«Η αποτυχημένη επίθεση του ΔΣΕ στη Φλώρινα: 11.02.1949»

Του Αθανάσιου Καλλανιώτη

Περιοδικό Παρέμβαση 153 (Καλοκαίρι 2010) 65 -9

blogs.sch.gr

Η επίθεση των ανταρτών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας την 12η Φεβρουαρίου 1949 για την κατάληψη της πόλης Φλώρινας δείχνει ανάγλυφα όλη την παθογένεια του κυρίως Εμφυλίου Πολέμου, στόχος του οποίου ήταν από το φθινόπωρο του 1946 η ανατροπή της εκλεγμένης κυβέρνησης της χώρας.

Ο εξωτερικός Παράγοντας.

Η σύλληψη τη ιδέας ανήκει στον ηγέτη των κομουνιστών ανταρτών Νίκο Ζαχαριάδη, ο οποίος είχε προσέλθει στο Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ στα τέλη Ιανουαρίου 1949 μετά από επίσκεψή του στο εξωτερικό. Παρουσία απεσταλμένου της Κομινφόρμ κι ενός Αλβανού αντιπροσώπου συνήλθε τότε στον ερειπωμένο οικισμό Φούσια του Γράμμου (μάλλον στην Αλβανία) η 5^η Ολομέλεια του ΚΚΕ.

Η απόφασή της για την «πλήρη εθνική αποκατάσταση» των Σλαβομακεδόνων δήλωνε την (καθαρή πια) πλεύση του ΚΚΕ στο πλευρό της κομουνιστικής ορθοδοξίας, ορθοδοξία που διαμαχόταν την αιρετική Γιουγκοσλαβία, χώρα στην οποία κατέφευγαν λαθραίως σλαβόφωνοι μαχητές του ΔΣΕ για να αποφύγουν τα δεινά του πολέμου. Για να σταματήσει η διαρροή...

τοποθετήθηκαν τότε σε ανώτατες θέσεις της Κυβέρνησης των Ανταρτών και του Πολεμικού τους Συμβουλίου Σλαβομακεδόνες της οργάνωσης ΝΟΦ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο).

Οι εσωτερικές αναγκαιότητες.

Στη Φούσια επίσης ανασχηματίστηκε η ΚΕ του ΚΚΕ, η στρατιωτική ιεραρχία του ΔΣΕ με την (τυπική) απομάκρυνση του αρχηγού Μάρκου Βαφειάδη και η πολιτική εξουσία των ανταρτών, η «Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση». Ως μόνιμη έδρα των ως τότε ανά τα δάση και τα όρη περιφερόμενων αρχηγών τους και μελλοντική πρωτεύουσα της ανεξάρτητης Μακεδονίας επιλέχτηκε η Φλώρινα, πόλη οικοδομημένη ολίγα μόνον χιλιόμετρα από την οροθετική γραμμή του κράτους των ανταρτών. Με την κατάληψή της ακόμη θα λυνόταν το φλέγον πρόβλημα του ΔΣΕ, η λειψανδρία. Οπλισμό, τρόφιμα και πολεμοφόδια διέθεταν άφθονα οι αντάρτες σε αποθήκες εντός κι εκτός της χώρας, σταλμένα από τους βόρειους γείτονες.

Τα πρόσωπα.

Στο προσφάτως αναβαθμισθέν ανώτατο στέλεχος του ΚΚΕ κι αντιστράτηγο του ΔΣΕ Γούσια, κατά κόσμον Γεώργιο Βοντίτσο, υποδηματοποιό στον πρότερο βίο του, έτυχε η ιστορική τιμή. Με αρωγό τον επίσης ορισθέντα ομοϊδεάτη κι ομοιόβαθμό του Δημήτριο Βλατά, Βλαντά κατά το παρωνύμιο, άρτι χρισθέντα υπουργό των Στρατιωτικών, ανέλαβε την οικοδόμηση της επίθεσης. Δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί αν το μήνυμα ανακωχής που είχε σταλεί στην Ελληνική Κυβέρνηση από τους αντάρτες μερικές ημέρες νωρίτερα ήταν μέρος σχεδίου προς αποκοίμισιν του αντιπάλου.

