγεται ότι έχει αείμναστον κλέος χάρη στις νίκες του επιφανούς πολίτη της [17] . Τέ­λος, πρέπει να σημειωθεί ότι ο Αρχων, όπως και οι συγγενείς του, προβάλ­λονται στο σχετικό προξενικό ψήφισμα ως Μακεδόνες από την Πέλλα.

Αναφέραμε εκτενώς τα στοιχεία αυτά διότι νομίζουμε ότι επιτρέπουν δύο αναμφισβήτητα συμπεράσματα. Το πρώτο είναι ότι οι επιφανείς Μα­κεδόνες, και μάλιστα εκείνοι που κατάγονταν από τη μακεδονική πρωτεύουσα, θεωρούσαν μεγάλη τους τιμή να προβάλλονται ως νικητές στους πανελλήνιους αγώνες (εξίσου μεγάλη -ή μεγαλύτερη- με τις δια­κρίσεις που είχαν λάβει κατά τις νικηφόρες επιχειρήσεις του Αλεξάν­δρου στην Ασία). Αυτό προϋποθέτει ότι αισθάνονταν Έλληνες και προ­πάντων ότι ήθελαν να προβάλλουν το αίσθημα αυτό. Το να λέγεται ότι η Πέλλα, η μακεδόνικη πρωτεύουσα, έχει άείμναστον κλέος χάρη στις νί­κες ενός τέκνου της σε πανελλήνιους αγώνες, την εποχή που ο Μακεδό­νας βασιλιάς είχε καταλύσει την περσική αυτοκρατορία, δείχνει την ύπαρξη μιας συλλογικής ελληνικής εθνικής συνείδησης στους πολίτες της. Από την άλλη μεριά -και αυτό είναι το δεύτερο συμπέρασμα- οι άλλοι Έλληνες, που θα διάβαζαν τα επιγράμματα αυτά, ασφαλώς δεν θα διανοούνταν να διακρίνουν εθνικά τον 'Αρχωνα, τη μητέρα του Σύνε-σι, τον αδελφό του Ισοκράτη και τον πατέρα του Κλείνο.

Ωστόσο, σε πανελλήνιους αγώνες έπαιρναν μέρος, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, και παλαιότερα Μακεδόνες και μάλιστα όχι τόσο επιφα­νείς όσο ο Άρχων. Τυχαία γνωρίζουμε π.χ. ότι σε αγώνα δρόμου παίδων (στάδιον), που γινόταν στα Αμφιάραα του Ωρωπού, ανακηρύχθηκε νικη­τής ο Μακεδόνας Μαλακός και μάλιστα πριν από το 338 π.Χ. Ως termi­nus post quern αναφέρεται από τον εκδότη της επιγραφής το 366 [18] .

Μολονότι οι μαρτυρίες, που διαθέτουμε, ως τώρα σχετικά με την πα­ρουσία των Μακεδόνων σε πανελληνίου χαρακτήρα εκδηλώσεις, είναι σχετικά περιορισμένες, ιδιαίτερα από το πρώτο μισό του 4ου αι., πρέπει να δεχθούμε ότι η συμμετοχή αυτή οφειλόταν σε ανάλογη επιθυμία των Μακεδόνων και οπωσδήποτε στην αποδοχή αυτών εκ μέρους των νοτίων Ελλήνων, ανεξάρτητα από την πολιτική συγκυρία ή από οικονομικού χαρακτήρα σκοπιμότητες. Για παράδειγμα, αν ο βασιλεύς της Μακεδο­νίας Περδίκκας Γ' (365-359), ο οποίος κυβερνά τη χώρα σε μία περίοδο μεγάλης αστάθειας γι' αυτήν, εμφανίζεται ως θεωροδόκος του Ασκληπιεί­ου της Επιδαύρου [19] , αυτό αναμφίβολα δεν μπορεί να συνδεθεί με πολι­τικές σκοπιμότητες [20] . Το ίδιο ισχύει και για το ότι για την γιορτή των Νεμέων υπάρχουν θεωροδόκοι από τις μακεδόνικες πόλεις Λητή και Αλ-λάντιον, όπως και από την Αμφίπολη: ως θεωροδόκοι αναγράφονται στη Λητή ο Μένανδρος Άντάνδρου, στην Αμφίπολη ο Πέρσας Νικολάου και στο Αλλάντιον ο Άφθόνητος Πυθοδώρο [21] , ενώ αναγράφεται και ο Άριστόνονς, το πατρώνυμο του οποίου καθώς και ο τόπος καταγωγής του δεν σώζονται στην επιγραφή [22] . Η σχετική επιγραφή χρονολογείται στο διά­στημα μετά το 