ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΕΜΕΟ/VMRO/IMRO(1893-1912)*, 2ο μέρος

του Σπυρίδωνα Πλουμίδη
Mακεδονικά, ΕΜΣ

Συνέχεια από το 1ο μέρος

Η ελληνική ιστοριογραφία από την πλευρά της προκρίνει τη βουλγαρική υπόθεση, θεωρεί την ΕΜΕΟ ως βουλγαρική οργάνωση και υποστηρίζει ότι το αυτονομιστικό της σύνθημα η Μακεδονία στους Μακεδόνες δεν ήταν παρά «εντελώς συμβολικό» τέχνασμα της βουλγαρικής προπαγάνδας, η οποία στό­χευε μακροπρόθεσμα στην προσάρτηση της Μακεδονίας στο βουλγαρικό κρά­τος. Σε μία μόνο περίπτωση υποστηρίζεται η σλαβομακεδονική άποψη ότι η ΕΜΕΟ προπαγάνδιζε μία νέα εθνική ταυτότητα, εκείνη του «Μακεδόνα», και προωθούσε ένα πρόγραμμα εθνικής απελευθέρωση. Η πλέον ψύχραιμη προσέγγιση του ζητήματος εκφράζεται από τον Μαζαράκη-Αινιάν, ο οποίος προσδιορίζει την ΕΜΕΟ ως μία εθνικιστική οργάνωση ξεχωριστή από την Εξαρχία, με τη συμμετοχή πολλών δασκάλων, που έτεινε να πάρει στα χέρια της τη σλαβική κίνηση στη Μακεδονία, η οποία στόχευε κατά κύριο λόγο στην απελευθέρωση από τους Τούρκους και δύσκολα δεχόταν διαταγές από τους Βερχοβιστές (Ανώτατη Επιτροπή) της Σόφιας. Η ίδια εφεκτική στάση ως προς την εθνική ταυτότητα των δύο Οργανώσεων (ΕΜΕΟ και Ανώτατης Επι­τροπής) τηρείται και από την Καρακασίδου, η οποία τις περιγράφει αόριστα ως τα φιλοσλαβικά πολιτικά κινήματα στη Μακεδονία. Παράλληλα, η Κα­ρακασίδου ορθώς παρατηρεί ότι η ελληνική ιστοριογραφία έχει μειώσει την ιστορική σημασία της εξέγερσης του Ήλιντεν, υποβαθμίζοντας την στο επίπε­δο μίας τοπικής αναταραχής. Πράγματι, οι Έλληνες ιστορικοί συγγραφείς περιγράφουν το Ήλιντεν ως το περιορισμένης εκτάσεως και δράσεως κίνημα των Βουλγάρων, οι οποίοι με μακεδόνικα συνθήματα επιδίωκαν τη βουλγα­ρική κατάκτηση. Ορισμένες φορές διατυπώνεται και η ακραία άποψη ότι το Ήλιντεν ήταν μία ατυχούσα ψευδεπανάστασις, διότι ήτο τεχνητόν δημιούρ­γημα χωρίς λαϊκά ερείσματα και είχε επιβληθεί με τη βία στους χριστιανι­κούς πληθυσμούς της Μακεδονίας. Παρά το ότι η ελληνική βιβλιογραφία, όπως αποδεικνύεται παρακάτω, βρίσκεται πλησιέστερα στην ιστορική πραγ­ματικότητα από τη δυτική, είναι εμφανές ότι και σε αυτήν η προσέγγιση του ζητήματος παρουσιάζει ορισμένες αδυναμίες. Οι απόλυτοι ισχυρισμοί περί βουλγαρικού εθνικού χαρακτήρα της ΕΜΕΟ και του Ήλιντεν, χωρίς να εξετά­ζονται οι επιμέρους τάσεις που υπήρχαν στους κόλπους της, δίνουν την εντύ­πωση ότι υπάρχει η επιδίωξη να αποδομηθεί οεθνικός μύθος των Σλαβομα­κεδόνων, με το σκεπτικό ότι είναι ευκολότερο για την Ελλάδα να αντι­μετωπίσει έναν αντί δυο αντίπαλους εθνικισμούς. Στην περίπτωση του Μακε­δόνικου Ζητήματος οι Έλληνες λόγιοι φαίνεται να προτιμούν να αντιμετωπί­σουν τον παλαιότερο κατεστημένο εθνικισμό, δηλαδή τον βουλγαρικό.