Οι επιλεγείσες δυνάμεις του ΔΣΕ διοικούνταν από παλαιούς Ελασίτες, γνώστες καταδρομών κι ενεδρών, αλλά αρχαρίων όπως εκ των υστέρων αποδείχτηκε σε μεγάλες επιχειρήσεις όπου η επικοινωνία και η συνεργασία με άλλα τμήματα όπως π.χ. το Πυροβολικό βάρυναν μάλλον περισσότερο από την προσωπική ανδρεία. Από την τελευταία διέθεταν βέβαια αρκετή οι κατώτεροι αξιωματικοί των ανταρτών, λοχαγοί, διμοιρίτες κι ομαδάρχες, που ελάχιστα μόνον έτη νωρίτερα είχαν αποχαιρετήσει την εφηβεία.

Έφηβοι ήταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία και οι μάχιμοι αντάρτες, στις τάξεις των οποίων συμπεριλαμβάνονταν άφθονα επιστρατευμένα κορίτσια, παραλαμβανόμενα το βράδυ από άλλες περιοχές όπως η Νάουσα την ημέρα από το έδαφος που ήλεγχε σταθερά ο ΔΣΕ. Οι ηλικιωμένοι (έμπειροι κι εθελοντές) αντάρτες είχαν φονευθεί σε προηγούμενες κρούσεις, προαχθεί σε επιτελικές θέσεις ή αποτραβηχτεί προς σωτηρίαν στα μετόπισθεν. Αν συνυπολογιστούν οι βοηθητικοί σχηματισμοί που έλαβαν μέρος στη μεγάλη επίθεση, λ.χ. οι τραυματιοφορείς, η γλώσσα που ίσως υπερτερούσε στις ιδιωτικές συζητήσεις ήταν η σλαβομακεδονική.

Η σχεδίαση.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο ΔΣΕ επιχειρούσε εναντίον της Φλώρινας. Την 27^η Μαΐου του 1947 οι αντάρτες κατάφεραν να διεισδύσουν στην πόλη, να πυρπολήσουν οικίες και να φονεύσουν άνδρες και γυναίκες προσφυγικής καταγωγής, τους περισσότερους δια εγχειριδίων. Με συμμετοχή σοβαροτέρων δυνάμεων, 4 ταξιαρχιών, εκπονήθηκε εκτενές σχέδιο στα τέλη του  Αυγούστου του 1948, αλλά μάλλον η επιχείρηση παρέμεινε μόνο στα χαρτιά. Την 15^η Ιανουαρίου 1949 επιτέθηκαν οι αντάρτες πάλι κατά της Φλώρινας, προφανώς αναγνωριστικά. Αν και η κατάληψη της πόλης έως τότε δεν πραγματοποιήθηκε, στελέχη και μαχητές είχαν αποκτήσει μιαν εμπειρία πρόσβασης και κρούσης εναντίον κατοικημένων τόπων. Περισσότερο μάλλον εκγυμνάστηκαν οι πυροβολητές και οι Πολιτικοί Επίτροποι του ΔΣΕ, οι πρώτοι βομβαρδίζοντας συχνότατα εκ του μακρόθεν την πόλη, οι δεύτεροι ναρκοθετώντας οδούς και μονοπάτια, ακόμη και το αεροδρόμιο, πλήττοντας ασπλάγχνως τον άμαχο κυρίως πληθυσμό.

Η τρίτη και τελευταία επιχείρηση εναντίον της Φλώρινας ολίγο μόνον δύναται να συγκριθεί με τις προηγούμενες, διότι ο όγκος των ανταρτικών δυνάμεων ήταν πρωτοφανής και η σχεδίασή της πολυήμερη. Με υψηλό ηθικό έπειτα από τις πρόσφατες επιτυχημένες καταλήψεις της Νάουσας, της Καρδίτσας και του Καρπενησίου από τους αντάρτες, με ενθουσιασμό από την πρόσφατη αναβάθμισή τους, αλλά και με την πίεση εύρεσης έδρας για την ΠΔΚ  οι ηγέτες του εγχειρήματος εργάζονταν νυχθημερόν μαζί με τους επιτελείς των όπως επίσης και τους τοπικούς Πολιτικούς Επιτρόπους πόλης και υπαίθρου που γνώριζαν άριστα το περίγυρο έδαφος.