336 και πριν το 323, αλλά θα ήταν άστοχο να υποθέσει κανείς ότι η συμμετοχή των πόλεων αυτών με θεωροδόκους στα Νέμεα οφειλόταν σε παρέμβαση του Φιλίππου ή του Αλεξάνδρου. Άλλωστε, τα Νέμεα ήταν μία από τις σημαντικότερες -πανελλήνιου χαρακτήρα-αθλητικές εκδηλώσεις, δεύτερη σε σημασία μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, όπου ελάμβαναν μέρος αθλητές απ' όλον τον ελληνικό κόσμο [23]. Σε οποιαδήποτε περίπτωση όμως είναι βέβαιο ότι οι θεωροδόκοι των άλλων ελληνικών πόλεων-κρατών, που είχαν σχέση με τα Νέμεα, θα θεωρούσαν «ομοφύλους» τους τόσο τους πολίτες της Λητής όσο και του Αλλαντίου που είχαν αναλάβει παρόμοιες με τις δικές τους υποχρεώσεις.

===============================================================
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]-Καλλερης, ό.π., I, σσ. 20-36
[2]-Όπως π.χ. ο Αθηναίος Ηράκλειτος της εποχής του Αντιγόνου Γονατά. Πρβλ. την αττική επιγραφή IG ΙΙ/ΙΙΙ2 677, 3 κ.ε. Βλ. και σ. 122 σημ. 312.
[3]- Πρβλ. τις μελέτες των Ο. Abel, Makedonien vor Konig Philipp, Αιψία 1847· Α. Fick, «Uber die Sprache der Macedonier», Orient und Occident II (1864) 718-729· O. Hoff­mann, Die Makedonen. ihre Sprache und ihr Volkstum, Γοττίγγη 1906' J. I. Russu, Mace­donia!. Osservazzioni sulla lingue e I'etnografla degli antichi Macedoni, Ephemeris Daco-romana [Annuario della Scuola Romana di Roma VIII], Ρώμη 1938.
[4]- F. Geyer, RE XIV. 1 (1928), s.v. «Makedonia», 638 κ.ε.
[5]-Ηρόδ. 5.22 (βλ. σ. 52 σημ. 86).
[6]- Πρβλ. την πληροφορία του Σωλίνου 9.16: idem Pythias et Olympiacas palmas quadrigis adeptus, Graeco potius animo quam regali gloriam Mam prae se tulit. Την πλη­ροφορία αυτή αποδέχεται και ο L. Moretti, Olympionikai. I vincitori negli antichi agoni Olyinpici, Ρώμη 1957, αρ. 349. Για την παρουσία των Μακεδόνων σε πανελλήνια ιερά, βλ. το πρόσφατο εμπεριστατωμένο έργο της Μ. Mari, ΑΙ di Ια dell'Olimpo. Macedoni e grandi santuari delta Grecia daU'eta arcaica al primo ellenismo [Μελετήματα 34], Αθήνα 2002, με ιδιαίτερη έμφαση στο μαντείο των Δελφών
[7]- Ο Φίλιππος Β', έλαβε και αυτός μέρος (όπως και οι προκάτοχοι του Αλέξανδρος Α' και Αρχέλαος) στους Ολυμπιακούς Αγώνες, όπου και νίκησε με τ' άρματα του. Για τις νίκες του πρβλ. Πλουτ. Άλέξ. 3.8: Φιλίππφ δ' άρτι Ποτείδαιαν ήρηκότι τρεις ήκον άγγελίαι κατά τόν αυτόν χρόνον, ή μεν Ιλλυριούς ήττήσθαι μάχη μεγάλη διά Παρμε-νίωνος, ή δ' Όλυμπίασιν ϊππω κέλητι νενικηκέναι, τρίτη δέ περί της Αλεξάνδρου γενέ­σεως και 4.9: ούτε γάρ άπό παντός ούτε πάσαν ήγάπα δόξαν, ώς Φίλιππος λόγου τε δει-νότητι σοφιστικώς καλλωπιζόμενος, και τάς έν Ολυμπία νίκας των αρμάτων έγχαράτ-των τοις νομίσμασιν, άλλά και τών περί αυτόν άποπειρωμένων, είβούλοιτ' ά "Ολυμπία­σιν άγωνίσασθαι στάδιον, ην γάρ ποδώκης, «ει γε» έφη «βασιλείς έμελλον έξειν άντα-γωνιστάς». Τις συμμετοχές καταγράφει ο Moretti, ό.π., αρ. 434 (356 π.Χ.), 439 (352 π.Χ.), 445 (348 π.Χ.).