Πολύ περισσότερες αδυναμίες και αντιφάσεις παρουσιάζει η προσέγγιση του θέματος από τη δυτική ιστοριογραφία. Κατά την εποχή του Μεσοπολέμου οι περισσότερες δημοσιεύσεις που κυκλοφορούσαν στη Δύση ήταν Βαλκανίων συγγραφέων, κυρίως Βουλγάρων και Σέρβων, όπως του Georgevitch (1918) και του Christ Anastasoff (1938) , οι οποίοι απηχούσαν απόψεις ευνοϊκές προς τη σημερινή βουλγαρική εκδοχή των πραγμάτων —ο Anastasoff είχε διατελέσει άλλωστε γραμματέας της μεσοπολεμικής ΕΜΕΟ και δεξί χέρι του Ivan Mihailov (Ivancho) . Περισσότερο προβληματισμένη αλλά και με αντι­φάσεις είναι η παρουσίαση της υπόθεσης από τον Georgevitch. Ο Σέρβος συγ­γραφέας παραδέχεται ότι η ΕΜΕΟ ιδρύθηκε από Βούλγαρους, αλλά επιση­μαίνει ότι η Οργάνωση περιελάμβανε και πολλούς «Μακεδόνες», οι οποίοι είχαν εξαγοραστεί από το βουλγαρικό χρήμα. Στο κείμενο του Georgevitch ο όρος «Μακεδόνες» ακολουθεί την εκδοχή του Cvijic και περιγράφει τους σλαβόφωνους χριστιανούς κατοίκους της Μακεδονίας χωρίς ξεκάθαρη εθνική συνείδηση. Αντίθετα, στο έργο του Anastasoff ο όρος «Μακεδόνες» έχει απο­κλειστικά γεωγραφική σημασία και ταυτίζεται εννοιολογικά με τον βουλγαρι­κό πληθυσμό της Μακεδονίας. Παρ' ότι αναγνωρίζει ότι η ιδέα της προσάρ­τησης της Μακεδονίας και της Θράκης στη Βουλγαρία, σύμφωνα με τη Συν­θήκη του Αγίου Στεφάνου, είχε περιορισμένη απήχηση σε ορισμένα άτομα από την ηγετική της ομάδα της Οργάνωσης, ο συγγραφέας καταλήγει ότι η ΕΜΕΟ αποτελούνταν από μαχητικούς, άγρυπνους και άφοβους Βουλγαρομακεδόνες

Οι μόνοι αξιόλογοι Δυτικοί μελετητές του Μακεδόνικου στον Μεσοπόλε­μο είναι οι Reiss (1924) και Swire (1939). Στο κείμενο του Reiss ο όρος «Μακεδόνες» έχει γεωγραφική σημασία, αλλά ο συγγραφέας δεν υιοθετεί άκριτα τη βουλγαρική θέση περί της εθνικής ταυτότητας των σλαβόφωνων της Μακεδονίας και παρατηρεί ότι ακόμη και οι Μακεδόνες μετανάστες στη Βουλγαρία ποτέ δεν αφομοιώθηκαν πλήρως από την κυρίαρχη εθνότητα της χώρας . Πάντως, ο Reiss περιγράφει την κομιτατζίδικη δράση αδιακρίτως ως βουλγαρική και αναφορικά με την ΕΜΕΟ σημειώνει ότι επιδίωκε ορι­σμένης μορφής αυτονομία για τη Μακεδονία στα πλαίσια μίας ομοσπονδίας με τη Βουλγαρία . Παρόμοιες απόψεις με τον Reiss διατυπώνουν την ίδια χρονιά (1930) ο Jacques Ancel στη φυσική και ανθρωπολογική γεωγραφία της Μακεδονίας και ο Henry Day στα απομνημονεύματα του: ο πρώτος προσδί­δει στον όρο «Μακεδόνες» γεωγραφική σημασία και συνδέει την ΕΜΕΟ με τη βουλγαρική πολιτική , ενώ ο δεύτερος κάνει