Το τελικό σχέδιο ομοίαζε όμως με το ήδη υπάρχον του Αυγούστου του 1948: η κυρίευσις της πόλεως θα έβαινε παράλληλα με την κατάληψη των ύπερθέν της υψωμάτων. Οι πιο σημαντικές του διαφορές ήταν α) επικροτήθηκε η διείσδυση μίας ενισχυμένης ταξιαρχίας, της 14^ης, μέσα στην πόλη από τα δυτικά. Με αφετηρία το χωριό Πισοδέρι θα κατηφόριζε στην πόλη μέσω της χαράδρας του ρέματος Σακουλέβα β) ειδικό συνεργείο θα συνήγαγε όλους τους «προδότες» της πόλης και θα τους μετέφερε στο βουνό, προς ομηρείαν μάλλον ή θανάτωσιν. 124 άνδρες και γυναίκες θεωρούνταν «αντιδραστικοί» στη Φλώρινα το 1947 με πλειοψηφούντες τους «Βλάχους» και τους «Έλληνες».

Η μάχη.

Έχοντας αναλύσει εκτενώς το πλάνο της επίθεσης και προπονηθεί σε ασκήσεις μάχης με πραγματικά πυρά, διαθέτοντας πλούσιο εφοδιασμό κι αυξημένο ηθικό κατόπιν ενθέρμων ομιλιών οι αντάρτες καταστάθμευσαν στο δάσος του Πισοδερίου. Η καθυστερημένη όμως άφιξη της 11^ης μεραρχίας των λόγω των καιρικών συνθηκών και του μεγάλου αριθμού της επέφερε την αναβολή της επίθεσης επί μίαν ημέρα, γεγονός άγνωστο στα ανταρτικά τμήματα που εστάλησαν να αποκρούσουν την άφιξη στρατιωτικών ενισχύσεων στη διάβαση του Κλειδίου ώστε να απομονωθεί το οροπέδιο της Φλώρινας.

Προσελήφθη λοιπόν ορθά από τους υπερασπιστές της πόλης η κρούση των ανταρτών στο Κλειδί την 10^η Φεβρουαρίου 1949 ως προπομπός σοβαρής επίθεσης. Προστέθηκε αύτη φυσικά στις εκ των προτέρων ληφθείσες πληροφορίες για πύκνωση των ανταρτικών δυνάμεων στα υψώματα γύρω από τη Φλώρινα. Η μεραρχία του Στρατού που έδραζε στην πόλη, οι μονάδες των ΛΟΚ, η Χωροφυλακή και οι οπλισμένοι πολίτες ανέμεναν έτοιμοι. Ελάχιστους λοιπόν εξέπληξε η συνεχής προσέγγιση ανταρτών τη νύκτα της 11^ης Φεβρουαρίου του 1949 στα κράσπεδα της πόλης. Ο αιφνιδιασμός είχε χαθεί.

Η μάχη άρχισε στις 3:30΄ το πρωί. Ο ΔΣΕ κατέλαβε τα δεσπόζοντα υψώματα Σολίτσετο και Γκιούπκα, όχι όμως το απαραίτητο 1033. Με πεισματώδεις αντεπιθέσεις ο Στρατός έφερνε συνεχώς σοβαρά προσκόμματα στους αντάρτες. Η ζυγαριά της νίκης στο υψόμετρο δεν αποφάσιζε πού να γείρει μέχρι να ξημερώσει.

Αντιθέτως τα τμήματα που επρόκειτο να διεισδύσουν στην πόλη συνάντησαν ανυπέρβλητες δυσκολίες. Η 18^η ταξιαρχία των ανταρτών που ενεργούσε από το ΒΑ μέρος της Φλώρινας καθηλώθηκε εξ αιτίας πυκνών πυρών, ενώ η 14^η αντίστοιχη, η οποία προσερχόταν από τα δυτικά (από τα Άλωνα) εβλήθη σε επισημασμένο πέρασμα από το στρατιωτικό Πυροβολικό. Έχοντας βαριές απώλειες με πρώτο νεκρό τον αρχηγό της Ελευθέριο Λαζαρίδη ή Λευτεριά η συνοχή της διασπάστηκε ανεπιστρεπτί κι ο ρωμαλέος κριός της, οι προπορευόμενοι σχηματισμοί των σαμποτέρ, παγιδεύτηκε με αποτέλεσμα να υποχωρήσει δρομαίως εγκαταλείποντας το πεδίο πριν φωτίσει η χαραυγή.