[8]- P. Oxy. 12 V, 14-16: "Ολυμπιάδι εκατοστή \ τρισκαιδεκάτη Κρίτων \ Μακεδών ένίκα στάδιον. Βλ. και Moretti, ό.π., αρ. 463· Tataki, Macedonians, ό.π., σ. 64.
[9]- Όπως υποστηρίζει ο Badian, «Greeks and Macedonians», ό.π., σ. 38.
[10]- Διόδ. 17.16.3-4: διδάξας οΰν αύτοίς περί τοϋ συμφέροντος και παρορμήσας διά των λόγων πρός τους αγώνας θυσίας μεγαλοπρεπείς τοις θεοι'ς συνετέλεσε (sc. Αλέξαν­δρος) σκηνικούς αγώνας Διί και Μούσαις, οΰς "Αρχέλαος ό προβασιλεύσας πρώτος κα-τέδειξεν, τήν δέ πανήγυριν έφ' ημέρας εννέα συνετέλεσεν. εκάστη τών Μουσών έπώνυ-μον ήμερα άναδείξας. Βλ. και Αρρ. Άνάβ. 1.11.1: Ταύτα δέ διαπραξάμενος έπανήλθεν εις Μακεδονίαν και τφ τε Διί τφ "Ολυμπία τήν θυσίαν τήν άπ' "Αρχελάου έτι καθεστώ-σαν έθυσε και τον αγώνα εν Αίγαις διέθηκε τά "Ολύμπια- Ο Borza, «Athenians, Macedo­nians^ ό.π., 11, Olympus, ό.π., σα. 174-175 και «The Philhellenism of Archelaus», Αρχαία Μακεδονία V, σσ. 240-1 και ο Badian, «Greeks and Macedonians)*, ό.π., σ. 35 και 46 σημ. 16, υποστηρίζουν ότι αυτοί οι «αντι-Ολυμπιακοί αγώνες» αγώνες (counter-Olympics, όπως γράφει ο Badian) απηχούν την αδυναμία του μακεδόνικου έθνους να συμμετέχει στους αγώνες της Ολυμπίας ενώ, παράλληλα, επικαλούνται την έλλειψη στοιχείων στους καταλόγους των Ολυμπιονικών για τη συμμετοχή Μακεδόνων πριν από την εποχή του Φιλίππου Β' στους αγώνες αυτούς, ως ενδεικτική της μη αποδοχής τους από τους υπόλοιπους Έλληνες ως «ομοεθνών». Τονίζουν επίσης πως ο Αρχέλαος αναγκάστηκε να θεσπίσει αυτούς τους αγώνες, στους οποίους μετείχαν και Μακεδόνες, καθώς δεν γινό­ταν ο ίδιος αποδεκτός από τους Έλληνες στην Ολυμπία. Αυτή η γιορτή αποτελούσε, πιστεύω, μία επιπλέον έκφραση της θέλησης του Μακεδόνα βασιλιά να δημιουργήσει περισσότερους συνδετικούς κρίκους με τους νότιους Έλληνες. Δεν είναι ασφαλώς τυ­χαίο το γεγονός ότι κάθε μία από τις εννέα ημέρες της γιορτής ήταν αφιερωμένη σε μία από τις εννέα Μούσες (Διόδ. 17.16.3) και ότι τόπος διεξαγωγής ήταν οι πρόποδες του Ολύμπου, της κατοικίας των Θεών. Οι Borza και Badian δεν αποδέχονται επιπλέον τη μαρτυρία του Σωλίνου (9.13), ο οποίος αναφέρει ότι ο Αρχέλαος έλαβε μέρος στους Ολυ­μπιακούς Αγώνες ενώ αντίθετα, ο Moretti, ό.π., σ. 110, αρ. 349, συμπεριλαμβάνει τον Αρ­χέλαο στους καταλόγους των Ολυμπιονικών.