λόγο μόνο για Βούλγαρους και Σέρβους (όχι «Μακεδόνες») κομιτατζήδες. Ο Swire είναι ο πρώτος Δυτικός ιστοριογράφος ο οποίος διατυπώνει ανοικτά τη θέση ότι η ΕΜΕΟ ήταν μακε­δόνικη εθνική οργάνωση και επιδίωκε να δημιουργήσει μία μακεδόνικη εθνική παιδεία και ένα μακεδόνικο εθνικό αίσθημα , δηλαδή ότι αντιπροσώπευε έναν αυτοτελή «μακεδόνικο» εθνικισμό. Ο όρος «Μακεδόνες» έχει στο κεί­μενο του Swire κατά κανόνα στενότερη σημασία απ' ότι στου Reiss και προσ­διορίζει τους σλαβόφωνους της Μακεδονίας , αν και σε ένα χωρίο είναι κα­θαρά γεωγραφικός και αναφέρεται σε όλους τους κατοίκους της περιοχής ανεξάρτητα από γλώσσα (non-Slav Macedonians) . Γενικότερα όμως, ο Swire δεν έχει απολύτως αποκρυσταλλωμένη εικόνα για την εθνική φυσιογνωμία της ΕΜΕΟ και υποπίπτει σε αντιφάσεις, π.χ. υποστηρίζει αφενός ότι η Εσω­τερική Οργάνωση δεν εξυπηρετούσε βουλγαρικά συμφέροντα και είχε αντιτα­χθεί σθεναρά στην αφομοιωτική πολιτική της Βουλγαρίας , αλλά αφετέρου χαρακτηρίζει τις ένοπλες διαμάχες της με την Ανώτατη Επιτροπή ως αδελ­φοκτόνο ανταρτοπόλεμο.

Κατά τη μεταπολεμική περίοδο πολλοί περισσότεροι Δυτικοί ιστορικοί ασχολήθηκαν με το αντικείμενο και —παρά τα περί του αντιθέτου λεγόμενα— υιοθέτησαν κατά κανόνα τη σλαβομακεδονική εκδοχή των πραγμά­των. Γενικώς όμως τα συμπεράσματα τους είναι υπεραπλουστευτικά, καθώς δεν βασίζονται σε εκτενή ανάγνωση των πηγών και παρατηρείται αδυναμία στην προσέγγιση του πολύπλοκου χαρακτήρα της βαλκανικής πραγματικότη­τας. Η αβασάνιστη υιοθέτηση της σλαβομακεδονικής εκδοχής μπορεί κάλλι­στα να αποδοθεί σε πολιτικούς υπολογισμούς και συγκεκριμένα στην επι­δίωξη των Δυτικών να κολακεύσουν τον Τίτο. Ως πρώτο τυπικό παράδειγμα αναφέρουμε τον Hugh Seton-Watson (1945), ο οποίος κάνει σαφή διάκριση ανάμεσα στους «Βούλγαρους εθνικιστές» και τους «Μακεδόνες αυτονομι­στές» και υποστηρίζει ότι η ΕΜΕΟ διακήρυττε πως οι Σλαβομακεδόνες δεν εί­ναι ούτε Βούλγαροι, ούτε Σλάβοι αλλά ένας ξεχωριστός κλάδος της Σλαβικής φυλής. Η βαθιά γνώστης των Βαλκανίων του Β' Παγκοσμίου Πολέμου Elisabeth Barker (1950) χαρακτηρίζει την ΕΜΕΟ ως έναν αυθεντικότερο (από την Ανώτατη Επιτροπή) μακεδόνικο σχηματισμό και τους Gruev και Delchev ως «Μακεδόνες» με την εθνική σημασία του όρου . Ο Wilkinson (1951), παρ' ότι παραπέμπει σε βουλγαρική βιβλιογραφία (Mihailoff, Anastasoff) και πιθανολογεί ότι η Βουλγαρία υποκινούσε το «μακεδόνικο αυτονομιστικό κίνημα», διατυπώνει την άποψη ότι η ΕΜΕΟ δεν ήταν «αμιγώς