Αν και είχαν προβλεφθεί και δοθεί ασύρματοι, η επικοινωνία μεταξύ των ανταρτικών τμημάτων κι αυτών με το επιτελείο ήταν ελάχιστη έως μηδαμινή, λόγω απειρίας ή απειθαρχίας των ηγητόρων. Έκγονον της ελλιπούς εποπτείας ήταν και η αποφυγή χρησιμοποιήσεως της εφεδρείας, η οποία αποτελούνταν από τη Σχολή Αξιωματικών του ΔΣΕ, το άνθος των μαχίμων ανταρτών. Προβληματική επίσης αποδείχτηκε η συνεργασία μεταξύ Πεζικού και Πυροβολικού του ΔΣΕ, όχι μόνον επειδή στην τελευταία μονάδα υπηρετούσαν αρκετά επιστρατευμένα κορίτσια, αλλά και διότι έλειπε η τεχνική κατάρτιση. Ικανοί σε αυτού του είδους τον πόλεμο αξιωματικοί σπάνιζαν στο ΔΣΕ, παραγκωνισμένοι από πιστούς αλλά ατέχνους ή απλώς εξοντωμένοι εκ των έσω.

Ο φανατισμός και η αυτοθυσία των νεαρών ανταρτών δεν έφθανε για να καταβληθούν τα ισχυρά πολυβολεία της Φλώρινας και οι προσεκτικά μελετημένες αντιστασιακές της εστίες. Ακόμη είχαν υποτιμηθεί από τους αντάρτες οι στρατιώτες, το σύνολο των οποίων είχε αποκτήσει πλούσιες εμπειρίες μαχών τα προηγούμενα έτη, όταν εκπορθούσαν οχυρές θέσεις του ΔΣΕ στο Γράμμο και τα άλλα ανά την Ελλάδα μέρη.

Μεθεόρτια.

Ο αγώνας είχε ήδη κριθεί, όταν το πρωί επενέβησαν η αεροπορία και τα άρματα μάχης. Επιβεβαρυμμένοι με 1557 τραυματίες κι έχοντας εγκαταλείψει στην πόλη και τα υψώματα μισή χιλιάδα νεκρούς κι άλλους τόσους αιχμαλώτους στα χέρια του Στρατού οι αντάρτες υποχώρησαν. Η ήττα τους ήταν συντριπτική. Οι επιθυμίες των ηγετών τους για τη δημιουργία «τακτικού λαϊκοεπαναστατικού στρατού» και σλαβομακεδονικής εθνικής εστίας είχαν ανεξίτηλα αποχρωματιστεί.

Οι συζητήσεις που ακολούθησαν στους κόλπους του ΔΣΕ για τα αίτια της σφοδρής ήττας ήταν αναιμικές, ακόμη και οι κατευθυνόμενες. Ενώ έως τότε για μικρότερης έκτασης φθορές είχαν εκτελεστεί ως προδότες εξέχοντες αρχηγοί των ανταρτών όπως ο δικηγόρος Γεώργιος Γιαννούλης, για τη βαριά ήττα στη Φλώρινα δεν τιμωρήθηκε κανείς. Το σχέδιο της μάχης κρίθηκε από τους ηγέτες του «βασικά σωστό» οπότε το χαλί της ευθύνης απλώθηκε προς τα κάτω. Κρίθηκαν έτσι άσπιλοι οι δύο αντιστράτηγοί του κι ενοχοποιήθηκαν όλοι σχεδόν οι υπόλοιποι αξιωματικοί του. Το κλάσμα ήταν φανερά αντίστροφο: όσον υψηλότερα στην κομματική ιεραρχία βρισκόταν κανείς τόσο ολιγότερες μομφές επιτρεπόταν να δεχθεί.

Περιορισμένοι έκτοτε στα Κορέστια, την Πρέσπα και το Γράμμο, τον οποίο εν τω μεταξύ ανακατέλαβαν, οι αντάρτες έπαψαν να αποτελούν σοβαρή στρατιωτική απειλή. Ήταν απίθανο να μην είχαν αισθανθεί οι ηγέτες των ότι βάδιζαν προς το τέλος, η αρχή είχε ήδη δρομολογηθεί. Παρόλα αυτά επέμειναν στον επικίνδυνο ακροβατισμό για την ανεξαρτησία της Μακεδονίας τονίζοντάς τον εκτός της ζώνης κατοχής των, συγκεκριμένα στη Φλώρινα με το ναρκοπόλεμο και το βομβαρδισμό με πυροβολικό των οικιών της. Άμεσο αποτέλεσμα των τυφλών αυτών κτυπημάτων ήταν εν πολλοίς οι αθρόες καταδίκες και οι δεκάδες εκτελέσεις όσων θεωρούνταν υποστηρικτές του ΔΣΕ. Γι αυτό σε μια μόνον στιγμή (και για τελευταία φορά), το πρωινό της 30ής Αυγούστου του 1949, τυφεκίστηκαν στο νεκροταφείο του Αγίου Νικολάου Φλωρίνης από το Στρατό 29 Έλληνες, Σλαβόφωνοι ομού και Πρόσφυγες.