[11]- Είναι γνωστή η παρουσία στη μακεδόνικη αυλή του διάσημου ζωγράφου Ζεύ-ξιδος, ο οποίος φιλοτέχνησε το παλάτι του Μακεδόνα βασιλιά, αλλά και του μουσικού Τιμόθεου από τη Μίλητο, και των ποιητών Χοιρίλου και Αγάθωνα καθώς επίσης και του Ευριπίδη. Ήδη ο Αρχέλαος και οι γιοί του είχαν τιμηθεί ως πρόξενοι καί ευεργέτες από τον δήμο των Αθηναίων στα 407/6 π.Χ., εξαιτίας της προμήθειας άφθονης ξυλείας στην Αθήνα για τη ναυπήγηση του στόλου της. Βλ. το ψήφισμα IG I3 117, 31 κ.ε: έπα\[ινέσαι Αρχέλαι hog όν)τι άνδρί αγαθοί \ [καί πρόθυμοι ποιέν ho τ]ι δύναται άγαθ\[όν, καί άνθ' δν εύεργέτεκ]εν τέν τε πόλιν \ [καί τον δέμον τον "Αθεναί]ον άναγράφσα\[ι αυτόν καί παιδας προχσένο]ς καί ε[ύερ]\[γέτας]. Ο Μ. Errington, Geschichte Makedoniens, ό.π., σ. 31, τοποθετεί το ψήφισμα στα 408/7 και τονίζει τη σημασία της Μακεδονίας ως περιοχής προμήθειας ξυλείας στον χώρο του Β. Αιγαίου. Διατηρεί κάποιες αμφιβολίες σχετικά με το αν το ψήφισμα είναι προς τιμήν του Αρχελάου (άλλωστε το όνομα δεν σώζεται), επι­σημαίνει, ωστόσο, τη στενή συνεργασία ανάμεσα στη Μακεδονία και την Αθήνα, από­δειξη της οποίας είναι η συγκεκριμένη επιγραφή. Πρβλ. και Μ. Β. Walbank, Athenian Proxenies of the 5th century B.C., Toronto 1978, σσ. 460-469, αρ. 90, ο οποίος επίσης χρο­νολογεί το ψήφισμα στα 407/6 και επισημαίνει ότι οι ναυπηγοί που αναφέρονται στην επιγραφή (στ. 7 και 15) βρίσκονταν ήδη στη Μακεδονία. Για τη βοήθεια του προς αυ­τούς τιμάται ο Αρχέλαος.
[12]- SEG 18, 222a: [Σόν κατά, άναξ], ιερόν τέμ[εν]ος, κλυτότοξε, συνωρίς \ [έστεφεν Αρχ]ωνος Δελφίδι κράτα δάφναι, [δς Βαβυλω] να ίεράν κραΐνεν χθόνα, πολλά δέ δίωι \ [σύμποτε] "Αλεξάνδρωι στάσε τρόπαια δοράς. [τοϋνε]κά οίμορφάς γονέων κτι'σεν ήδέ συναίμων [τά]σδε, κλέος δ' άρετάς Πέλλα σύνοιδε πατρίς.
222. b: [ Ώ] μάκαρ εύκλείας Άρχων στέ[φανον δις έδέξω (?)] Ίσθμια νικήσας Πύθια τε ίππ[οσύναι]\ζηλοϋται δέ πατήρ Κλεινός κ[οί πότνια μήτηρ (?)] Πέλλα τε άείμνα-στον πατρίς έ[χουσα κλέος]. Ο J. Bousquet, «Inscriptions de Delphes», BC//83 (1959) 165, χρονολογεί τις νίκες του Αρχωνος στα Ίσθμια και στα Πύθια στα 334-3 π.Χ. ενώ η Ta-taki, Macedonians, ό.π., σ. 151, αρ. 64, στα 333/2 π.Χ., άποψη που υιοθετεί και η Mari, ό.π., σ. 298, αρ. 38.