βουλγαρική» οργάνωση. Ακόμη και ο ελληνιστής Douglas Dakin, ενώ στην παρουσίαση των βρετανικών διπλωματικών πηγών (1961) κάνει λόγο μόνο για Βούλγα­ρους επαναστάτες , στην ιστορία του ελληνικού Μακεδόνικου Αγώνα (1966) δεν υιοθετεί την ελληνική επιχειρηματολογία και διατυπώνει τη θέση ότι το σύνθημα η Μακεδονία στους Μακεδόνες δήλωνε πως οι «Μακεδόνες» ήταν ξεχωριστή εθνότητα και χαρακτηρίζει κατά πρωτότυπο τρόπο την ΕΜΕΟ ως μεικτό «βουλγαρικό-μακεδονικό κίνημα», με την εθνική σημασία των όρων . Το ίδιο υποστηρίζουν οι Stephen Palmer και Robert King (1971), ότι δηλαδή η αρχική ΕΜΕΟ περιελάμβανε Βουλγάρους και «Μακεδόνες» (: Palmer - King, ό.π., σ. 7). Ο πλέον γνωστός Δυτικός ιστορικός των επαναστατικών κινημά­των στη Μακεδονία των αρχών του 20ου αιώνα Duncan Perry (1988) χρησι­μοποιεί άφθονο βουλγαρικό αρχειακό υλικό (από τη Σόφια, το Μπλαγκόεβ-γκραντ και το αρχείο της εξαρχικής μητρόπολης της Δίβρης, που φυλάσσεται στα Σκόπια), αλλά το ερμηνεύει κατά βούληση, π.χ. αντικαθιστά αστήρικτα τους όρους «Βούλγαροι», «βουλγαρικός λαός» και «βουλγαρικός πληθυσμός» που συναντώνται κατά τεκμήριο στο αυθεντικό κείμενο του καταστατικού της ΕΜΕΟ με τον όρο «Σλαβομακεδόνες» (Slav-Macedonians) , προφανώς με το άδηλο σκεπτικό ότι ο αληθινός χαρακτήρας της Οργάνωσης ήταν διαφορετι­κός από αυτόν που δήλωναν οι πηγές και ακολούθως σε ένα χωρίο παρα­κάτω προσδίδεται στη φράση «Μακεδόνες επαναστάτες» εθνική σημασία. Μάλιστα, ο Perry διατυπώνει την ακραία θέση ότι η ΕΜΕΟ «έφραζε» την επε­κτατική πολιτική του Ηγεμόνα Φερδινάνδου της Βουλγαρίας στα εδάφη της Μακεδονίας , δηλαδή ότι είχε τρόπον τινά αντιβουλγαρικό προσανατολισμό. ί2στόσο, σχετικά ικανοποιητική είναι η καταληκτήρια παρατήρηση του ότι η ΕΜΕΟ αποτελεί ένα πρωτότυπο απελευθερωτικό-τρομοκρατικό κίνημα που απαντάται σε αγροτικές προβιομηχανικές κοινωνίες, όπου μία μικρή ομάδα μορφωμένων ανθρώπων απαιτούν μεταρρυθμίσεις με σκοπό ένα ισχυρότερο και δυναμικότερο κράτος . Ιδιαίτερα ευνοϊκή στάση υπέρ των Σλαβομακεδό­νων υιοθετούν στο εν λόγω ζήτημα οι περισσότεροι Δυτικοί πολιτικοί συγγρα­φείς της δεκαετίας του 1990, οπότε το Μακεδόνικο σημείωσε νέα έξαρση, όπως π.