Επίλογος.

Από τις διαθέσιμες έως σήμερα πηγές έχουν καταγραφεί ονομαστικά 200 περίπου νεκροί αντάρτες στην αναφερόμενη μάχη, κατώτερα στρατιωτικά στελέχη οι περισσότεροι. Ο ακριβής αριθμός των, μόνον αν μετρηθούν οι σωροί των πεσόντων στον ομαδικό τάφο όπου κείτονται, δύναται να βρεθεί, πράξη που δε φαίνεται πιθανή. Απίθανη θεωρείται ακόμη η εύρεση απαντήσεως στην ερώτηση πόσοι από τους απλούς αντάρτες που έχασαν τη ζωή τους στη Φλώρινα γνώριζαν πραγματικά για ποιο λόγο πολεμούσαν, αν και ο γράφων μπορεί –αναπόδεικτα- να ισχυριστεί ίσως κανείς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αρχείο Δήμου Φλώρινας, Ληξιαρχικά Βιβλία έτους 1949

ΑΣΚΙ, Αρχείο ΚΚΕ, Φ. 415/23/8/268, «Βιβλίο Φλώρινας» [1947]

Δημήτρης Βλαντάς, Ημερολόγιο 1947 -1949, επιμ: Ν. Μαραντζίδης –Γ. Αντωνίου, Εστία, Αθήνα 2007

ΓΕΣ/ΔΙΣ, Ιστορικά Έργα: Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου, Αθήνα 1996 (CD Rom)

Δημοκρατικός Στρατός, Φωτογραφική αναπαραγωγή από τα πρωτότυπα τεύχη του περιοδικού «Δημοκρατικός Στρατός», τ. Β΄, Ριζοσπάστης, Αθήνα 1996

Δημήτριος Ζαφειρόπουλος, Ο αντισυμμοριακός αγών 1945 –1940, Αθήναι 1956

Θανάσης Ζιανός, Δύσκολα χρόνια, 1940 –1950, Αναμνήσεις ενός μαχητή του Δημοκρατικού στρατού Ελλάδας, Σοκολής, Αθήνα 1986;

Δημήτρης Κατσής, Το ημερολόγιο ενός αντάρτη του ΔΣΕ 1946 -1949, τ. 4, Αθήνα 1997

Το ΚΚΕ, Επίσημα κείμενα 1945 –1949, τ.6^ος, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1987

Ιωάννης Κολιόπουλος, Λεηλασία φρονημάτων: το μακεδονικό ζήτημα στην περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου (1945 -1949) στη Δυτική Μακεδονία, τ. Β΄, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1995

Βασίλης Κόντης, Σπυρίδων Σφέτας, Εμφύλιος Πόλεμος: έγραφα από τα γιουγκοσλαβικά και βουλγαρικά αρχεία, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1997

Σταύρος Κωτσόπουλος, Η Εθνική Αντίσταση στη Δυτική Μακεδονία, Σόφια 1981 (αδημοσίευτο)

Αλέκος Σακαλής, Μνήμες, Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης, Κοζάνη 1998

Επαμεινώνδας Σακελλαρίου, «…Διαθέσαμε τη ζωή μας», Θεσσαλονίκη 1991

Κοσμάς Σπανός, Εθνική Αντίσταση –Εμφύλιος πόλεμος, αναμνήσεις ενός καπετάνιου, Μπίμπης, Θεσσαλονίκη 1986

Φλώρινα, η ακριτική εθνική σκοπιά, εφ. Έθνος, Φλώρινα 1954

ΦΩΤΟ: Νεκροί αντάρτες μάχης Φλώρινας 1949:http://www.corbisimages.com/Enlargement/Enlargement.aspx?id=U1106922INP&tab=details&caller=search