[13]- SEG 18, 222a, 3-4.
[14]- Πρίν από τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, έγινε σατράπης της Βαβυλώνος, στα 324 π.Χ. Τον Μάιο του 321 π.Χ. σκοτώθηκε σε μάχη εναντίον του απεσταλμένου του Περδίκκα, Δοκίμου [βλ. σχετ. τα σχόλια των Η. Berve, Das Alexanderreich auf prosopo-graphischer Grundlage, II, Μόναχο 1926, σσ. 86-87, αρ. 163· J. Kaerst, ΛΕΙΙ.1 (1895), s.v. «Archon», 564, αρ. 5· J. Bousquet, «Inscriptions de Delphes», ό.π., 159 κ.ε.].
[15]- SEG 18, 222 c: Δελφοί έδωκαν Συνέσει, "Αρχων[ι και τοις τούτου] \ άδελφοϊς Κλείνου Μακεδόσιν έ[κ Πέλλης αύτο]\ις και έκγόνοις προξενίαν, προμ[αντείαν, προε-δρ]\ίαν, άτέλειαν, άσυλίαν, προδικί[αν, έπιτιμάν] \ και τάλλα όσα και τοις άλλοις προ-[ξένοις, άρχοντος \Δαμο]κράτο[υς], βου[λ]ευ[όν]των Μεγ[ακλέους, —-].
222 d: "Ισοκράτης Κλεί[νου] και 222 e: [Σύν}εσις Κλείνο[υ-—]. Tataki, Macedonians, ό.π., σ. 155, αρ. 51 και 160, αρ. 86· Mari, ό.π., σ. 299, αρ. 39 και 40. Σύμφωνα με τον Bous­quet, «Inscriptions de Delphes», ό.π., 161 σημ. 1, το όνομα Σύνεσις είναι το όνομα της μη­τέρας του Άρχωνος, άποψη που δεν αποδέχεται ο Καλλέρης, ό.π., II.1, σ. 596 σημ. 1. Ο C. Marek,D/e Proxenie, Φραγκφούρτη-Βέρνη 1984, σ. 173, υποστηρίζει ότι η χρονιά της απο­νομής της προξενιάς είναι το 333-2 π.Χ., όταν δηλ. ο Άρχων ήταν ακόμη νεαρός αξιωμα­τικός
[16]- SEG 18,222a, 5.
[17]- SEG 18, 222a, 6 και 222 b, 4. Ο Καλλέρης, ό.π., II.1, σ. 596 σημ. 1, επισημαίνει ότι με την αναφορά στην Πέλλα υπογραμμίζεται και στα δύο επιγράμματα το αίσθημα της υπερηφάνειας που νοιώθει (όπως και οι πολίτες της), καθώς είναι η πατρίδα του νικητή.
[18]- IG VII.1, 414, 10-11: παι'δας \ στάδιον εξ απάντων. Tataki, Macedonians, ό.π., Μ
7.
[19]- IG IV2 94 I b, 9: Μακεδονία- Περδίκκας. Θεωροδόκοι ήταν όσοι ανελάμβαναν να φροντίσουν για την άνετη διαμονή των αντιπροσώπων μαντείων, ιερών, γιορτών, για όσο διάστημα αυτοί θα παρέμεναν στην πόλη τους και επίσης να καλύψουν τα έξοδα του ταξιδιού τους [βλ. P. Charneaux, «Liste argienne de thearodoques», BCH 90 (1966), 161 κ.ε. Βλ. και IG IV2, σ. 32 (σχόλιο του F.H.v. Gaertringen για τον Περδίκκα]. Βλ. Επί­σης και P. J. Perlman, The Thearodokia in the Peloponnese (διδ. διατρ.), California 1984, σ. 39, η οποία τοποθετεί την αναγραφή του ονόματος του Περδίκκα στα 360 π.Χ. Στην ίδια επιγραφή αναγράφονται και μεταγενέστεροι θεωροδόκοι από την περιοχή της Μακεδο-
νίας (I b, 37-38: Μενέλαος Νικάνορος \ έξ Εύορδαίας). Η αναφορά της Κασσάνδρειας καθορίζει ως terminus post quem για τους μεταγενέστερους θεωροδόκους το 316 π.Χ. (βλ. P. J. Perlman, ό.π., σ. 45).