χ. ο Loring Μ. Danforth (1995), ο John Shea (1997) και ο James Pettifer (1999). Συγκεκριμένα, ο Danforth ισχυρίζεται ότι η ίδρυση της ΕΜΕΟ από μία μικρή ομάδα «Μακεδόνων» πατριωτών ήταν ισχυρή επιβεβαίωση της «μακεδόνικης» ταυτότητας και της επιθυμίας του «μακεδόνικου» λαού να αποκτήσει εθνική ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση, αλλά υποπίπτει λίγο παρα­κάτω στην αντίφαση να αποδεχθεί ότι η ΕΜΕΟ ποτέ δεν αμφισβήτησε τον κατεξοχήν βουλγαρικό χαρακτήρα του πληθυσμού της Μακεδονίας . Ο Shea, παρ' ότι αναγνωρίζει ότι υπήρχαν δύο τάσεις στους κόλπους της ΕΜΕΟ, υπέρτης ένωσης με τη Βουλγαρία και υπέρ της αυτονόμησης , προσδιορίζει αφο­ριστικά την Οργάνωση ως την ακραιφνέστερη ένδειξη διακριτής μακεδόνικης ταυτότητας. Ο συγκεκριμένος συγγραφέας φθάνει, μάλιστα, στο ακραίο ση­μείο να παραχαράξει τις πηγές και να διαστρεβλώσει πολύ γνωστά γεγονότα, π.χ. σημειώνει ότι ο Tatarchev στα απομνημονεύματα του ετίθετο κατά της ενσωμάτωσης της Μακεδονίας στη Βουλγαρία και παρουσιάζει τον Ivan Mi-hailov ως «Μακεδόνα» εμιγκρέ στη Σόφια . Τέλος, ο Pettifer παρέρχεται ως δεδομένο ότι η ΕΜΕΟ του 19ου αιώνα οραματιζόταν μία «Μεγάλη Μακεδο­νία» και αποτελεί τον προκάτοχο του σύγχρονου κόμματος VMRO-DPMNE (ιδρ. Ιούνιος 1990) του Ljupco Georgijevski στη FYROM . Συμβιβαστική, αντίθετα, είναι η άποψη που εκφράζει η Alice Ackermann (2000) ότι τα μέλη της ΕΜΕΟ ήταν διχασμένα ανάμεσα στην επιλογή ενός ανεξάρτητου «μακε­δόνικου» κράτους και της Μεγάλης Βουλγαρίας.

Ασφαλώς, υπάρχουν και εξαιρέσεις στον κανόνα, όπως η Mercia Mac-Dermott (1978, 1988) και η Laura Beth Sherman (1980), οι οποίες είχαν πα­ραμείνει για μακρύ χρονικό διάστημα στη Βουλγαρία και απηχούν τις βουλ­γαρικές εθνικές απόψεις, π.χ. ότι οι Βούλγαροι αποτελούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού της Μακεδονίας, οι Gotse Delchev και Jane Sandanski ανή­κουν στο εθνικό μαρτυρολόγιο των Βουλγάρων, η ΕΜΕΟ είναι η συνέχεια του 500 ετών αγώνα των Βουλγάρων κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και βασικός σκοπός των ιδρυτών της ήταν η επιθυμία να διατηρηθεί ο εθνισμός του βουλγαρικού πληθυσμού της Μακεδονίας. Τη βουλγαρική οπτική υιοθε­τούν επίσης οι Sugar και Ledorer (1969) και ο Τ. J. Winnifrith (1995), οιοποίοι υποστηρίζουν ότι η ΕΜΕΟ ήταν κατεξοχήν βουλγαρική οργάνωση, ενώ εκείνοι που τάσσονταν υπέρ μιας ανεξάρτητης Μακεδονίας δεν ήταν παρά μία ισχνή μειοψηφία . Ο διακεκριμένος βουλγαρολόγος R. J. Crampton (1983, 1987) διατυπώνει την ενδιάμεση θέση ότι η ΕΜΕΟ (του 19ου αιώνα) αναγνώριζε τη στενή πολιτισμική συγγένεια μεταξύ των Βουλγάρων και των Σλαβομακεδόνων και σε καμία περίπτωση δεν αποστασιοποιούνταν από τη βουλγαρική κουλτούρα αλλά απέρριπτε την ενσωμάτωση της Μακεδονίας στο βουλγαρικό κράτος Ο Hugh Poulton (1991[, 1995) εκφράζει την άποψη ότι η Οργάνωση ήταν διαιρεμένη ανάμεσα σε αυτούς που τάσσονταν υπέρ της εν­σωμάτωσης της Μακεδονίας στη Βουλγαρία και σε εκείνους που προέκριναν τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου «μακεδόνικου» κράτους , αλλά τονίζει ότι η πλειοψηφία των οπαδών της ήταν Βούλγαροι και οι εξεγερμένοι του Ήλιντεν έφεραν βουλγαρικές σημαίες . Οι συγγραφείς γενικών ιστοριών των Βαλκα­νίων είναι διαιρεμένοι ανάμεσα σε όσους υποστηρίζουν ότι η ΕΜΕΟ είχε βουλγαρικό χαρακτήρα (Ristelhueber και Jelavich) και σε όσους —με βάση το σκεπτικό ότι το κύριο σύνθημα της ήταν «η Μακεδονία στους Μακεδό­νες»— τη θεωρούν ως εθνική «μακεδόνικη» απελευθερωτική οργάνωση, η οποία αντιτασσόταν στον βουλγαρικό επεκτατισμό (Stavrianos, Djordjevic και Fischer-Galati, Hosch).

Η μόνη ολοκληρωμένη μονογραφία που βασίστηκε σε σφαιρική εξέταση της βαλκανικής βιβλιογραφίας και σε εκτενή μελέτη δυτικών διπλωματικών πηγών —γαλλικών και αυστριακών— είναι το έργο της Nadine Lange-Akhund (1998), δημοσιευμένο σε μετάφραση στη σειρά των East European Mono­graphs. Η συγγραφέας επικέντρωσε το ενδιαφέρον της στη δράση της ΕΜΕΟ μέχρι την κήρυξη της επανάστασης των Νεότουρκων (1908) σε σχέση με την πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων και το σχέδιο μεταρρυθμίσεων του Μύρτ-στεγκ (Οκτώβριος 1903). Ήδη από τον πρόλογο η Lange-Akhund διατυπώνειτη βασική θέση της ότι η ιστορία του μακεδόνικου (με την εθνική σημασία του όρου) κινήματος έχει λανθασμένα αφομοιωθεί ή συγχυσθεί με το βουλγα­ρικό κίνημα εξαιτίας των δεσμών που υπήρχαν μεταξύ των ηγετών των δύο κινημάτων και δηλώνει ότι επιδίωξη της είναι να τονίσει τις βασικές διαφο­ρές της ΕΜΕΟ από την Ανώτατη Επιτροπή αναφορικά με την ιδεολογία, τους σκοπούς και τις μεθόδους. Αν και η συγγραφέας παραδέχεται ότι το ιστο­ρικό πρόβλημα της εθνικής ταυτότητας της ΕΜΕΟ είναι δύσκολο να επιλυθεί (this historical problem...is difficult to solve) και μάλιστα αναγνωρίζει ότι με βάσει τις ξένες διπλωματικές πηγές τα πορίσματα των Βουλγάρων ιστορικών (Pandev) φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη πιστότητα από εκείνα των Σλαβομα­κεδόνων (Katardziev) , ωστόσο ισχυρίζεται ότι η ΕΜΕΟ ήταν «μακεδόνικη οργάνωση», καθώς οι δύο επιφανέστεροι ηγέτες της, D. Gruev και G. Del­chev, τάσσονταν υπέρ της απελευθέρωσης της περιοχής χωρίς ξένη ανάμει­ξη . Επίσης, η συγγραφέας αποδίδει κατά πρωθύστερο τρόπο στους όρους «μακεδόνικος», «Μακεδόνες» (Macedonians) και «Σλαβομακεδόνες» (Mace-do-Slavs) εθνική σημασία , παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι στα λίγα παρα-τιθέμενα από την ίδια χωρία από (γαλλικά και αυστριακά) διπλωματικά έγ­γραφα απαντάται αποκλειστικά ο όρος «Βούλγαροι» , ότι η φιλοεξαρχική δράση της ΕΜΕΟ χαρακτηρίζεται από Αυστριακό πολιτικό ως εκδήλωση απο­κλειστικά βουλγαρικού εθνικισμού και σε μία παρατιθέμενη διακήρυξη της ΕΜΕΟ, εκδεδομένη κατά την εξέγερση του Ήλιντεν (1903), οι Βούλγαροι απο­καλούνται «όμαιμοι αδελφοί» («blood brothers») . Επιπλέον, το συμπέρα­σμα της συγγραφέως ότι η ΕΜΕΟ επιχείρησε να δημιουργήσει την έννοια μιας Μακεδόνικης εθνότητας έρχεται σε μερική αντίφαση με την εκτίμηση της, που διατυπώνει σε επόμενο χωρίο, ότι στους κόλπους της ΕΜΕΟ εκτός από την αριστερίζουσα ομάδα, η οποία τασσόταν υπέρ της διεθνιστικής αλληλεγ­γύης μεταξύ των εθνικών ομάδων που κατοικούσαν στην περιοχή, υπήρχε και μία συντηρητική τάση, η οποία έστεργε την ένωση της Μακεδονίας με τη Βουλγαρία . Είναι εμφανές ότι το πόνημα της Lange-Akhund χαρακτηρίζε­ται από πολλές ατέλειες και αντιφάσεις και τελικώς δεν μπορεί να δώσει πειστική ερμηνεία του προβλήματος.

Κατά τη γνώμη του γράφοντος, το ζήτημα της ΕΜΕΟ το προσεγγίζει με τον πλέον υπεύθυνο και τεκμηριωμένο τρόπο ο Fikret Adanir στη μελέτη του για το Μακεδόνικο Ζήτημα (1979) Ο συγγραφέας συνδέει το ζήτημα της ΕΜΕΟ με αυτό της ταυτότητας των Σλαβομακεδόνων, εάν δηλαδή ήταν Βούλ­γαροι, Σέρβοι ή διαφορετικός λαός με ιδιαίτερη εθνική συνείδηση . Αναγνω­ρίζει ότι η εθνική ταυτότητα της ΕΜΕΟ είναι πολύπλοκο ζήτημα και δεν είναι δυνατό να διαλευκανθεί πλήρως, αλλά σημειώνει ότι με βάση τις αυστρο-ουγγρικές πηγές η Οργάνωση είχε μέχρι το 1902 την ονομασία «Βουλγαρική Μακεδονο-Αδριανουπολίτικη Επαναστατική Επιτροπή», στοιχείο το οποίο δικαιώνει τους Βουλγάρους ιστορικούς (Κ. Pandev) Επίσης, οι ίδιες πη­γές και ο ευρωπαϊκός Τύπος τεκμηριώνουν κατά τον συγγραφέα ότι η εξέγερ­ση του Ήλιντεν ήταν «βουλγαρική εθνική πράξη», καθώς οι επαναστάτες έψαλλαν βουλγαρικά εθνικιστικά τραγούδια και έφεραν βουλγαρικές σημαίες . Γενικώς, η μετριοπαθής προσέγγιση και ορθολογική χρήση των πη­γών προσδίδουν αυξημένη πιστότητα στους ισχυρισμούς του συγγραφέα.


ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
==========================================================

* Για λόγους καθαρά χώρου δεν έβαλα και τις σημειώσεις του κειμένου όπου ο συγγραφέας τεκμηριώνει τις απόψεις του.