[20]- Είναι χαρακτηριστικό ότι στην επιγραφή αναγράφονται χωριστά από την ίδια τη Μακεδονία οι αθηναϊκές αποικίες στις παράλιες περιοχές της (lb, 7-26: Πύδνα- Δαμά-τριος Μεθώνα- Πολύφαντος Μακεδονία- Περδίκκας \ Αινεία- Εϋβουλος \ Δίκαια- Νυν-φόδωρος \ Ποτείδαια- Καλλικράτης \ Καλίνδοια- Παυσανίας \ Ολυνθος- \ Αρχων \ Απολ­λωνία- Έπίξενος\ Αρέθουσα- Βόλων] Άρκιλος- "Ονήσανδρος\ Αμφίπολις- Ίάραξ \ Βέρ­γα- Αντιφάνης Τράγιλα- Πεισίης \ Στάγιρα- vacat \ Άκανθος- Έπικράτης \ Στώλος- Λεύ­κων Άφυτις- Διόγνητος \ Σκιώνα- Σώπολις \ Μένδα- Κνώπων), γεγονός που φανερώνει ότι οι περιοχές αυτές δεν αποτελούσαν ακόμη μέρος του μακεδόνικου βασιλείου βλ. F. Η. v. Gaertringen, IG IV2, σ. 32 και F. Papazoglou, Les Villes de Macedoine ά Tepoque ro-maine [BCH Suppl. XVI], Παρίσι 1988, 20. Η σημασία αυτής της επιγραφής, για τις σχέ­σεις της Μακεδονίας με το ιερό της Επιδαύρου, είναι μεγάλη καθώς γίνεται φανερό πως η Μακεδονία δεν αποτελούσε έναν ξένο, προς την υπόλοιπη Ελλάδα, χώρο, αλλά αντί­θετα ήταν μέρος του ταξιδιού των Επιδαυρίων θεωρών. Ο πρώτος εκδότης της επιγραφής, F. Η. v. Gaertringen, υπέθεσε πως ως θεωροδόκους θα έπρεπε να θεωρήσουμε τα άτομα εκείνα που είχαν συμβάλει στην αποπεράτωση της οικονομικής δραστηριότητας στο ιερό και ότι τα ταξίδια των θεωρών του Ασκληπιείου αποσκοπούσαν στη συγκέντρωση κεφαλαίων γι' αυτήν [βλ. F. Η. v. Gaertringen, «Έπιγραφαί έκ τού ίεροϋ τής Επιδαύ­ρου», ΑΕ (1925-26) 76-83 και IG IV2, σ. 33]. Ωστόσο, πρόσφατα, η P. J. Perlman, The The-arodokia, ό.π., σ. 44, υποστήριξε πως η επιγραφή αποτελεί μαρτυρία της αναδιοργάνω­σης του ιερού και της γιορτής του Ασκληπιού κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να ανταποκρί­νεται στη διαρκώς αυξανόμενη δημοτικότητα του.
[21]- S. Miller, «The Theorodokoi of the Nemean Games*, Hesperia 57 (1988) 147-165
[22]- Βλ. σχετικά τη στήλη Β της επιγραφής, 16-24, όπου αναγράφονται οι Μακεδό­νες θεωροδόκοι. Ο Miller, ό.π., 158, υποστηρίζει πως ο Άριστόνους που αναγράφεται στο στίχο 24, είναι πιθανότατα ο ίδιος με τον Άριστόνου Πεισαίου ΠελλαιΌ, που αναφέρεται στο ψήφισμα IG XII.9, 221, 20 από την Ερέτρια, το οποίο τοποθετεί στο β' μισό του 4ου αι. π.Χ. Ωστόσο, η ταύτιση δεν είναι ασφαλής.
[23]- Κ. Hanell, REXV1.2 (1935), s.v. «Nemea», 2326, αρ.4.


ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ............με το 2ο μέρος